.gif)
Paremata Maori: Waipatu 1893
[whakatuwheratanga]
Na te Kawanatanga o te Kotahitanga e nga Motu e rua o Aotearoa me te Waipounamu me nga Motu, e patata ana ki enei e kiia nei ko Nui Tireni. Na, he pire tenei e whakamarama ana i nga tuhituhi, me nga ritenga o nga kupu katoa o aua pukapuka, me nga Kirihipi i tuhia ai nga Taane nga Wahine me nga Tamariki i o ratou ingoa, me o ratou tohu X, ki aua pukapuka me aua Kirihipi. A, i te mea i nga Rangatira. me nga Matua, te mana o te tuhi i te ingoa o taua Wahine, o aua Tamariki, o ona taina o ona tuahine ona matua me o ratou Hapu ki aua pukapuka i mauria haeretia nei e nga tangata i whakaritea e te Huihuinga Rangatira o Ngapuhi, me era ata hapu o Ngapuhi i timataria nei te tuhituhi i o ratou ingoa, me o ratou tohu i te 14 o nga ra o Maehe, i te tau o te tatou Ariki. 1889, tae noa mai ki te tahi o nga ra o Hune i te tau o to tatou Ariki, 1893, i raro i te mana o te Tiriti o Waitangi, i tuhia ra i te ono o nga ra o Pepuere i te tau o to tatou Ariki 1840, me te Ture nui o Nui Tireni e te 30 o nga ra o Hune, i te tau o to tatou Ariki 1852. i te rarangi o taua Ture 71, me era atu pukapkka i tuhituhia e nga tangata Rangatira e whaimana ana o te Iwi Pakeha i raro i te mana o te Kingitanga, me te Kuinitahga o Ingarangi, me ona Kawana, me ona Kawanatanga i Ingarangi, me ona Motu o te ao kua kii, a e mohiotia ana kei raro i te mana o nga Ture o te Kingitanga me te Kuinitanga e Kereti Piritiai, na te mea ko aua pukapuka tuatahi a Ngapuhi me nga pukapuka tuarua, me nga pukapuka tuatoru Kirhipi, he mea tuhi etahi o nga ingoa o nga tangata Taane, Wahine, Tamariki i runga i te mana Rangatira o nga Rangatira o nga matua o nga Tamariki kau-matua Rangatira o te Iwi Maori, me o ratou Hapu ki te tuhi noa atu i nga ingoa o a ratou Tamariki, o ratou matua me o ratou taina tuahine me o ratou Hapu. I runga i te ngakau pai, me te whakaaro a whina whakakaha, whakau i te mana Whakakotahi i nga tangata Taane, Wahine, me a ratou Tamariki, me o ratou Hapu, me o ratou whenua, ahakoa Papatipu, Karauna, Tiwhikete. Whakamaharatanga. Take ranei i raro ranei i te mana o etahi Ture whakamana i etahi pukapuka e pa ana ki etahi whenua, e kiia ana e whai take ana te tangata Maori tae atu ki o ratoutao nga katoa, ahakoa he aha te ahua o taonga e whakahuatia ana na te tangata Maori, ki raro i te mana o te Whakakotahitanga o te Iwi Maori, ka mahia hohorotia aua pukapuka i tuhituhi ai nga tangata, Taane, Wahine me a ratou Tamariki, i runga i te mana Rangatira o nga Rangatira o nga matua o nga Tai-tamariki Rangatira kua kiia ake nei, kia page 75
wawe ai te hohoro te whakatu i te Kotahitanga o te Iwi Maori, me nga Hapu, me nga Rangatira, me nga tangata Taane, Wahine, Tamariki, no te tau o to tatou Ariki 1892, i tu te huihuinganui n nga Rangatira me o ratou Hapu o te Iwi Maori o nga Motu e rua o Aotearoa o te Waipounamu ki Waitangi i runga i te mana o to ratou tuhituhinga ki aua pukapuka, a i reira whakaaetia ana, whakau rawa, whakapnmau rawa i te mana o taua whakaaro Whakakotahi i te Iwi Maori me o ratou Hapu. Rangatira, me o ratou whenua. taonga, ki raro i o ratou mana katoa kua huihuia nei ratou. I reira ano ka whakaritea i runga ano i te mana o aua pukapuka i tuhituhia ai o ratou ingoa e nga Hapu i hui atu ki Waitangi o nga Motu erua nei kia nekehi a mai he tunga tuarua mo taua hui ki te Waipatu, wahi o Heretaunga, he whakaaro ano kia tino whakapumautia rawatia te Kotahitanga o te Iwi Maori [unclear: tutmu] nona nei tenei Motu, e kiia nei ko Mui Tireni, a i te mutunga o taua hui ki Waitangi ka haere tonu nga kai tuhi i nga ingoa o nga tangata Taane, Wahine, me a ratou Tamariki ki tetahi pukapuka Kirihipi i runga ano i nga mana Rangatira o te Iwi Maori kua kiia ake nei i runga nei. I te 26 o nga ra o Hune, ka whakamutua te haina i aua Kirihipi ka whakahaua etahi atu Kirihipi kia kawea e nga kai-m u tokorua ki nga takiwa i whakaritea o nga Motu erua nei o Aotearoa me te Waipounamu. A ko nga Kirihipi tuawha, ara. whakamutunga, i timata mai nei te o nga ra o i te tau o to tatou Ariki 1892. kaore e arai i nga tangata i tuhi ki era atu pukapuka o te whakaaetanga ki te whakatu i te Kotahitanga, engari, ko te tino hiahia tenei kia tuhi kat a nga tangata Taane. Wahine, Tamariki ki aua Kirihipi tua-wha whakamutunga ahakoa i tuhi ki era atu pukapuka o te Kotahitanga.
