Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Paremata Maori: Waipatu 1893

Ko ia te Pitihana i oti i te Kotahitanga hei Apiti ki te Pire huninga whakamana Kotahitanga:—

Ko ia te Pitihana i oti i te Kotahitanga hei Apiti ki te Pire huninga whakamana Kotahitanga:

Waipatu, Turei, Mei 23rd, 1893.

Kinga Rangatira mete Tumuaki me nga mema ote Runanga Nui kua hui ki te Paremata,

He Pitihana Whakaiti onga tangata Maori i kowhiria e nga iwi Maori ote huinga kotahitanga:—

1. Ko o koutou kai inoi me nga tamariki me nga uri ote iwi Maori nui tonu i ata koropiko i ata rere marie ki raro ite mana ote Karauna o Ingarangi i noho ai ite tau 1835 me te tau 1340 i runga i te Tiriti o Waitangi ka whakaurua nga Maori o Niu Tireni ki roto ki te mana me te Rangatiratanga o Ingarangi o te ao katoa
2. Ko a koutou kai inoi me a ratou matua i hiahia rawa i muri mai o taua wa kia ata noho pai ratou konga pakeha e haere mai ana ki enei motu noho ai kia akona hoki ratou ki nga mahi whakawhai rawa me nga mahi ote Rangimarie.
3. Note takiwa i tuturu ai ki nga iwi Maori te whakapono kia Te Karaiti ha noho ratou i runga i te Rangimarietanga kua whakarerea hoki nga tikanga o mua ote iwi Maori ara note urunga o nga Rangatira ki te whakapono kia Te Karaiti.
4. Muri iho i tena ka tukua e nga iwi Maori nga herehere i mau i nga whawhai i mua kia hoki ki o ratou kainga me o ratou iwi ka puta hoki i reira i roto i te hinengaro ote tangata te hiahia ki nga mahi rapu tikanga e puta ai te pai me te hiahia ki nga mahi ahu whenua kia whiwhi kia ratou.
5. Note takiwa i whakarereketia ai te ahua ote kawanatanga ki Niu Tireni nei a page 80whakaturia ana ko te Paremata i te tau 1854, kaore hoki o koutou kai inoi me o matou kaumatua i marama ki taua tu kawanatanga ahua hou. He tokomaha hoki i mahara hei taimahatanga tena mo runga i nga iwi Maori ara hei mea whakatina ena mo ratou.
6. Na runga i tenei whakaaro, ka mea etahi onga iwi kia whakaturia he kingi Maori mo ratou engari kaore ratou i mea kia rere atu ratou ki waho ote mana ote Kuini. Engari he mea ma taua kingi, me tona Kaunihora e hoatu he tikanga ki nga iwi ote motu, e whakarongo ai ratou ki te ture, a mate kawanatanga ote Kuini e whakamana taua mahi,
7. He nui nga tangata i ngakau pawera kei riro o ratou whenua i nga mahi ate kawanatanga hou no reira ratou ka whakakotahi, hei whakakore i nga Ture katoa.
8. I puta i roto i aua whakahaerenga nga whawhai me nga raruraru i mate ai nga iwi Maori i roto i nga tau maha.
9. I roto i ngr whawhai katoa a te iwi Maori ratou ko nga pakeha i muri mai ote otinga ote Tiriti o Waitangi tea noa mai ki tenei takiwa he nui nga Maori, apiti ki nga kai inoi i uru ki te taha ote Kuini whawhai atu ai ki o matou whanaunga Maori ano.
10. Mehe mea kaore i whakaurua atu nga Maori meo koutou kai inoi ki roto ki nga hoia ote kawanatanga penei kua mutu te mana ote karauna o Ingarangi ki Nui Tireni i taua takiwa, kua peia atu nga pakeha kia haere.
11. Ite tau 1865 i whakaturia he kooti i huaina ko te kooti whenua Maori, hei kimi i nga tangata pono, tika, kinga whenua onga iwi me nga hapu ara i runga inga tikanga Maori.
12. Ko te mahi a taua kooti i kino i te timatatanga mai rano. note mea i tukua e te kooti nga whenua o nga iwi me nga hapu ki nga tangata kotahi tekau. Na i runga i te ture i mahia ete kawanatanga hou, i whai mana taua kotahi tekau ki te hoko atu i nga whenua ote iwi nui tonu. Ko nga moni utu o aua. whenua, puritia ana hei moni ma ratou, i whakapaua noatia atu ranei.
13. I runga i taua tikanga kua riro ko taua tekau tangata hei whakamate ite whenua me te iwi. Kua tu ko ratou nga tino tangata, no ratou ake te whenua, ko te iwi hei pononga.
14. Note kitenga ote kawanatanga hou ara ote Paremata ite he o ta ratou mahi tuku i nga whenua onga iwi ki te tekau tangata, a, kaore i kiia hei kai tiaki noa iho aua tangata tekau mo te iwi katahi. Ka mahia tetahi ture ke ite tau 1867. Ko taua Ture i mea me tuhi ki roto i nga pukapuka ote kooti nga ingoa o nga tangata katoa, no ratou te whenua, me te tekau tangata ano. No reira kua kore e ahei taua tekau tangata ki te hoko ki te mokete ranei i te whenua ote iwi.
15. Ki te whakaaro o a koutou kai inoi, ko taua Ture o te tau 1867 te Ture pai atu onga Ture katoa I mahia e te Paremata mo nga whenua Maori.
16. Ite tau 1873 i mahia e te Paremata te tahi Ture rereke noa atu, I taua takiwa ka timata te nui haere o nga raruraru, me nga mate ote iwi Maori, Ko a matou kawenga e waha ana i nui haere te taumahatanga tae mai ki tenei ra.
17. Kua nui haere i naianei te pouritanga mete kino ote mahi ate kooti whenua Maori, he mea whakino tangata i a, e hara i te mea wkakapai tangata.page 81
18. I runga i nga Ture i whakaturia i te tau 1873 i muri mai hoki he nui nga tangata Maori i kiia no ratou ake nga whenua ote katoa a, kua hoatu, te mana, kite tangata kotahi rua rua ranei hei taki mai ki runga kite whenua ote iwi nui tonu, I nga kereme o nga pakeha hoko whenua riihi whenua ranei.
19. Ko tenei mana ote tangata kotahi hei homai raruraru ki runga kite whenua ote iwi, kaore i kitea i roto i nga, iwi Maori i mua. Note mea na te iwi katoa na te hapu ranei te whenua.
20. I runga i tenei tu mahi ate tangata kotahi kua whaka nohoia nei ki runga kia matou e nga Ture i mahia i te Paremata, kahore i ahei i a matou te whakahaere ia matou whenua te hoko te aha ranei, e penei ana matou me te kahui hipi kahore he hepara e atiati haeretia ana, piko atu, piko mai.
21. {Kua whakaitia, kua whakuaretia hoki matou nga Maori e nga Ture i mahia 'e te Paremata i te whakahaeretanga hoki a nga kooti whenua Maori kote mana o nga Rangatira me nga Ariki kua whaka ngaromia ko matou kote iwi nui ote motu nei kua pakarukaru, ko nga iwi kainga kua whakamatea.
22. Ko o koutou kai inoi e hiahia ana kia ata whakahaerea nga whenua e toe ana kia matou i runga i te ara tika, me te whakaaro mohio hei oranga n.o matou me a matou tamariki. Te tahi kia ata tahuri ki nga mahi ahu whenua, kia whai hoki ki ta te pakeha ki tana mahi i ana rawa.
23. E mohio ana o koutou kai inoi tera ano e taea nga iwi me nga hapu te whakahaere i a ratou tikanga katoa me o matou rawa mehemea e tukua ana matou kia pera.
24. E kore rawa e taea te ata whakaatu i te katoa onga he, me nga mate e pa ana kia matou me o matou iwi i runga ite whakahaeretanga o aua Ture, e korero nei matou kua nui nga tau i whakaarahia ai e matou to matou reo kite whakahe ki aua Ture otira he maumau korero noa ia.
25. Kaore matou e mohio ki tenei tikanga ara ko nga tangata whaimatauranga e tukua ana e nga tangata ote motu nei ki te Paremata hei kai hanga Ture tika, otira e waiho ana matou e aua tangata kia takahia kia whakamatea i a tau ina hoki e kiia ana he mahi i nga mahi pai mote iwi Maori tanga kawanatanga katoa e hiahia ana, kaore he mahi kino.
26. Hua noa he tika kia mahi to koutou Paremata Rangatira, ki nga he e korero nei matou. Otira kua rongo matou e.iti ana te whakaaro ki te taha Maori. Ko nga karanga me nga inoi a matou e rite ana ki te reo tangata e wawaro ana. ano he hau.

