Niu Tireni. "
Te Ture Reiti, 1894."
He Ture kei whakarapopoto i te Ture whakahaere tikanga mo te
Wkakariteritenga me te Kohikokinga o nga Reiti.
[9
Oketopa, 1894.
Ka Meingatia Hei Ture
e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho kuikui ana i roto i te Paremete i runga ano
boki
i tona mana, ara:—
1. |
Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Reiti, 1894." |
2. |
I roto i tenei Ture mehemea kaore e rereke ana i nga tikanga i raro iko nei:—
"Maori" tona tikanga ke tangata Maori o tenei koroni, e uru mai ana koki ki tenei kupu te
kawke-kaihe Maori:
"
Wkenua Maori" tona tikanga ko nga whenua katoa me nga paanga ki tetaki
wkenua o nga Maori tuturu o Niu Tireni (a i uru ki ana kupu "Maori tuturu" nga kawhe-kaike katoa me o ratou uri i puta mai i te taka Maori) akakoa ke
wkenua e puritia ana e ratou i raro i a ratou tikanga me a ratou ritenga Maori i raro ranei i tetaki atu tikanga:
"Kainoko" (2) Mehemea mo runga mo nga
wkenua Maori, tona tikanga, ko te tangata akakoa Maori, Pakeka ranei, e noko ana i runga, e nokoia ana ranei mo te taka ki a ia tetaki
wkenua e tika ana kia reititia, mekemea e nokoia ana e taua tangata i runga i tetaki take tuturu e mana ana mo te ono marama roa atu ranei; a mo runga mo te
wkenua e tika ana kia reititia e purutia ana i raro i tetahi mana rereke i enei kua
wkakakuatia ake nei, me nga whenua e tika ana kia reititia a kaore e nokoia ana, ko te tikanga o taua kupu (kainoko) ko te tangata nona te whenua, me te tangata hoki akakoa Maori Pakeka ranei e noho ana i runga, e puta ana ranei ki a ia nga painga, e utua ana ranei ki a ia nga moni reti me nga kua e puta mai ana i tetaki
wkenua kaore ano ra kia whakakorea atu te take Maori ki taua
wkenua.
"Nga whenua e tika ana kia reititia," tona tikanga ko nga whenua katoa me nga take whenua me nga heretitamete katoa i roto i te koroni, me nga whare me nga whakapainga o runga, haunga ia enei e mau ake nei ka kapea ki waho o te mana o tenei Ture.
|
(11.) |
Katoa nga whenua Maori—
(a.) |
Kei te neke atu i te rima maero te mamao atu i tetahi huarahi nui tonu, huarahi o te katoa ranei; |
(
b.) |
Nga whenua kaore ano i whakataua nga take e te Kooti Whenua Maori, e tetahi atu Kooti whaimana ranei, a kaore e nohoia ana e tetahi tangata Pakeha, penei me tenei kua whaka-maramatia i roto nei; |
(
c.) |
Nga whenua e takoto ana i roto i tetahi paro, i tetahi takiwa taone ranei a e nohoia ana e nga Maori anake, a i whaka-aro ai te Kawana me kape atu kia kaua e utu reiti i runga i te rawa kore o nga Maori, mo etahi atu take ranei; |
(
d.) |
Ko nga whenua e kiia ana i ia wa i ia wa e te Kawana i roto i tona Kaunihera kua wehea ki waho i nga whenua e reititia ana; engari ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa i runga i te Ota o tona Kaunihera ki te whakakore atu i te katoa, i tetahi wahi ranei o tetahi Ota Kaunihera i mahia i raro i te mana o tenei tekiona e kape ana i te whenua kia kaua e utu reiti. |
|
Engari ko nga whenua Maori kaore nei i te nohoia e etahi atu tangata ehara nei i te Maori, haunga ia nga whenua Maori kei roto i tetahi paro, ka ahei era kia reititia mo te hawhe anake o te reiti e kohia ana i ia wa i ia wa, a kaua aua tu whenua e utu i nga reiti motuhake. | |
68. |
E kore rawa tetahi whenua Maori e hokona hei whakaea i nga reiti kihai i utua, kaua ano hoki mo tetahi whakataunga whakawa tetahi taunaha-tanga ranei i rehitatia ki runga ki taua whenua mo te kore utunga o aua reiti, engari ano mehemea kua uiuia nga tikanga e tetahi Komihana Tiaki i raro i "Te Ture Arai Hoko Tahae i nga Whenua Maori, 1881," a e tukuna ana e ia tana tiwhikete whakaae ki taua hoko ki taua taunahatanga ranei. A kia ahei ai te tuku kia uiuia aua tikanga, ko nga ropu takiwa katoa e hiahia ana kia whiriwhiria peratia me tuku ta ratou tono ki te Kairehita o te Kooti Whenua Maori o te takiwa i takoto ai aua whenua kia uiuia e te Komihana Tiaki; engari ia e kore e taea te tono utu mo aua uiuinga. |
71. |
Ahakoa nga tikanga kua uru ki tenei Ture, me mana tonu a tekiona nama wha o "Te Ture Whakakore Reiti i nga Whenua Karauna me nga Whenua Maori, 1888," mehemea nei kaore tenei Ture i paahitia, ara, mo runga mo te utunga o nga reiti o nga whenua Maori e pangia ana e taua tekiona. |