| 1. | Na. ko te ingoa poto o tenei Ture. ko te Ture whakamana i nga pukapuka i tuhi ai nga Taane, nga Wahine, nga Tamariki me o ratoa tohu X i timata mai nei i te 14 o. Maehe 1889 tae noa mai ki te 26 o Hune 1892, whakapumau i te tu a te Kotahitange o te Iwi Maori o Nui Tireni, me te ritenga o nga kupu katea o te upoko o te Kirihini tua-wha |
| 2. | I konei ka whakatuturutia e tenei Ture i runga i te whakaae o nga Honore Mema o nga Runanga Kaunihera erua me te Kawanatanga o te Jwi Maori o nga Motu erua o Aotearoa me te Waipounamu, me era atu Motu e tata ana ki enei. e tino whai-mana ana nga ingoa o nga tangata Taane, Wahine, me a ratou Tamariki, i tuhi nei ratou ake me nga mea o ratou, na etahi tangata i tuhi a ratou tamariki a ratou Wahine o ratou matua, me nga tangata o ratou Hapu i tuhia e etahi o ratou, ahakoa i reira tonu ratou e titiro ana e whakaae ana ki te tuhinga. Engaro noa atu ana ranei, ka whai-mana tonu o ratou ingoa i tuhia peratia me o ratou tohu i mau nei ki runga i aua pukapuka whakatu i te Kotahitanga o te Iwi Maori me o ratou Hapu, me o ratou tangata Taane. Wahine Tamariki, mo o ratou mana ki tenei whenua, me o ratou tangata. |
| 3. | I konei ka tino whakapumautia rawatia enei Runanga erua, e kore rawa e taea te whakarereke, te whakakore, te hono atu ranei tetahi atu Ture hei whakarereke i te katoa o tenei Ture, i tetahi wahi ranei, i tetahi kupu ranei o tenei Ture, kia taea ai te whakareke te mana Paremata, e nga Kawanatanga Maori ranei e whakaturia a muri ake nei. |
| 4. | Na i konei ka whakaaetia, ka whakapumautia rawatia te mana o aua pukapaku katoa i tuhi nei nga tangata o te Iwi Maori o Nui Tireni, me a ratou Wahine page 76 me a ratou Tamariki kua kiia ake nei e enei Runanga Kaunihera erua, e te Kawanatanga hoki o te Iwi Maori, e kore rawa nga Ture katoa e whakamanaia ana e Paremata nui o te Koroni o Nui Tireni e tu mai nei i Poneke o nga Iwi erua, Pakeha Maori, e whai-mana ki te whakakore i tenei Ture, i tetahi wahi ranei o tenei Ture, i tetahi kupu ranei kia mana-kore, kia rereke ranei tona mana, tona ahau ranei. Engari ka tuturu te mana ona ritenga katoa, me ona kupu katoa o aua pukapuka, me nga Kirihipi i tuhia peratia me era kua kiia ake nei i runga ake nei. |
| 5. | Na, he maha nga ritenga o etahi o nga tino kupu o nga whakaupoko o nga pukapuka, me nga Kirihipi i tuhi ai nga tangata o te Iwi Maori o Nui Tireni, me o ratou Hapu i te Kotahitanga, o nga Taane, Wahine, Tamariki, timata mai nei i te 14 o nga ra o Maehe 1889, tae mai ki te 26 o nga o Hune 1892. E tino whakau ana i te me mana, me te whakapumau rawa i nga ritenga katoa o aua kupu i roto i aua pukapuka me nga Kirihipi whakatuturu i te Kotahitanga o te Iwi Maori o Aotearoa me te Waipounamu. |
| 6. | I konei ka whakamaramatia e tenei Ture te ritenga o etahi o nga tino kupu o aua Kirihipi, kia kore ai e taea te whakawiri ke ona ritenga e nga matauranga o nga tangata o te Iwi Maori, o te Iwi Pakeha ranei, e nga Ture ranei kua oti te whakamana e te Paremata o te Koroni o Nui Traeni e tu mai nei i Poneke i mua ake o te mananga o tenei Ture i te Paremata Maori, e tu nei i te Waipatu wahi o Heretaunga, i te tau o to tatou Ariki 1893, e nga Paremata ranei e haere mai nei i muri, ahakoa Paremata Pakeha, Maori ranei, me nga Ture e whakamanaia ana e aua Paremata. |