Na konei matou ka inoi ki to koutou whare Rangatira kia tukua mai he mana kia matou e taea ai e nei mea ara.

1. He whakahoki mai ki nga iwi Maori te mana whakahaere i o matou whenua me o ratou rawa katoa me te mana whakahaeae ito ratou tikanga hei oranga mo te iwi Maori me te Rangimarietanga mete pai mo enei motu katoa.
2. Me tuku mai te mana kite Runanga e kiia ana he hunga whakamana, kotahitanga Maori o Nui Tireni hei kawana hei kawanatanga.
3. Kia rua nga Runanga, kia kotahi te Runanga Ariki. Ko aua Ariki he mea whiriwhiri i nga tino Rnngatira toto heke iho, he mea ata karanga ratou mo taua Runanga.page 82
4. Kia kotahi Runanga he tangata Maori, he mea kowhiri ratou e nga iwi mo roto i taua whare Runanga.
5. Ma taua Runanga kotahitanga e tuku he mana ki nga komiti Takiwa o i a Takiwa o i a Takiwa. Ko aua komiti he tangata Maori ko ta ratou mahi he rapu i nga take whenua me nga whewehenga menga mea katoa e mahia ana e ratou i runga i te pono me te tika.
6. Tenei ka apititia atu e matou ta matou Ture i whakatuturutia e matou i to matou Runanga Huinga whakamana Maori o Nui Tireni i tu ki Te Waipatu ite 22 onga ra o Mei, 1893. Kei taua Ture nga take katoa e hiahiatia ana e matou.

E tuturu ana ta matou e tono atu nei kito koutou Whare Runanga whiriwhiri i runga ite whakaaro pai me te tika mo nga tono a o koutou kai inoi. A ka inoi tonu o koutou kai inoi.