Kua whakakorea i konei te tekiona toru o taua Ture a kua meinga kia panuitia taua Ture mehemea nei i hoatu ko enei e whai ake nei hei riwhi mo tera, I roto i tenei Ture mehemea kahore e rereke ana te hangai i ona tikanga,—

"Kooti" tona tikanga ko te Kooti i whakaturia i runga i tenei Ture:

"Tumuaki" me te "Kaiwhakawa" tona tikanga ko te Tumuki o nga Kaiwhakawa me te Kaiwhakawa o te Kooti:

"Rehita" tona tikanga he Rehita no te Kooti Whenua Maori:

"Karauna karaati" tona tikanga i uru mai ki tenei te tiwhi-kete-whaitaketanga i raro i te Ture Tuku Whenua:

"Maori" tona tikanga he Maori tuturu o Niu Tireni hui atu ki nga hawhe-kaihe me o ratou uri:

"Whenua" tona tikanga ko nga whenua katoa i roto i te koroni e whai take ana nga Maori haunga ia nga whenua Maori:

"Whenua Maori" tona tikanga he whenua i roto i te koroni e whai take ana nga Maori i raro i a ratou ritenga me a ratou tikanga, ara he whenua kaore nei ano i whakataua nga take e te Kooti:

"Wahi whenua" tona tikanga ko tetahi wahi whenua o roto o nga tini wahi whenua e ahei nei te wawahi i raro i tenei Ture, he whenua Maori ranei kua oti te roherohe:

"Kaihoko" tona tikanga he tangata e whakataua ana ki a ia tetahi o aua wahi whenua i runga i te wehewehenga:

"Tangata" i uru mai ki tenei tetahi tangata ahakoa Maori tangata ke atu ranei:

"Herititamete" tona tikanga he whenua i karaatitia e te Karauna ki etahi Maori a e puritia ana e ratou:

"Hiiritia" tona tikanga i hiiritia ki te hiiri o te Kooti.

Mehemea ia na te tiiti kotahi mea pera, na etahi tiiti pera ranei i tuku te katoa o te whenua e mau ana i raro i tetahi tiwhikete, tuhinga whakamaharatanga take ranei, kei reira, ko te mahi ma te Tumuaki me tetahi Ateha, i muri iho i te panuitanga me te ata whiriwhiringa i roto i te Kooti e puare ana he kimi i te tika me te pono o te hoko; a ki te kitea e tika ana, kaore hoki e takahi ana i tetahi Ture e whaimana ana i te wa i mahia ai taua tiiti aua tiiti ranei, me tuku atu i taua tiiti aua tiiti ranei ki te Kawana, me te kupu tono atu kia whakaputaina he warati whakaputa tiwhikete tuku whenua mo te whenua kua hokona ra.

Hei reira mehemea e whakaaro ana te Kawana e whai take ana i runga i te ripoata o te Tumuaki ka ahei ki te tuku warati kia whakaputaina he tiwhikete i raro i "Te Ture Tuku Whenua, 1885," ki te tangata e tika ana i raro i taua tiiti, aua tiiti ranei. A me apiti atu ki taua warati nga ritenga o te riihi tetahi atu pukapuka ranei e pa ana ki te whenua e pangia ana e taua warati a ka taea te rehita i raro i nga tikanga e whai ake nei.

I raro i nga tikanga o tenei Ture, me whakarite mai kia hangai ki enei, ko nga tiiti, e hara nei i te tiiti tino tuku whenua, e pa ana ki tetahi whenua e mau ana i raro i te tuhinga whakamaharatanga take, tiwhikete ranei kua whakaputaina e te Kooti, e ahei ana kia rehitatia ki tetahi Rehita o te Kooti i runga i te tukunga atu ki a ia tetahi tauira pono o taua tiiti me te whakaatu atu ano ki a ia te tino tiiti hei titiro mana ki te tika o te tauira.

Hei reira ko te mahi ma te Rehita, he tuhi i nga ritenga o taua tiiti i raro i nga tikanga kua whakaritea kia pa ki nga tiiti tino tuku whenua.

Ko nga here kia kaua e taea te hoko me te riihi, a muri ake nei whakaekea ai ka ahei kia whakakorea kia whakarereketia ranei i runga i te ota pera a te Kooti i runga i te tono a te nuinga o nga tangata whaitake ki taua whenua here, engari hoki ko aua here kaua e whakakorea e whakarereketia ranei kia matua whiriwhiria ra ano e taua page 21Kooti, e puare ana ki te katoa i te mea hoki kua ata panuitia ki te Gazette me te Kahiti.

