[ko te tohutoro i roto i te reo Pākehā]
Niu Tireni.
Whenua Mo Wi Pere.
He Ture hei whakamana kia Karaatitia he Whenua kia Wi Pere, o Kihipane, Hawhe-kaihe Maori o Niu Tireni, hei Whakaoti i etahi Kereme mo te Muhunga Poraka Whenua, i Papati Pei.
Notemea i te whitu o nga ra o Akuhata, tau tahi mano waru rau waru tekau ma rua, i whakaputaina he Komihana kia Henare Terehi Karaka, whakahau i a ia kia whiriwhiria e ia kia tukuna mai hoki tana ripoata mo runga mo etahi kereme a etahi Maori mo etahi whenua i Papati Pei; a i roto i tana ripoata o te toru o nga ra o Nowema o taua tau ano, i puta te kupu a tana Henare Terehi Karaka kia karaatitia kia Wi Pere kia iwa tekau ma tahi eka whenua, me uru atu ki taua kara-ati te whenua e mohiotia nei ko "Te Kaari Aporo," e whakaaturia nei nga rohe i te wahi tuatahi o te Kupu Apiti nei, e tae ana ki te kotahi tekau ma tahi eka kotahi ruri, a ko te toenga o aua whenua me whakarite mai i te rahui e mohiotia nei ko "Te Rahui Ngaherehere o Te Kohe," mehemea ra e watea ana taua whenua: Notemea hoki ka-ore i taea te whakarite mai te toenga o taua whenua i te Kohe Ngaherehere, kua rahuitia hoki tera wahi mo nga mahi o te katoa:
Notemea hoki i runga i te kirimene i hanga i te rua tekau ma iwi o Mei, tau tahi mano waru rau waru tekau ma iwa, i waenganui i a Wi Pere me Hori Pererika Ritihana, Minita mo nga Whenua, whaka-ritea ana i reira kia rapua te utu tika mo te toenga o taua whenua hei karaatitanga ki taua Wi Pere, ara te whitu tekau ma iwa eka toru ruri, kia mohiotia ai nga utu tika, a ko nga eka o te whenua ka karaatitia hei utu mo aua eka ra me whakatau i runga i te tikanga apite-reihana, pera ano me tera i whakahuatia ra i roto i taua kirimene:
Notemea hoki kua mahi nga kaiwhakarite utu i raro i nga tikanga o taua kirimene, a kua whakataua kia Wi Pere te whenua e whakahuatia nei nga rohe i te wahi tuarua o te Kupu Apiti nei:
Notemea hoki he mea tika kia whakamana taua kupu tohutohu mai, ara nga mea e taea ana te whakarite, kia whakamana hoki taua whakataunga, kia whakatuturutia hoki ki taua Wi Pere aua whenua kua whakaaturia nei nga rohe i te Kupu Apiti nei:
No reira ka Meingatia hei Ture e te Runanga nui o Niu Tireni e noho huihui ana i te Paremete, i runga hoki i tona mana, ara:—
1. | Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Whenua mo Wi Pere, 1889." |
2. | Ko nga whenua e whakahuatia ake te Kupu Apiti nei e wha-kataua ana ikonei kia Wi Pere me ona uri kia tuturu kia ratou; a me whakaputa e te Kairehita Whenua Takiwa i Nepia tetahi tiwhikete etahi tiwhikete ranei mo aua whenua, i raro i nga tikanga o "Te Ture Tuku Whenua, 1885," kia Wi Pere. |
3. | Ko te whenua e whakataua nei ikonei kia Wi Pere me wha-kaae e ia ko enei whenua hei whakarite hei whakaea mo nga tono me nga kereme katoa a taua Wi Pere o naianei o mua ake nei ranei, mo runga mo te ripoata a taua Henare Terehi Karaka mo taua iwa tekau ma tahi eka whenua kua whakahuatia ake nei, i raro ranei i te apite-reihana me te whakataunga kua whakahuatia ake nei. |
Kupu Apiti.
Te Kaari Aporo.
1. | Te katoa o tera whenua, e tae ana ki te tahi tekau ma tahi eka tahi ruri, nui atu iti iho ranei, e huaina nei ko "Te Kaari Aporo" i roto i te Poraka I, takiwa Wea o Waimata. Te rohe ki raro ko Tekihana Nama 1 o taua Poraka I, e 838 riiki; te rohe ki te rawhiti me te tonga whaka te rawhiti ko tetahi rori 100 riiki te whanui, 100 riiki me te 1595 riiki; te rohe ki te touga whaka te hauauru ko tetahi raina, 844 riiki; te rohe ki raro whaka te hauauru ko tetahi roto-wai-tai: nui atu iti iho ranei aua riiki. |
Rahui i te Takiwa Wea o Te Motu.
2. | Te katoa o tera whenua i te Takiwa Wea o te Motu, e tae ana ki te 1752 eka. Te rohe ki te tonga ko tetahi rahui ma Arapera me Rangikohua, 19572 riiki me te toenga riiki; te rohe ki te hauauru ko tetahi raina 4915 riiki; ki raro ko tetahi raina 136 tiini tae atu ano ki te wahi e whiti ai taua raina i te rori o Kihipane ki Opotiki, te rohe ki te tonga whaka te hauauru ko taua rori o Kihipene ki Opotiki e 68 tiini ahu ki raro whaka te hauauru, te rohe ki raro whaka te hauauru ko tetahi raina e 94 tiini e ahu, ana ki raro whaka te rawhiti tae noa ki te Awa o Rangiriri te rohe ki raro whaka te rawhiti ko taua awa tae noa ki te timatanga: nui atu iti iho ranei aua riiki. |