| 7. |
Ko te Kotahitanga i raro i te mana o te Tiriti o Waitangi, ko matou ko nga Rangatira o te whakaminenga o nga Hapu o te Iwi Maori o nga Motu erua o Aotearoa me te Waipounamu. me era atu Motu e tata ana ki enei, kua karangatia nei ko Nui Tireni, ka huihui nei i runga i te Kotahitanga o matou tinana me o matou whakaaro, i te nui hoki o to matou hiahia kia tino whakaukia te tu o tenei Kotahitanga. Na, ko tona whakamaramatanga o enei kupu, koia tenei:— He huihuinga tangata Taane, Wahine, Tamariki, me o ratou Rangatira, me o ratou Hapu Maori, o te Iwi Maori tuturu o Nui Tireni, hui atu ki nga Awhekaihe, he matua Maori tuturu nei ratou no Nui Tireni, me o ratou uri i runga i te whakaaro kotahi kia huihui ratou ki tetahi wahi o Aotearoa e kiia ana ko Waitangi, hui atu ki nga tangata o te Wapounamu, ko te Motu whaka-te-tonga tera o Nui Tireni me nga Motu e tata ana ki Aotearoa ki te Waipounamu, i huihui a tinana atu nei ratou i runga i te hiahia nui o ratou whakaaro kia whakaukia e ratou i huihui ra te tu o te Kotahitanga o te Iwi Maori. |
| 8. |
No reira ka whakarite, ka whakaae, ka whakapumau rawa i te Kotahitanga o nga Rangatiratanga, me nga mana o te whenua i te tangata ki raro i te mana o te Tir ti o Waitangi o te 6 o nga ra o Pepurere, 1840 Na, tona whakamaramatanga o enei kupu, koia tenei:— E tino whakau ana whakapumau rawa, whakarite rawa e o ratou tinana i tuhi ra ratou ki te pukapuka, me te Kirihipi, kia whakakotahi nga Hapu me nga Rangatira Taane, Wahine, me a ratou Tamariki o te Iwi Maori o te Kotahitanga o nga Motu erua o te Waipounamu o Aotearoa, me o ratou mana i te whenua, i te tangata o te Iwi Maori ki raro o te Tiriti o Waitangi page 77 |
| 9. |
I te mea kua oti nei te whakatuturu e nga Rangatira o ia Hapu, o ia Hapu e noho ana ia wahi, ia wahi o Aotearoa me te Waipounamu o te Iwi Maori te whakaae kia Whakakotahi nga tangata katoa, Taane, Wahine, o te Iwi Maori. Kai whakaturia hoki he Runanga Ariki me te Runanga nui o tenei whakakotahitanga. Kia kowhiria i roto i nga Rangatiratanga nga tangata matau mo roto i aua Runanga e rua. I whakaturia enei Runanga i raro i te mana o nga ritenga i whakaatia e te Runanga Rangatira Kaumatua i tu ki Waitangi o te 28 Oketopa, 1835. Me te man hoki o te Tiriti o Waitangi o te 6 Pepueri, 1940, i raro hoki i te mana o te Ture nui mo Niu Tireni i te rarangi 71 o te 30 o nga ra o Hune 1852. |
| 10. |
Na koia tenei te whakamaramatanga o enei kupu. I runga i te mea kua tuturu rawa atu nga whakaaro o nga Hapu o nga Taane me nga Wahine o te Maori o nga Motu e rua o Aotearoa o te Waipounamu i tuhi ra ki nga Pukapuka tuatahi me nga Kirihipi kua kia ake ra. Ka tino marama rawa kua tino tu te Kotahitanga o ratou ingoa ki aua Pukapuka. Ka tika i konei ki ta ratou whakaaro kia whakaturia etahi Runanga kia rua, te Runanga Ariki, te Runanga nui Whiriwhiri o nga Hapu i uru nei ki te Kotahitanga o te Iwi Maori kua kia ake nei i tuhi ra ratou i o ratou