New Zealand: Acts affecting Native Lands, 1886, 1888-91 and 1894-95

WahiIV. — Nga Whenua Maori

Wahi IV.
Nga Whenua Maori.

87. Ahakoa ano te rereke o nga tikanga i roto i tetahi atu Ture ka ahei kia tangohia te whenua Maori, te whenua ranei e puritia ana e nohoia ana ranei e te Maori i raro i tetahi take i ahu mai i te Karauna mo runga mo nga mahi nunui o te koroni, i runga ano i nga tikanga kua whakaritea i muri ake nei.
88. A nga wa katoa e whakaarohia ai, ka tika kia tangohia te whenua pera mo runga mo nga mahi nunui o te koroni, haunga ia nga mahi reriwe me nga mahi whakatu pa whawhai—
(1.) Mehemea kahore te take paanga ki te whenua i ahu mai i te Karauna.
( a.) Ka mahia he mapi me tetahi kape ano o taua mapi, whakaatu tika i te takotoranga me te nui o te whenua, a ma te Tino Tumuaki Kai-ruuri e haina taua mapi me te kape, ma tetahi kai-ruuri whai tiwhikete ranei kua whakamana e ia hei whakamana mapi mo nga tikanga o te Ture o nga Ture ranei e pa ana ki runga ki te mahi tuku whenua, hei whakaatu i te tika o taua mapi.
( b.) I muri atu i tera ka ahei te Kawana, i runga ano i te tikanga tuku ota i roto i tona Kaunihera, me panui ki roto ki te Kahiti me te Gazette, mo te marama kotahi i muri iho i te hainatanga o taua mapi, ki te whakaputa kupu ki ko te whenua e mau ana te whakaaturanga i roto i taua mapi kua kiia ka riro mo runga mo nga mahi nunui, a ka tau hoki ki raro ki te mana o te Kuini, o te ropu takiwa ranei, i runga ano i nga tikanga e kitea, i muri atu i te ra e whakahuatia ana i roto i taua Ota o te Kaunihera, kaua nei e iti iho i te kotahi marama i muri i te ra o te kahititanga tuatahi o taua Ota o te Kaunihera, mehemea ia kahore i whakakorea i muri iho i te panuitanga.
( c.) Ma te Minita e whakahau, i muri tata i te ra e whakaatu ana i roto i te Ota o te Kaunihera, kia tukua he kape o taua Ota o te Kaunihera, mehemea kahore i whakakorea, ki te tari o te Tino Tumuaki Kai-ruuri, a ma taua Tino Tumuaki Kai-ruuri e whakahau kia whakaaturia ki runga ki nga mapi tika me nga pukapuka whakaaturanga o te takiwa kei reira nei te whenua e takoto ana, a me whakaatu i runga i te tikanga e kore ai taua whenua e riro i runga i etahi atu tikanga e rereke ana i era i roto i te Ota o te Kaunihera.
(2.) Mehemea i ahu mai te take paanga ki te whenua i te Karauna, ka ahei te tango i te whenua i runga i te tikanga e whakaaturia ana i roto i te Waki II. o tenei Ture.
89. A nga wa katoa e whakaarohia ai e tika ana kia tangohia te whenua nga whenua pera ranei mo tetahi reriwe e mahia ana i raro i nga tikanga o tetahi Ture motuhake, mo etahi mahi whakatu pa whawhai ranei, ahakoa he whenua Maori, ahakoa ranei i ahu mai te take paanga i te Karauna kahore ranei, ka ahei te tango i taua whenua i runga i te tikanga e whakaatu ana i roto i te Wahi VII. o tenei Ture, a mehemea e tangohia ana te whenua hei tuunga pa whawhai, me tango i raro i nga tikanga o te Wahi IX. o tenei Ture.
90. Mo runga mo te tikanga kimi i te nui o te moni hei utunga ki nga Maori e whai paanga ana ki tetahi whenua Maori, ki nga Maori ranei no ratou tetahi whenua i raro i tetahi take paanga, i ahu mai i te Karauna, i tangohia i runga i nga tikanga kua kiia ake nei,—
(1.) Ka ahei te Minita i nga wa katoa, mehemea i tangohia te whenua mo runga mo te mahi Kawanatanga, ropu takiwa ranei, mehemea i tangohia te whenua mo runga mo te mahi takiwa, i roto ano i nga marama e ono i muri iho i te kahititanga tuatahi o te Ota o te Kaunihera, o te panuitanga ranei i te tangohanga o te whenua, ki te tono ki te Kooti Whenua Maori kia kimihia te nui o te moni utu hei whakaputanga atu ki nga Maori no ratou te whenua, ki etahi atu tangata ranei e whai paanga ana ki te whenua, kia kimihia hoki ko wai ma nga tangata tika hei utunga atu mo taua moni utu; a kia whakaputaina hoki he ota etahi ota ranei, i runga ano i nga tikanga o nga kupu whaaki i whakapuakina ki tona aroaro, i runga ranei i ta taua Kooti i whakaaro ai e tika ana.
(2.) Engari i nga wa katoa, mehemea e whai paanga ana tetahi Maori tetahi Pakeha ranei, i runga i te tikanga riihi i tetahi atu tikanga ranei, e whai mokete ana, riena ana ranei i runga i taua whenua, me whakatau hoki e te Kooti Whenua Maori, i roto ano i taua i aua ota ranei, te wahi o te moni utu katoa e whakaputa atu ki taua tangata, a e kore tetahi Kooti i whakaturia i raro i te Wahi III. o tenei Ture e whai mana ki te whakahaere i te kereeme a taua tangata kia whakaputaina he moni utu; a ko ia tuunga ko ia tuunga o te Kooti ki te whakahaere i nga keehi pera me panui i roto i te Kahiti me te Gazette.
