1. |
Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te.Ture Taiapa, 1895," a mo te tahi o nga ra o Hanuere tau tahi mano waru rau iwa tekau ma ono ka timata ai te mana o tenei Ture. |
2. |
I roto i tenei Ture, me ka kore e rereke te hangai i nga putake o roto nei,—
- "Te Tuku" me te "Tukunga" tona tikanga he tuku i te whenua mo tona wa, i runga i te riihi, i te raihana ranei, hui atu hoki ki te tuku rawa atu, i
ruuga i te tikanga hoko pewhea ranei:
- "Whenua a te Karauna" tona tikanga ko nga whenua katoa kua oti te whakatau ki te Karauna:
- "Tangata e noho ana i runga i nga whenua a te Karauna" tona tikanga ko te tangata e noho ana i runga i te whenua a te Karauna, rahui ranei mo te katoa, whenua Maori ranei, ara i runga i nga tikanga o te rarangi (
c) o te wahanga (1) o te tekiona toru, hui atu ki nga Kai-tiaki o nga Rau (
Wardens of Hundreds), me nga kai-tiaki me nga kai-whakahaere, me era atu tangata kei a ratou te tikanga mo nga wahi watea mo te katoa me nga rahui keri koura; engari kaore e pa atu aua kupu ki nga tangata e pupuru ana i nga whenua o te Karauna i runga i te tikanga taihoa
e utu, i runga ranei i te riihi mahi paamu, raihana ranei me te mana ki te hoko, riihi tuturu, riihi pumau tonu ranei, raana hipi mea iti, riihi noho ranei i te whenua takiwa keri koura:
- "Taiapa" tona tikanga ko nga taiapa katoa o ia ahua e whakahuatia ana i te Kupu Apiti A hei wehe i te whenua a tetahi tangata a tetahi tangata; e uru mai ana hoki ki taua kupu "taiapa" nga keeti katoa e whaitikanga ana kia hanga, me nga keeti tarewa e tutaki ana i nga wherua koawa, me nga rerenga wai puke, me nga korere wai mea tanu ki te whenua:
- "Kai-whakawa" tona tikanga ko te Kai-whakawa Tuturu:
- "Maori" tona tikanga ko nga Maori o Niu Tireni, hui atu ki nga hawhe-kaihe me o ratou uri:
- "Te Tangata noho," tona tikanga, ko nga tangata katoa e noho ana i runga i te whenua, e tika ana ranei kia noho i runga i tetahi whenua kua riro mai ki a ia i te Karauna, whenua Maori, tetahi atu tu whenua ranei, e pangia ana e tenei Ture, i runga i nga tikanga kua whakaritea ake nei i te rarangi (
a) me te rarangi (
b) o te wahanga (1) o te tekiona toru, me te tangata kua hoko, kua whiwhi ranei i tetahi whenua, paanga ranei; me nga hunga whakahaere takiwa, kai-tiaki ranei, tetahi atu tangata ranei kua tau ki a ia nga take, nga tikanga whakahaere ranei, mo tetahi rahui mo te katoa:
- "Tangata nona" tona tikanga, ko te tangata nona ake te whenua, ka tau tuturu ranei ki a ia mo te wa e ora ai ia, kei a ia ranei e pupuri ana te whenua mo nga tau kaore e iti iho ana i te tahi tekau tau, hui atu ki te kai-tiaki mo te tangata nona mehemea ra e mana kore ana taua tangata ki ta te Ture, engari hoki kaua te tangata e tuku ana i te moni hei mokete i te whenua e uru mai ki raro i nga tikanga o enei kupu" Tangata nona" mehemea ra, kaore e noho ana i runga i taua whenua:
- "Rahui mo te Katoa" tona tikanga ko nga rahui katoa a te Karauna me era atu tu whenua kua rahuitia hei painga mo te katoa:
- "Taiapa arai rapeti" tona tikanga ko ia taiapa he mea hanga kia rite ki tetahi o nga tu ahua taiapa kua whakahuatia ake nei i te wahi tuarua o te Kupu Apiti A i hanga i whakahoutia ranei hei arai rapeti:
- "Huarahi," "Tiriti" ranei, tona tikanga ko nga huarahi katoa, ara iti, whakawhitinga, wahi ranei e watea ana ki te katoa, ahakoa hei haerenga kaata, hoiho, waewae ranei:
- "Te whakapai," tona tikanga he topetope, he tiaki, he whakahaere ranei kei kino te taiapa tupu, he whakawatea, whakahohonu, he whakatika ranei i te awa, awa-keri, i tetahi awaawa rerenga wai ranei e waiho ana hei taiapa.
