Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Pire mo nga whakamananga me nga whakaritenga motuhake

Pire Mo Nga Whakamananga Me Nga Whakaritenga Motuhake

Table of Contents | Up | Next Section

[i roto i te reo Pākehā]

page break

Niu Tireni.
Te Tau Wha te Kau Ma Whitu o te Kuinitanga o
Kuini Wikitoria.

Pire Mo Nga Whakamananga Me Nga Whakaritenga Motuhake.

4. Mo te whakatika i etahi mahinga i raro i nga Ture Whenua Maori, a kia pai atu ai te whakatuturutanga i nga take, i runga i nga tikanga Maori, ki etahi poraka whenua e mohiotia ana ko Paengaroa, Rau-o-te-Huia, Pukehina, Puketauhinu, Whakapaupakihi Nama 1, Matahina, Pokohu, me Hauturu, te take hoki he hapanga no nga huarahi o te ture i era whakawakanga a i he te whakahaere kihai i pai nga whakahaere a te Kooti ki nga tino tikanga ake o aua whenua. 4. Me ki aua piihi whenua e mohiotia ana ko Paengaroa, Rau-o-te-Huia, Pukehina, Puketauhinu, Whakapaupakihi No. 1, Matahina, Pokohu, me Hauturu, he whenua e takoto ana no nga tangata Maori ake i runga ano i o ratou tikanga Maori pena ano me o ratou ahua i mua atu i te whakawakanga a te Kooti Whenua Maori, na me ki i konei me tahuri ano te Kooti Whenua Maori o Niu Tireni, ki te whakawa i nga take o aua whenua, i runga ano i nga huarahi o tana mahi, kia rapua hoki nga tangata tika no ratou te whenua i runga i nga ritenga Maori, na ko nga tono o mua atu a nga Maori kia whakawakia aua whenna a e ki ana no ratou te whenua me mea ano kei te tika aua tono i raro i “Te Ture Kooti Whenua Maori, 1880.”
5. Ko nga tamariki hawhekaihe a Rihepete Puhi (Mrs. Faulkner), o Tauranga, kaore nei i uru ki nga whawhai, i tuku pitihana ki te Paremete kia hoatu he whenua kia ratou 5. Ka ahei ki te whakaputa karaati ki nga tangata e whakahuaina ana i te rarangi tuatahi o te Apiti mo nga whenua e whakahuaina nei i te rarangi tuarua me te rarangi tuatoru o te Apiti nei. Me timata mai te mana o te karaati i te 11 o Mei, 1877, me kaua hoki he kupu here i roto i aua karaati.
page 2
hei utu mo nga whenua i riro i te Rau-patu a te Kawanatanga, no te 25 o Hepetema, 1873, i ki te Komiti mo nga mea Maori e tika ana kia hoatu kia toru tekau eka ma ia tamaiti tane a Rihepete o nga whenua i te Takiwa o Tauranga. No muri i tera ka whakaaetia e te Makarini Minita mo te taha Maori kia hoatu kia rua rau eka ma nga tamahine e rima a Rihepete ma ratou tokorima.
Apiti.
Ingoa o te tangata mo te karaati. Ahua o te whenua. Eka.
Haki Pakana, o Tauranga, hawhekaihe Rota 1, o te wehenga o Rota 20, Parihi o Katikati 30
Hohepa Pakana, o Tauranga, hawhekaihe Rota 2, o taua wahi ano 30
Maria Makiwere, wahine a Hemi Makiwere, o Hokianga Rota 3, o taua wahi ano 40
Heni Tera, o Tauranga, pouaru o Raniera Tera, kua mate Rota 4, o taua wahi ano 40
1, Rihipete Retaina Pihere; 2, Wiremu Henare Pihere; 3, Teoti pihere; 4, Teone Pihere; 5, Mere Raiha Manaroa Pihere; 6, Hera Heni Pihere, o Hokianga, he tamariki katoa na Rihipete Pihere, kua mate Rota 5, o taua wahi ano 40
Kirihitopa Pakana, o Katikati, hawhekaihe Rota 6, o te wehenga o te Rota 20 me te 18, Parihi o Katikati 30
Ihapera Neipa, wahine a Hemi Rowera Neipa, o Tauranga Rota 7, o taua wahi ano 40
Tawihi Pakana, o Tauranga, hawhekaihe Rota 8, o te wehenga o te Rota 18, Parihi o Katikati 30
Raiha Puhi, wahine a Ropata Mere Puhi, o Opotiki. Rota 9, o taua wahi ano 40
Awhe Pakana, o Katikati, hawhekaihe Rota 10 o te wehenga o to Rota 18 me 22, Parihi o Katikati 30
1, Teoti Pererika Kirihitopo Pakana; 2, Kara Moti Pakana, tamariki a Teoti Pakana, hawhekaihe, kua mat Rota 85, 86, 87, o te Parihi o Katikati 30
