Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Ripoata mo te Pire whakanohonoho ki te Tangata Whakahaere hoki i nga Whenua Maori, 1898

Appendix H. — H. P. Whatahoro, I mahia ki Whanganui

Appendix H.
H. P. Whatahoro, I mahia ki Whanganui.

1. I runga i nga tikanga o tenei Ture me roherohe nga takiwa o te koroni nei e te Kawana ki tana e whakaaro ai.
2. Me whakatu he Poari whenua Maori mo ia takiwa mo ia takiwa, ko nga mema mo taua Poari kia tokorima, ko te Komihana o nga Whenua o te Karauna, hei Pakeha, kia tokowha hei mema Maori, ma nga Maori o ia takiwa o ia takiwa, e pooti aua mema Maori, kia toru tau e tu ana, ka pooti hou ano e nga tangata o ia takiwa.
3. Me utu tau nga mema katoa o tenei Poari, te Komihana me nga mema Maori tokowha o ia Poari o ia Poari, me era atu utu e tika ana, e whakaaetia ana e te Paremete i ia wa i ia wa.
4. Ko te Komihana o nga Whenua o te Karauna hei Tiamana mo te Poari i runga ano i tona tunga Komihana ki a rua nga pooti mana ko tana ake pooti, me te pooti whakatau. Ki te ngaro ke page 137te Komihana Tiamana, mana e whakatu tetahi atu Pakeha hei riwhi mona, me panui rawa ki te Kahiti te ingoa o tona riwhi, hei Teputi Tiamana.
5. Me whai Pooti te Teputi Tiamana me te pooti whakatau ano.
6. Ko te korama o te Poari e tu ai, kia kaua hei iti iho i te tokotoru, kia rua mema Maori, kia kotahi Pakeha, haunga te maha ake.
7. E pai ana teuei rarangi katoa.
8. Ko te whakaetanga kia whakahaerea nga tikanga o tenei Ture ki roto ki nga takiwa. Me pitihana ma te Kawana e whakamana tana tono, a te tokomaha o nga tangata nona te whenua, ahakoa papatupu, karauna, tiwhikete, me era atu pukapuka pupuri take whenua Maori.
9. E pai ana tenei rarangi katoa.
10. Ki te puta he whakahe ma nga tangata, o te pitihana o waho ranei o te pitihana o nga tangata ano e whai take ana ki te whenua i pitihanatia i roto i te Kahiti, me whakatau taua take i runga i te pooti a te tokomaha, i tae ki-te aroaro o te Poari i te ra i panmtia ai ki te Kahiti.
11. E pai ana tenei rarangi katoa.
12. E pai ana tenei rarangi katoa.
13. E pai ana tenei rarangi katoa.
14. E pai ana tenei rarangi katoa.
15. E pai ana tenei rarangi katoa.
16. E pai ana tenei rarangi katoa.
17. E pai ana tenei rarangi katoa.
18. E pai ana tenei rarangi katoa.
19. E pai ana tenei rarangi katoa.
20. E pai ana tenei rarangi katoa.
21. E pai ana tenei rarangi katoa.
22. E pai ana tenei rarangi katoa.
23. E pai ana tenei rarangi katoa.
24. I runga i te tono a nga tangata Maori nona te whenua kia nama etahi moni i te Kawanatanga hei whakaea mokete, i etahi atu moni e tau ana ki runga i te poraka, i nga poraka ranei, apiti atu ki nga moni nama a nga tangata nona te poraka.
25. I runga i te tono a nga tangata no ratou nga whenua kia tukua mat he moni mokete e te Kawanatanga ki runga i o ratou poraka whenua, ko nga takoha, hei hua mo nga moni tinana i tonoa moketetia ra, kia kaua e neke ake i te rima pauna i te ran, ko aua moni utu takoha ra, me tango i roto i nga moni utu reti, wuru, hokonga kararehe ranei o taua poraka i pungaia ai aua moni pera, ia tau, ia'tau e puta ana mai ki nga Maori nona te whenua.
26. E pai ana tenei rarangi katoa.
27.

E pai ana tenei rarangi katoa.

Na me apiti atu tenei hei rarangi ano mo tenei Ture.

28. Kaua hei hokona nga whenua Maori katoa e mau ana i raro i te Ture mokete, riana ranei, mo te hapanga o te utu hua akoha o nga moni tuturu i tonoa e nga tangata nona te whenua, i whakaaetia ranei kia takoto mokete ki taua poraka, ki aua poraka ranei, engari me apiti atu ki nga tino moni tuatahi o te mokete.
29. Kia rima tau me tango mai e te Poari, etahi moni e rima pauna mo ia rau mo ia rau o nga moni tinana i tonoa ra hei takoto mokete ki runga i te poraka i nga poraka ranei, hei whakaiti haere i nga moni tinana o te mokete.
30. Kaua te Ture peekerapu e pa ki nga takiwa kua whakaaetia kia whakahaerea tenei Ture, te muru ranei i nga hea moni, i te hea whenua ranei, mo tetahi nama, aha ranei.
31. Kaua te tangata o te poraka e waiho wira ki tetahi tangata ke atu i ona ake uri ana ake, a ona taina, tuakana ranei, a te whaea kotahi, a te papa kotahi, ina kore rawa ana ake uri, ki te kore ana ake uri, a ona taina, tuakana, nga uri ranei a ona taina, tuakana hoki, me waiho ki te whanaunga tata tonu ki a ia o te hapu nona ai te poraka i whakataua ai e te Kooti. Kaua ki te tangata ke, ki te Pakeha ranei.
32. Me whai panga te pouaru wahine ki tetahi wahi oranga mona a te tane i mate, ahakoa reti, moni takoto ranei ki te peeke, era atu putanga moni ranei, ahakoa whai uri a raua ake ko te tane i mate, kore ranei. Engari kia mate taua wahine, me hoki taua painga ki te tangata ki nga tangata ranei i whakataua e te Kooti koi ara nga riwhi o te tupapaku. E kore e mana te wira mo te paanga pera a te wahine pouaru.

Heoi, e hoa ma aku ake whakaaro tenei mo te Pire a to tatou Kawanatanga tenei i whakaaro ai, otira ma koutou ma nga upoko maha e whakahaere nga mea e rite ana ki o koutou ake whakaaro hei painga mo te iwi Maori, me nga toenga whenua.