ingoa ki nga Pukapuka me nga Kirihipi. Ko aua tangata me ata Kowhiri hei nga tangata Rangatira matau hoki hei noho i roto i aua Runanga e rua. Na ko aua Runanga e rua kua kia ake nei me aua Rangatira matau he mea whakatu i raro i te mana o nga whakaritenga me nga Kawenata me nga Ture i whakamanaia e te Kingitanga me te Kuinitanga me nga Kawana me nga Kawanatanga o Ingarangi i tuhia ra i te 28 Oketopa 1835, me te Tiriti i tuhi [unclear: i] ra i te 6 Pepueri, 1849, me te mana o te Ture nui o te 30 o nga ra o Hune, 1952, i te rarangi 71, o taua Ture. |
| 11. |
I te mea e whakaaetia ana enei Runanga kia tu, ka whakahaerea nga ritenga mo te whakatu i nga mema mo te Runanga nui i runga i te ritenga Pooti, Haunga te Runanga Ariki. Na tona Whakamaramatanga o enei kupu koia tenei. I runga i te mea kua tino tuturu te whakaaro o nga Hapu o te Iwi Maori Taane, Wahine, mo nga Rangatira i tuhi ra ki nga Pukapuka o te Whakatu i te Kotahitanga o te Iwi Maori o nga Motu e rua kua kia ake ra. Kia tino tuturu o ratou whakaaro kia tuturu te tu a nga Runanga Whiriwhiri o roto o te Kotahitanga. Ka kia e ratou kia whakaritea he Ture kia whai-mana ai nga Hapu o te Iwi Maori ki te Pooti i nga mema mo te Runanga nui whakaaetia ana e te Huihuinga Rangatira o te Iwi Maori i te hui i tu ki te Waitangi i te 14 Aperira, 1892. A i Whakatuturutia e te Huihuinga i tu ki te Waipatu i te 14 o nga ra o Hune, 1892, taua Ture Pooti Mema. A i whakaamanaia hoki i taua Hui ano ki te Waipatu te Ture whakamana i te kowhiri i nga Rangatira e tika ana mo te Whare Ariki o te Iwi Maori o te Kotahitanga i tuhi ratou i o ratou ingoa ki nga Kirihipi o te Kotahitanga. page 78 |
| 12. |
Heoi i te mana kua tukua nei e Hapu katoa o te Iwi Maori ki nga mema o aua Runanga erua i runga i te Pootitanga, ka taea e aua Runanga te titiro whakatu he Kawanatanga mo te Iwi Maori i raro i te mana o te ra rangi 71 o te Ture nui o Niu Tireni o te tau 1852. Ka whakaaetia e nga Rangatiratanga katoa o ia Hapu o ia Hapu o nga wahi katoa o nga Motu erua o Aotearoa o te Waipounamu kia tu he Kawanatanga mo te Iwi Maori. Na, tona whakamaramatanga o enei kupu, koia ano tenei:— Ko te mau i tukua mai e nga Hapu o te Iwi Maori o Niu Tireni ki nga Rangatira o te Iwi Maori i kowhiria nei hei mana mo te Runanga niu, me te Runanga Ariki i raro o te Ture nui o te tau 1852 i te rarangi 71. Ka whaimana ratou ki te whakatu Kawanatanga mo te Iwi Maori ake. I runga i te mea kua uru nui te Iwi Maori, me nga Hapu, me o ratou Rangatira. Taane, Wahine, ki roto ki te whakaaro kotahi, kia topu ratou me o ratou Rangatiratanga, me o ratou mana, me o ratou whenua, me o ratou taonga a tuhi ana ratou i o ratou ingoa ki nga pukapuka, me nga Kirihipi hei tohu ki o ratou whakatipuranga i muri i a ratou. he whakaaro, tururu pumau na ratou taua tikanga Kia tino whakaturia he Kawanatanga Maori i a ia e tu nei. |
| 13. |