6. E tika ana kia whakarereketia te tikanga mo tetahi wahi o te rahui i meatia hei puhipuhitanga pu i Mangapiko kia tau ai he ritenga ki etahi Maori i raro i nga tikanga o nga Ture mo nga whenua rau-patu o Waikato. 6. Me whakarereke i runga i te warati kahiti nga tikanga o tera wahi whenua katoa i roto i te Porowini Takiwa o Akarana, ko tona nui i te ruritanga 19 eka 1 ruuri ko Tekihona Nama 326a, Parihi o Mangapiko; kia kaua e noho hei Rahui mo nga mahi puhipuhi pu engari me mea hei rahui i raro i nga tikanga o nga Ture mo nga whenua rau-patu o Waikato; na i, te kahititanga o taua warati me penei taua rahui mehemea nei kua rereke tona tikanga.
7. Kia mana ai tetahi whakaritenga a Te Whitika, i whakaotia i Oketopa, 1880, hei whakamutu i tetahi tautohe whenua kua roa noa atu e tipu ana i te taha ki nga Maori. 7. Me karaati kia Tamati Paetai, Te Amo Paetai, Rangihooro Paetai, Wikitoria Te Wao, me Miriama Konehu, kia oti atu ma ratou ake i runga i te tenata Kamana tera wahi Tekihona Nama 1, Poraka VI., Takiwa Ruuri o Ohinemuri, i roto i te Takiwa Porowini o Akarana ko ona eka e 260, nui atu iti iho ranei.
8. Kia mana ai te whakahaunga a te Komiti o nga Whenua takoto noa o te 30 o nga ra o Akuhata, 1882, i runga i te Pitihana Nama 453. 8. Me whakaputa hei Karauna Karaati kia Jane Maria Phillips (hawhe-kaihe), mo Tekiona Nama 11, Poraka VI., Takiwa ruri o Waoku, Takiwa Porowini o Akaran, e 68 eka 1 ruuri.
10. Te Poraka o Komata ki te taha whakararo Hauraki e 888 eka, i whakawakia e te Kooti Whenua Maori, i te tau 1870, i te wa e ngaro ana a Tukukino ki Waikato, koia hoki te rangatira e whakaaetia ana o tera takiwa. I whakataua taua whenua ki nga tangata tokowaru, na ko Tukukino tetahi, tokowhitu o aua tangata i hoko engari ko Tukukino kaore 10. Me whakaputa he Karauna Karaati ki a Tukukino mo nga whenua i raro nei ara:—e 222 eka nui atu iti iho ranei e takoto ana i roto i te poraka o Komata Nota, Nama 2266, i roto i nga Takiwa ruri o Waihou me Ohinemuri, i roto i nga Poraka Nama XII. me IX., a ko Tekiona Nama 2 i roto i te mea tuatahi o aua takiwa, ke Tekihona Nama 3 i roto i tepage 3
i hoko kaore hoki ia i whakaae ki te tika o te tokowhitu ki taua whenua i mea ia nona katoa te wheuua. Na kia kore ai he raruraru, hokona ana e te Kawanatanga, i era tau noa atu, i te pakeha nana i hoko nga paanga o te hunga tokowhitu ra riro ana i te Kawanatanga engari na te ahua whakatete o Tukukino i kore ai e taea te mahi taua whenua. Na i whakaritea e te Minita mo te Taha Maori, i te 14 o Maehe, 1883, kia mutu ai taua raruraru me hoko e Tukukino tona paanga i roto i taua whenua ki a Te Kuini a me karaati atu ki a ia te whenua e tu ana tona kainga e 222 eka a me te wahi o nga urupa o ona tupuna e 50 eka. Na i whakaae a Tukukino ki taua whakaritenga, kua oti i a ia te tuhi tetahi pukapuka hoko kia Te Kuini i tona paanga i roto i taua poraka katoa. Ko te whenua hei karaatitianga ki a ia tena kei roto i te tuaruatanga o tenei Pire. mea tuarua i roto i te Takiwa Poriwini o Akarana;. ko tetahi e 50 eka nui atu iti iho ranei e takoto ana i roto i te Poraka o Komata Nota, Nama 2268, i roto i te Takiwa ruri o Waihou, ke Tekiona Nama 6 o te Poraka XII., i roto i te Takiwa Porowini o Akarana. Ko aua whenua me here kia kaua e taea te hoko te mokete te tuku noa ranei engari te riihi kia kaua e neke atu i te 21 tau, me whakaae rano te Kawana i te tuatahi. Ka taea ano e te Kawana te pupuri i roto i aua karaati te mana tango piihi i roto i aua whenua hei rori kia kaua e nui atu te whanui i te 100 riiki.

Table of Contents | Up | Next Section