(3.) Mo runga mo nga tono pera ka tau ki te Kooti Whenua Maori nga mana katoa me nga mana whakahaere, pera ano me nga mana kei taua Kooti mo nga mea i raro i tona ake mana whakahaere, a ka apiti atu ki era mana nga mana katoa o te Kooti Kimi Utu i raro i Wahi III. o tenei Ture.
(4.) Ko te moni utu e whakataua e te Kooti hei utunga atu ki nga tangata no ratou te whenua, ki nga kai-noho ranei o te whenua i tangohia, ki etahi atu tangata ranei e whai take paanga motuhake ana, e whai mokete, riena ana ranei, me utu atu ki a ratou a te wa e ahei ai i muri tata i te mahinga o te Ota o te Kooti, a ka ahei te puta o te moni initareti mo taua moni i whakataua ra, kia kaua e nui atu i te rima pauna, mo ia rau pauna i te tau, timata mai te marama kotahi i muri atu o te ra i puta ai taua Ota.
91. Ahakoa ano nga tikanga katoa i mua ake o tenei Wahi o tenei Ture,—
(1.) Ka ahei te whakahaere te whakatakoto hoki he rori i raro i nga tikanga o te tekiona i muri tata i tenei, i runga ano i nga tikanga e mana nei inaianei mo runga mo te whakahaere me te whakatakoto rori i raro i nga tikanga e rite ana ki era, i roto i "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1886."
(2.) E kore e whai moni utu mo nga whenua katoa e tangohia ana hei rori i raro i nga tikanga o nga tekiona e toru i muri tata i tenei, mo nga whenua ranei i tangohia mo tetahi reriwe kei runga tonu nei te mana o te Kawana e mau ana i te wa i tangohia ai i raro i nga tikanga o nga tekiona e toru i muri tata i tenei, ara, mana tango i te whenua pera te nui, nui atu ranei, mo tetahi mo etahi rori ranei; mo nga whenua ranei e tangohia ana mo te rori mo te reriwe ranei, kahore nei, ki te whakaaro o te Kooti Whenua Maori, i nui ake i nga whenua e whai mana ana te Kawana ki te tango, i raro i te tekiona i muri tata i tenei, i roto i te whenua ko tera nei tetahi wahi o te whenua e tangohia ana, mehemea kua whakataua nga take paanga ki taua whenua e te Kooti Whenua Maori.
92.
(1.) Ka ahei te Kawana, i nga wa katoa i muri ake nei, ki te whakahaere ki te whakatakoto hoki i tetahi i etahi raina rori ranei ki runga ki nga whenua katoa kua karaatitia ka karaatitia ranei i raro i nga tikanga o nga Ture katoa i whakakorea e "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1873," e "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1886" ranei, kua karaatitia ka karaatitia ranei, kua uru ka uru ranei ki roto ki te Tiwhikete Whakawhiti Whenua, i raro i nga tikanga o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1886," o nga Ture whakatikatika i taua Ture, ki runga ranei i nga whenua e puritia ana e nga Maori i raro i te Tiwhikete take paanga o te Kooti Whenua Maori, i raro ranei i tetahi pukapuka whakaatu take paanga: Engari ko te nui katoa o te whenua e tangohia mo taua mo aua raina rori ranei, hui atu ki nga wahi kua tangohia i mua atu, kaua e nuku ake i te kotahi eka o roto o ia rua teka eka o te whenua katoa.
(2.) Ka ahei te Kawana i nga wa katoa, i runga i te tikanga tuhi ki runga ki te Karauna karaati, ki runga ranei ki tetahi Karauna karaati o muri iho, ki runga ranei ki tetahi atu pukapuka whakaatu take paanga, i runga ranei i te tikanga tuhi tiiti, ki te whakakore atu i te mana pera i runga i tetahi whenua e tau ana taua mana ki runga, i runga ranei i tetahi wahi o taua whenua.
93. Engari e kore e taea te tango, i raro i te mana o te tekiona i mua tata i tenei, te whenua e tungia ana e te pa, e te paenga kainga, e te mahinga, e te whare, e te kaari, e te kaari rakau whai hua, e tetahi wahi kua whakatupuria ki te rakau, e te wahi tapu, e tetahi wahi ranei kua mahia ki nga mea whakapaipai, kia matua whakaae ra ano te Kawana i roto i tona Kaunihera.
94. Ko nga mana i raro i tekiona iwa tekau ma rua, mo runga, mo nga rori, ka mutu:—
( a.) I runga i nga whenua i roto i te karaati, tiwhikete ranei i whakaputaina i raro i "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1886," i nga Ture whakatikatika ranei i taua Ture, i te paunga o nga tau kotahi tekau i muri i te ra i tuhia ai taua karaati, tiwhikete ranei.
( b.) I runga i nga karaati i whakaputaina i raro i nga Ture kua whakakorea e "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1886," a te wa e mutu ai aua tu mana i raro i aua Ture kua whakakorea.
95.
(1.) I nga wa katoa e ruuritia ai he raina rori ki runga ki te whenua ki nga whenua Maori ranei, i runga i te whakahau a te Tino Tumuaki Kairuuri, ka kiia te wahi hei haerenga (takotoranga) mo taua rori he rori mo te katoa, a ka riro ki raro ki te mana o te Kuini.
(2.) Ki te whakatakotoria he rori i runga i te rohe i waenganui i te whenua o nga Maori me te whenua o nga Pakeha, me rite tonu te wahi o tetahi whenua o tetahi whenua e tangohia mo te rori, ina ka ahei te pera.