New Zealand: Acts affecting Native Lands, 1886, 1888-91 and 1894-95

Whakamaramatanga Kupu

Whakamaramatanga Kupu.

3. I roto i tenei Ture, me ka kore e whakarereketia e te hangaitanga o nga korero i uru ai taua kupu, koia nei te tikanga o nga kupu e whai ake nei,—
9. Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa ki te whakatu i tetahi Tumuaki mo nga Kaititiro Hipi mo ia takiwa me te Kaititiro kotahi maha atu ranei mo ia wahanga takiwa, me era atu apiha e maharatia ana e ia e tika ana kia whakaturia, ka ahei hoki ia i ia wa ki te wha-kakore i aua tangata e whakaturia peratia ana e ia. Ka ahei noatu te whakatu tetahi Tumuaki Kaititiro mo te takiwa kotahi mo nga takiwa maha atu ranei, me ahei noatu hoki te whakatu i tetahi Kaititiro mo te wahanga takiwa kotahi ano maha atu ranei, ahakoa he wahanga no te takiwa kotahi kaore ranei. Ko ia Tumuaki o nga Kaititiro me noho i roto i tona takiwa ake, i roto ranei i tetahi o ona takiwa kua whakaturia ra ia mo reira, me noho hoki te Kaititiro i roto i tona wahanga takiwa i roto ranei i tetahi o ona wahanga takiwa pera kua whakaturia ra ia hei Kaititiro mo reira. Kaua ia tetahi Kaititiro e whai hipi ana ake ano i roto i te takiwa kua whakaturia ra ia hei Kaititiro mo reira.
10. Me ahei ia Kaititiro ki te titiro i etahi hipi o roto o tona takiwa wahanga takiwa ranei i ona wa e mahara ai ia he mea tika mo runga mo nga mahi whakahaere i nga tikanga o tenei Ture; me ahei ia ki te haere atu ki te hoki mai ranei me te haerere i roto i nga whare i runga ranei i nga whenua katoa i runga i tana mahi tirotiro i nga hipi, ki te titiro ranei i nga tipi ruku hipi, i runga ranei i etahi atu mahi e whakamana nei e tenei Ture kia mahia e ia.
11. Ko ia tangata whai hipi, ko ia tangata ke ranei e arai ana i te Kaititiro kia kore ai e taea e ia te titiro pera, ko ia tangata pera e arai ana e turi ana e mangere ana ranei e ki ana ranei e kore ia e huihui i ana hipi, kaore ranei e hohoro ana tana huihui i ana hipi kia tirohia peratia aua hipi, kaore ranei e whakahoa atu ana kia taea ai te tirotiro e taua Kaititiro, ka taea taua tangata te whiu kia utu i nga moni kia kaua e hipa atu i te kotahi rau panna.
12. Mehemea ka mahara te Kaititiro he mea tika kia taea ai e ia te ata whiriwhiri kia mohiotia ai e ia te ahua o etahi hipi, ka ahei ia ki te tono atu ki te tangata nana nga hipi kia tuhia e ia tana kupu pono kia penei me tenei e mau ake i te Kupu Apiti B o tenei Tare; a ko ia tangata whai hipi e turi ana e mangere ana ranei ki te mahi i taua kupu pono pera me ka kiia atu kia mahia e ia, ka taea ia te whiu kia utu i te moni kia kaua e hipa ake i te rima tekau pauna kia kaua hoki e iti iho i te tahi tekau pauna; a ko ia tangata e mahi ana i tetahi kupu pono pera ana me tana mohio ano he tito, ka taea ia te whiu kia utu i te moni kia kotahi rau pauna, kia whiua ranei ia ki te whareherehere mo tetahi wa ano kia kaua e roa atu i te ono marama.
13 Ko ia Kaititiro e tuhia ana ki tona aroaro tetahi o nga kupu pono e whakahuatia ana i roto i tetahi tekiona o tenei Ture, mehemea e mahara ana ia e whaitikanga ana kia pera ka ahei ia ki te tono atu ki te tangata nana taua kupu pona kia tukuna mai e ia ki taua Kaititiro etahi atu kaikorero etahi atu tohu ranei hei tautoko i te tika o nga kupu o roto o taua pukapuka kupu pona ra; a mehemea ka kore e tukuna atu he kaikorero he tohu tika ranei e mahara ai taua Kaititiro he pono, ki te kore hoki e marama taua Kaititiro e hara i te hipi e pangia ana e te mate aua hipi e huaina ana i roto i tetahi pukapuka kupu pono pera, kei reira me kaua ia e hoatu i te tiwhikete tohu ora mo aua hipi.