|
3. |
(1.) |
Me pa atu tenei Ture, ki—
(a.) |
Nga whenua katoa a nga Maori kua puta te Karauna karaati, tetahi atu take ranei kua whakataua e te Kooti Whenua Maori, pewhea ranei:
|
(
b.) |
Ki nga whenua e puritia ana e te Kai-tiaki mo te Katoa i raro i nga tikanga o "Te Ture Whakatau Rahui o te Tai Hauauru, 1892," e tiakina ana ranei mo nga Maori i raro i etahi atu tikanga; a me pa atu hoki, ki, |
(
c.) |
Nga whenua e purutia ana e nga Maori i raro i a ratou ritenga me a ratou tikanara, i rahuitia ranei mo ratou, kaore ano kia whakataua nga take, engari e riihitia ana hei painga mo te hunga whaitake: | |
(2.) |
Me pa atu nga tikanga e whai ake nei ki nga whenua e whakahuatia ana i te rarangi (
a) o te whahanga (1) o tenei tekiona, ara:—
(
a.) |
Ki te whakataua kia utu te Maori nona te whenua i te moni mo te mahinga taiapa i raro i nga tikanga o tenei Ture, me whakaeke atu aua moni i whakataua e tika ana kia utua ki te tangata nana i tono te whakawa, hei taunaha ki runga ki te whenua, hui atu ki te itareti, kia ono pauna mo ia tau mo ia rau pauna, i te mea ka rehitatia he tiwhikete o te ahua e mau ake nei i te Kupu Apiti
B ki tenei Ture, a ko taua tu tiwhikete me whakaputa e te Kooti nana i whakatau, i runga i te tono a te tangata i whakataua ra ki a ia aua moni. |
(
b.) |
Ko taua tu tiwhikete ka meingatia he pukapuka whaimana i raro i nga tikanga o "Te Ture Whakawhiti Whenua, 1885," ka meingatia hoki he pukapuka whaitikanga kia pa ki te whenua i raro i nga tikanga o "Te Ture Rehita Whenua, 1868," a ka ahei kia rehitatia. |
(
c.) |
Kaua e tika e mana ranei te hoko, te riihi, te tuku pewhea ranei i taua whenua e pangia ana e te taunaha pera, kia utua ra ano aua moni, kia rehitatia ra ano hoki te utunga o aua moni, penei ano me nga tikanga e mana mai nei mo nga mokete whenua. | |
(3.) |
Mo runga mo nga tikanga o tenei Ture, ka meingatia ko te Kai-tiaki mo te Katoa te tangata nana nga whenua katoa e whakataua peratia ana ki a ia: Engari me waiho mana e utu nga whakataunga i raro i nga tikanga o tenei Ture i runga anake i tona tuunga Kai-tiaki, kaua hoki e hipa ake i nga moni e watea ana i ia wa i ia wa. |
|
4. |
Kaua tenei Ture e pa atu ki nga whenua a te Karauna kaore ano kia hokona, ki nga rahui ranei mo te katoa kaore ano kia whakataua ki nga hunga whakahaere takiwa, kai-tiaki, ki etahi atu tangata ranei; a kaore hoki e tika i raro i tenei Ture kia utua e te Karauna, e te Kawana, e tetahi Poari whakahaere whenua, apiha ranei e whakahaere ana i nga whenua a te Karauna, rahui ranei mo te katoa, tetahi taha o te utu mo te hanganga me te whakapainga ranei i tetahi taiapa. |
5. |
(1.) Mehemea ka hanga he taiapa i raro i nga tikanga o tenei Ture hei rohe i waenganui i nga whenua e puritia ana e tetahi tangata e noho ana i runga i te whenua a te Karauna me te whenua e piri ana ki tera, ka waiho ki taua tangata e noho ana i runga i te whenua a te Karauna mana te whakaaro ki te utu ki nga tangata nana te taiapa i hanga, ki te tangata ranei e tika ana, te hawhe o nga moni mo te hanganga, kia utua ranei e ia ko te moni hua itareti kia rite ki te
kotahi tekau pauna mo ia tau mo ia rau pauna i pau, ko aua moni hua itareti me utu i ia tau i ia tau e noho ana ia i runga i te whenua.
(2.) Engari e tika ana kia utua e taua tangata e noho ana i runga i te whenua a te Karauna te hawhe o nga moni e pau ana mo te whakapainga i te taiapa pera i te wa e noho ana ia i taua whenua. |
6. |
Ka ahei te Poari Whenua, i raro i "Te Ture Whenua, 1892," ki te ki he whakapainga tuturu mo te whenua i raro i nga tikanga o taua Ture te taiapa arai rapeti. |