Engari kaua tetahi here e whakakorea e whakarereketia ranei kia marama ra ano te Kooti tera ano etahi atu whenua, whaipaanga whenua ranei a te hunga whaitake ki taua whenua i tua atu ano i te whenua e tonoa ra kia unuhia nga here, kua whakataua hoki nga take e te Kooti, a kua tau iho kia ratou ake nga take, e rahi ana hoki hei oranga hei kainga hoki mo ratou, kia marama hoki te Kooti, mo runga mo taua whenua e tonoa ra kia unuhia nga here e whakaae katoa ana ratou te hunga e kitea iho ana ko ratou te hunga whaitake ki taua whenua, me era atu tangata e whaitikanga ana, kia unuhia nga here.

Ka ahei tetahi Minita o te Karauna ki te whai kupu kia tukuna he tono ki te Kooti kia rapua te paanga, mehemea ia e whai paanga ana Te Kuini ki tetahi whenua, a i runga i te tono pera ka whai mana te Kooti ki te whakahaere ki te whakarite pera ano me tona mana ki te whakahaere i era atu mea i raro i te Kooti, a ka ahei ano te whaka-puta i tana ota i kite ai he mea tika.

Ko te whenua e kiia ana i roto i taua tu ota kua riro i a te Kuini, ka meingatia kua whakapumautia tau whenua ki a te Kuini timata mai ano i te ra i tuhia ai. A mo te toenga o taua whenua mehemea ia he toenga pera, ka ahei te Kooti ki te whakaputa ota whakatau i te whenua toenga ra ki era o nga tangata whaitake e whakaingoatia ra ratou i roto i taua ota, kei reira ka tau ki te hunga whaitake e whakahuatia peratia ana taua toenga ra ahakoa tera atu ano etahi tangata i whaipaanga tahi ratou i mua atu.

Mehemea tera tetahi tautohetohe mo nga paanga o ia Maori kai tuku rihi ka ahei te kai tango riihi ki te tono tata ki tetahi Kaiwhakawa kia whakaputaina he ota kia tukua te moni o taua riihi, te moni ranei ka hua mai i muri ki roto ki tetahi kaute moni o te katoa ka whakahuatia ra i roto o taua ota, ki tetahi Apiha ranei e whakaingoatia ana e te Kawana. Hei reira ka ahei kia whakaputaina e taua Kaiwhakawa tana ota i runga i tana i kite ai he mea tika, a ko te utunga o te moni o te reti i runga i nga tikanga o tetahi ota ka kiia he utunga tika tena e rite ana ano ki nga tikanga o te riihi.

Ka ahei tetahi Kaiwhakawa i ia wa i ia wa i runga i tana ota ki te whakahau me utu atu nga moni, etahi wahi ranei o nga moni kua utua peratia ki nga kai-tuku riihi, ki tetahi tangata ranei mo te taha kia ratou i runga i tana i whakaaro ai mea tika.

Mehemea ka hanga he ota i raro i te tekiona rua tekau, rua tekau ma tahi ranei o taua Ture e whakaatu he maha atu i te rua tekau ma tahi nga Maori whaitake ki tetahi whenua, i te whakataunga tuatahitanga o nga take ki taua whenua me whakahau e te Kooti kia roherohea tonutia iho taua whenua i raro i nga tikanga o taua Ture kia kaua ai e nui ake i te rua tekau nga Maori whaitake mo ia wahi mo ia wahi o taua whenua, mehemea ra e taea ana te pera.

Ko ia tohutohu pera me tera kua whakahuatia nei ka meatia ka whakahaerea hoki ano he tono wehewehe na nga tangata whai paanga i raro i taua Ture: Engari kaua e nui ake i te rima mano eka te rahi o te whenua e hokona e tetahi tangata kamupane ranei.

I runga i te hanganga o tetahi ota e te Kooti i raro i te tekiona rua tekau, rua tekau ma tahi, toru tekau ma tahi, toru tekau ma toru ranei o taua Ture e whakamana ana e whakahaua ana hoki kia tahuri ki te kimi mehemea e whiwhi ana ia tangata o nga tangata whaitake ki tetahi atu whenua here e rite ana te rahi hei oranga mona ka whakatau he here ki nga wahi e tika ana o te whenua e pangia ana e taua ota hei oranga mo ia tangata whaitake kaore ra i te kitea e whiwhi ana ia i tetahi whenua tika hei oranga mona, kei reira ka tau he here ki taua wahi hea ranei.

Ko nga ota whakatau here kua whakaputaina e te Kooti i mua ake nei ka kiia i whaimana aua whakataunga.

I runga i te whakawa o nga take ki Rohe-Potae e whakawakia nei e te Kooti inaianei, ko nga tiwhikete tarewa me nga whakataunga hoki kua oti nei te tuku te whakariterite ranei mo te whakataunga take mo etahi wahi o te Rohe-Potae, ka kiia kua mana mo aua wahi, ano he ota i hanga mo aua wahi i raro o te rarangi rua tekau o taua Ture, me te whakatau i te take o te whenua e mau ra i roto i ia ota o aua ota, a ka kiia i hanga aua ota i te ra i pahitia ai tenei Ture.