Ka whakaaetia hoki e tenei Kotahitanga kia whai-mana te Kawanatanga i whakaturia nei ki te mahi Ture tiaki i nga whenua o te Iwi Maori. Na, tona whakamaramatanga o enei kupu. koia tenei:— E whakaaetia ana e nga tangata Taane, Wahine o nga Hapu o te Iwi Maori o nga Motu erua, e kiia nei ko Niu Tireni, i tuhi nei ki nga Pukapuka me nga Kirihipi, to ratou whakaaetanga kia whakakotahi ratou i a ratou. kia whakatu Kawanatanga hei whakamana i nga Ture e hangaia ana e nga Runanga erua kua kiia ake nei, me te Kawanatanga. hei painga mo nga Hapu, me nga tangata Taane, Wahine o te Iwi Maori, me o ratou whenua. taonga hoki, ina whakamanaia e nga Runanga o te Kotahitanga o te Iwi Maori. o nga Motu erua. E kore tenei Kawanatanga, me ona Minita, me era atu Kawanatanga. me ona Minita e whai-mana nei i muri o tenei Ture e whai-mana ki te hanga Ture, whai-mana rawa ki te whakamahi ki runga i nga taonga ranei o te Iwi Maori, ahakoa papaeipu, ahakoa Karauna Karati, ahakoa Whakamaharatanga Take, me era atu pukapuka e pa ana ki nga whenua Maori, engari kia whakamanaia rawatia e nga Runanga erua ka tika ai te Kawanata ga. me ona Minita. me ana Apiha ki te whaka-mahi i aua Ture. |
| 14. |
Me era atu mana e mahi ai taua Kawanatanga. Na tona whakamaramaoitanga o tenei kupu, koi tenei:— Nga Ture ano i whakamanaia e nga Runanga erua o te Paremata Maori hei mahi ma te Kawanatanga ehara i te mea ka whakamana pokanoa te Kawanatanga i etahi Ture e pa ana ki te whenua ki te whenua ki nga taonga ranei o te tangata Maori, engari ano nga Ture i whakamanaia e nga Runanga erua o te Paremata Maori, ka tika ia kia whai-mana ki te mahi, ki te whakahaere. |
| 15. |
Ko nga tangata katoa Taane, Wahine, Tamariki o nga Motu erua, o Aotearoa me te Waipounamu, te Iwi Maori, ka tino whakaaetia te mana whakahaere tikanga o nga whenua i raro i nga Ture katoa e paahitia e te Paremata o te Iwi Maori me ona Runanga erua o te Kotahitanga ki te Tiriti o Waitangi, hei whakapumautanga mo enei kupu i runga ake nei, koia ka tuhi n atou i o matou ingoa me o matou tohu X ki raro iho nei. page 79
Na, Tona Whakamaramatanga o enei kupu, koia ano tera kua tuhia ake nei, he whakau, he whakamana na nga tangata Taane. Wahine, o nga Hapu o te Kotahitanga o te Iwi Maori, kua tuhi ra ki nga pukapuka, me nga Kirihipi i o ratou ingoa, e whakaae tuturu ana ratou i runga i te pono, ka tino tuku whakarere atu ratou, ma nga Runanga erua o te Kotahitanga, i a ratou e noho a Paremata ana i runga ano i nga mana i tukua mai nei e te Iwi Maori o te Kotahitanga kia ratou. |
| 16. |
Na i konei ka tino whakatuturutia tenei Ture whakamarama i nga tikanga o nga whakaupoko o aua Kirihipi, me nga pukapuka i tuhi ai nga tangata o te Iwi Maori o te Kotahitanga, Taane wahine, me a ratou Tamariki e mau ra o ratou ingoa, ahakoa, na nga tangata nona ake nga ingoa i tuhi na etahi tangata noatu ranei i tuhi i runga ano i te mohio, e whakaaetia ana e aua tangata Wahine, taua whakaaro kia whakakotahitia ratou me o ratou Hapa, a e whakaarotia ana hoki ko te 4 tenei o nga tau a kaore ano he whakahe i rangona a nga tangata i tuhia ra o ratou ingoa e o ratou matua, e o ratou tuakana, taina ranei, e a ratou tamariki ranei, e a ratou mokopuna ranei, e o ratou Rangatira ranei, i konei ka tino tuturu tenei hei Ture mo aua pukapuka, me aua Kirihipi mo ake tonu atu. He mea whakamana i te o nga ra o i te tau, 189 |