14. Me ahei nga Kaititiro ki te tono atu ki nga tangata e pa atu ana ki nga mahi tiaki whakahaere ranei mo etahi hipi kia whaki atu ki a ia i nga mea e mohiotia ana e ratou mo runga mo aua hipi; a ko ia tangata kua tonoa peratia atu ra, kaore e whakaae atu ana e turi ana ranei ki te whaki kupu atu, kaore e whakaae ana e turi ana ranei ki te whakahoki i nga patai a te Kaititiro e pataia ana i raro i te mana o tenei Ture, ka taea aua tangata te whiu kia utu i te moni kia kaua e hipa ake i te rima tekau pauna.
15. Ko ia tangata e korero tito ana i runga i te ngakau mohio i a ia e whakahoki ana i aua patai, i a ia ranei e whaki korero ana i raro i nga tikanga o nga tekiona e rua o mua tata ake i tenei, ka taea te whiu kia utu i te moni kia kotahi rau pauna kia whiua ranei ki te whareherehere mo tetahi wa kia kaua e roa atu i te ono marama; engari hoki kaua tetahi o enei tikanga e kiia e whakahau ana i te tangata kia whaki korero ia kia utu ranei i tetahi patai e taea ai ia te whakawa mo tetahi hara kirimina.
16. Ko ia Kaititiro kua whakaturia i raro i nga tikanga kua meingatia ake nei, e tuku ana i tetahi ripoata tito i runga i te ngakau mohio, e tuku ana ranei i tetahi tiwhikete tito mo etahi hipi kua tirohia e ia, ka taea ia te whiu kia utu i te moni kia kaua e hipa ake i te tahi rau pauna kia kaua e iti iho i te rua tekau pauna, kia whiua ranei ki te whareherehere mo tetahi wa kia kaua e roa atu i te ono marama.
17. Ko ia Kaititiro e tono ana e tango ana ranei i tetahi moni, utu ranei o tua atu i tona utu tika ano, e nukarau ana e tika ana i runga i tana mahi pera kia utua, ka taea ia te whiu kia utu i te moni kia kotahi rau pauna; a ki te whakataua tona hara pera me mutu tonu atu ia i tona tuunga.
18. Kaua e whakarongona e whakaaetia ranei tetahi whakawa tetahi atu tono whakawa ranei mo tetahi Kaititiro tetahi atu apiha ranei mo runga mo tetahi mahi ana i a ia e whakahaere ana i aua mahi i raro i nga tikanga o tenei Ture mehemea kaore i timataria i roto i nga marama e ono o muri tata i taua mahinga ana i taua take i tonoa ai te whakawa mona.
19. Me panui i ia toru marama ki te nupepa kotahi maha atu ranei o roto o taua takiwa me te Gazette hoki te rarangi o nga raana hipi e noho ana he hipi e pangia ana e te mate, me nga kahui hipi te kahui hipi ranei e pangia ana e te mate, me mau ano hoki te tiwhi-kete a te Kaititiro o taua takiwa ki aua panui.
20. Me whiwhi parani te Tumuaki o nga Kaititiro o ia takiwa, me kaua e rite tona parani ki tetahi atu parani kua rehitatia (ko taua parani ka huaina ikonei ko te parani o te tari ) me rehita e ia i te pukapuka rehita parani e takoto ana i te tino tari o te takiwa rehita parani kua whakaritea i raro i Te Ture Parani Paranitanga, 1880, e tu ra i reira te tari o taua Tumuaki, me rehita ano hoki i te pukapuka rehita parani o nga takiwa rehita parani katoa e tutata ana ki te takiwa o taua Tumuaki, ko te parani o te tari o nga Tumuaki katoa ma nga Kaititiro anake o roto o te takiwa o taua Tumuaki e parani i raro i nga tikanga o tenei Ture, i runga ranei i te whakahau a te Tumuaki o te takiwa. Ko ia tangata e pokanoa ana ki te parani ki tetahi o nga parani o te tari ki tetahi atu parani ranei e ahua rite ana e kore ai e ata mohiotia atu he parani ke, ka taea ia te whiu i runga i te whakataunga whakawa kia utu ia i te moni kia kaua e hip a ake i te kotahi rau pauna kaua hoki e iti iho i to rua tekau ma rima pauna.