A ko nga ota tarewa me nga whakataunga e whakaatu ana i te whaitaketanga ki etahi atu wahi o taua Rohe-Potae tera e hanga a muri ake nei e te Kooti i te wa e whakawakia ai taua whakawa ka kiia i rite aua ota ki era ota kua kiia ake ra a i hanga i raro i taua rarangi rua tekau, a ka whaimana tonu i te ra e hanga ai aua ota.

Ahakoa kua puta he ota tarewa he whakataunga ranei, tera ranei e puta a muri ake nei, mo te Rohe Potae, tetahi taha ranei o taua whenua, kaua rawa e whakahaerea e pangia atu ranei kia pau ra ano nga tau e toru i muri i te paahitanga o tenei Ture, a i te mea kaore page 23ano i pau noa aua tau, ka kiia taua whenua he whenua Maori i raro i nga tikanga o te rarangi rima me te ono o "Te Ture Whakatikatika 1888 i Te Ture Arai mo te Hoko Tahae i nga Whenua Maori, 1881," a ko aua tekiona me pa me mana hoki ki taua whenua me nga wahi katoa o taua whenua. Engari kaua e pa nga tikanga o tenei rarangi ki te Karauna, ki tetahi tangata ranei e mahi ana mo te taha ki te Karauna i raro i te mana o tetahi Minita o te Karauna.

Ko nga whenua me nga paanga whenua e puritia ana e nga Maori ka kiia i tika ano kia tukuna, a ka tika a muri ake nei kia whakawhitia e te tiiti e mahia ana i runga i nga tikanga e whakaritea ana i ia wa mo nga tiiti e meatia ana kia pa ki nga take o nga Maori ki te whenua.

Engari e kore e pa tenei tikanga ki nga tiiti e mea ana hei tuku whenua i te mea i herea i kiia ranei e te Kooti kia herea, e whakaritea ana ranei he here a muri ake nei.

Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa ki te whakatu i tetahi tangata hei kaiwhakakapi mo te Rehita, mo te wa e whakahuatia ana e ia.

I te wa e tu ana taua tangata me tau ki runga ki a ia a me mahi me whakahaere hoki ia i nga mana me nga mahi katoa o te Rehita.

Kua whakakorea i konei te tekiona wha te kau ma toru o taua Ture a kua meinga i konei kia panuitia taua Ture ano i meingatia ko enei kupu e whai ake nei hei riiwhi mo tera: Ki te mea kua hemo tetahi Maori, ki te hemo ranei a i whaitake ki tetahi whenua, hea, whaipaanga ranei ki tetahi whenua, akakoa he paanga motuhake kaore ranei, ka ahei te Kooti i runga i te tono o tetahi Maori e ki ana e whai take ana ki taua whenua ki te patai ki te kimi ko wai te kairiwhi ki taua whenua, hea, whaipaanga ranei.

Mo runga mo tetahi whenua e mau ana i raro i te whakama-haratanga take, tiwhikete whaitaketanga ranei kua whakaputaina e te Kooti me haere te mahi a te Kooti i runga i nga ritenga me nga tikanga Maori.

Mo runga mo etahi atu whenua me whakahaere e te Kooti i raro i nga ture o Niu Tireni erangi mehemea ka taea me whakariterite atu ki nga tikanga Maori.

Ko te tekiona whitu tekau ma ono me te whitu tekau ma whitu o taua Ture e whakakorea atu ana e tenei, na ka meingatia ko enei e whai ake nei hei whakakapi mo era:—

Ma te Tumuaki raua ko tetahi Ateha e noho tahi ana i roto i tetahi Kooti e puare ana ki te katoa e whakatau nga tono whakawa tuarua. Ka ahei te Tumuaki ki te whakakore atu i taua tono, ka ahei ranei ki te whakahau kia ara ano he whakawa hou mo te katoa mo tetahi taha ranei o taua whenua, mo tetahi tikanga ranei e pa ana ki te whaitaketanga ki taua whenua, i runga i ana tikanga mo te tuku atu i te whenua pewhea ranei, me te utunga i etahi tikanga hei whakaea mo nga moni e pau ana i runga i taua whakawa e maharatia ai e ia he mea tika kia whakahaua e ia.

Ko nga whakawa tuarua katoa me tu i te wa e whakaritea ai, me haere i raro i nga mana whakanukunuku o roto o taua Ture, a ma tetahi Kooti e whakatau me kaua e iti iho i nga Kaiwhakawa tokorua e pai ana ano kia tu ko te Tumuaki tetahi, a kia kotahi Ateha, me kaua tetahi o ratou me i uru atu ia ki tetahi whakawakanga o taua keehi o mua atu.

Ko te tekiona tekau ma whitu o taua Ture ka panuitia ano kaore i uru atu ki roto enei kupu, "i runga i nga ture e whai tikanga ana mo te pera."

Ma te Rehita o ia takiwa e tonoa ana i reira kia whiriwhiria he take whenua, tono roherohea, tono kaiwhakakapi ranei tetahi atu mahi ranei, mana e tuku atu ki te Tiamana o ia Komiti kua whaka-turia i raro i "Te Ture Komiti Maori, 1883," o roto o tona takiwa, page 25he kape o ia tono pera e tae atu ana ki a ia me tuku tonu atu e ia i te taenga atu ki a ia.

Mehemea kua tukua atu e tetahi o aua Komiti ki te Rehita he ripoata e pa ana ki tetahi tono kia whiriwhiria he take whenua, me whiriwhiri e te Kooti taua ripoata i mua atu i tona whakahaerenga i taua tono, a i runga i te whakaae a te hunga nana te tono me nga kaitawari ka ahei i runga i taua whiriwhiringa ki te whakatau i taua tono, ka ahei hoki ki te ki kia kaua e whakapaua katoatia mai nga kupu whakamarama, me te tohutohu atu i nga tikanga whakahaere i taua whakawa.

Ko te tekiona rua tekau ma toru o taua Ture me panui ano kaore nga kupu e rua tekau ma rua ki te reo Maori i te whakamutunga o taua tekiona.

Ko te tekiona rua tekau ma ono o taua Ture me panui ano kaore i uru nga kupu tekau ma rua (reo pakeha) ki te whakamutunga o taua rarangi.

Ko te tekiona toru tekau ma toru o taua Ture me panui ano i apitiria atu enei, kupu ki te toru o nga rarangi ara: "Me hanga kia rua nga kape o aua ota i te mea hoki kua oti te tuhituhi te mapi o taua whenua e whakahaerea ra ki runga ki aua ota."

Ko te tekiona toru tekau ma ono o tau Ture me panui ano i apitiria atu enei kupu "a ko ia wahi whenua kua oti te mahi he ota mo te riihi, me tu i waenga o te kai-tango riihi me te kai-hoko a me mau tonu i raro i nga tikanga o taua riihi haunga ia mehemea kua whakarereketia e nga tikanga o taua ota-riihi.

Ko te tekiona rima tekau o taua Ture me panui ano i kapea mai ki waho nga kupu katoa e whai ana i te kupu "me" i te rarangi tua-wha, metemea ano hoki i whakaurua atu ko enei kupu e whai ake nei he whakakapi mo era "tuku atu ki te hunga e whaitake ana."

Ko te tekiona whitu tekau ma iwa o taua Ture me panui ano i whakaurua atu euei kupu "e mea ko tera te mapi o te whenua" ki muri iho o te kupu "mapi" e mau mai ra i te rarangi tuarua o taua tekiona.

Ko te tekiona waru tekau ma toru o taua Ture me panui ano i whakaurua atu enei kupu "i te Tumuaki o nga Kairuri" i muri tatata iho o te kupu "awhina" i te rarangi tuatahi o taua tekiona.

Ko te tekiona (a) o te tekiona iwa tekau ma rima o taua Ture me panui ano i whakakorea atu nga kupu "tekau ma rima" i taua rarangi a i hoatu ko tenei kupu "tahi tekau" hei riiwhi mo era.

Ko te tekiona iwa tekau ma ono o tau Ture me panui ano i apitiria atu enei kupu e whai ake nei:" "Mehemea e mahia ana he huanui ma te taha o te rohe i waenganui o te whenua Maori me te whenua Pakeha me rite tonu te ekenga atu o taua huanui ki aua whenua, mehemea e taea ana te pera. Mehemea ra e rite tahi ana te mana a te Kawanatanga ki te hanga rori ma runga i nga whenua a aua tangata e whaitake ana ki aua whenua.

Ko te tekiona kotahi rau ma toru o taua Ture me panui ano i whakaurua enei kupu i muri i nga kupu "nga Tiati" ara "te nuinga ranei o ratou." A metemea hoki kaore i uru te wharangi tuarua ki taua tekiona.

Mo runga mo nga whenua i meingatia ra ma runga i te whakaae a te Kawana i roto i tona Kaunihera e ahei ai nga Maori ki te hoko ki te riihi ranei, a kua puta te kupu whakaae o te Kawana erangi e hara i te mea tuku i roto o tona Kaunihera.

Mehemea i ahua whakaae, e kitea ana ranei i tino whakaae te Kawana kia hokona kia retia ranei tetahi whenua e nga Maori, ka kiia he mea whakaae na te Kawana i roto i tona Kaunihera, a ka meingatia ikonei e whaimana ana taua whakaaetanga ahakoa no mua atu no muri mai ranei i taua hokonga riihitanga ranei.