Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Acts Affecting Native Lands, Etc. (In English and Maori), Passed by the General Assembly, Session 1892, 1893, 1897, 1898, 1899.

Niu Tireni. — Ture Whakatikatika I Nga Ture Whenua Maori

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section

page 1

Niu Tireni.
Ture Whakatikatika I Nga Ture Whenua Maori.

He Ture hei whakatikatika i "Te Ture Whakatikatika 1896 i nga Ture Whenua Maori."

Ka Meinga Hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, i runga ano i tona mana, ara:—

1.Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Whakatikatika 1897 i nga Ture Whenua Maori."
2.

Notemea kua puta he awangawanga mo te aronga me te tino tikanga o te tekiona tekau ma toru o "Te Ture Whakatikatika, 1895, i nga Ture Whenua Maori," na reira ka kiia i konei ko te tino aronga me te tino tikanga o taua tekiona koia tenei, ara, ko ia ota whakatuturu i whakaputaina i raro i te hiiri o te Kooti ka kiia he tino tohu tera ko te pukapuka tuku, e pangia ana e taua ota, kaore i te takahi i nga tikanga o te tekiona kotahi rau tekau ma whitu o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894," o te tekiona rima ranei o "Te Ture Whakatikatika 1895 i nga Ture Whenua Maori," engari kaua taua tekiona e whakamana i taua tu pukapuka tuku mehemea kua takahia etahi atu Ture etahi atu tikanga ranei, ahakoa pehea, o te ture.

Engari kia takoto ai he huarahi e taea ai te whakaora nga tangata i pohehe ki te tino tikanga o taua tekiona tekau ma toru, a mo etahi atu tono hoki kia whakamana, kua whakaurua enei kupu "te toru tekau ma tahi o nga ra o Maehe, kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma waru" hei whakapi mo enei kupu "te toru tekau ma tahi o nga ra o Maehe, kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma whitu" o roto o te tekiona tekau ma ono o "Te Ture Whakatikatika, 1896, i nga Ture Whenua Maori."
3. Ka ahei tetahi Maori etahi Maori ranei, ahakoa kua oti ratou te whakakaporeihana kaore ranei, a he whenua tona to ratou ranei ahakoa pewhea nga take ki te whenua, ki te tuku atu i taua whenua, page 2i tetahi wahi ranei o taua whenua kua ata wehea taua wahi, ki te Tumuaki o nga Kaiwea, ki te Komihana ranei o nga whenua o te Karauna mo te takiwa e takoto ai taua whenua, ki tetahi atu tangata tika ranei e whakaritea ana e te Kawana i roto i tona Kaunihere, i runga i te tikanga tiaki i runga i ona tikanga mo te hoko, riihi, whakahaere, whakapai, nama moni ranei i runga, e whakaaetia ana i waenganui i nga taha e rua, i runga ranei i ta te Kawana i roto i tona Kaunihera i whakahau ai; a e whakamana ana tenei Ture i te Tumuaki o nga Kaiwea me te Komihana mo nga Whenua o te Karauna, tetahi atu tangata ranei kua whakahuatia ake nei (e huaina ana i roto nei ko "te kaitiaki"), kia tu hei kaitiaki pera: Engari mehemea he tokomaha atu i te tangata kotahi nga tangata whaitake, me haina katoa nga tangata whaitake i nga pukapuka tuku, a ko te poraka katoa e puritia penatia ana, tetahi taha ranei e mohiotia ana nga rohe, me riro i runga i taua tuku.
4. Na mo runga mo ia whenua e tukuna peratia ana ki te kaitiaki, me pa atu enei tikanga, ara:—
(1.) Ka ahei te kaitiaki ki te nama moni i runga i te whenua, mehemea e mahara ana ia e nui ana te utu tika o te whenua hei whakaea, i runga i te tono a nga Maori whaitake, a te nuinga ranei o ratou, a mehemea ranei e whakamana ana ia e te tiiti tiaki, kei a ia te tikanga mo te nui o nga moni e nama me nga ritenga katoa, a ka ahei ia ki te whakarite atu i nga moni e puta mai ana i aua moni i nama peratia hei whakaea i nga nama e pa ana ki te whenua, ki etahi atu whenua ranei a aua Maori whaitake ano, hei utu ranei i te ruritanga, whakawatea, whakapainga ranei i aua whenua.
(2.) Ka ahei te kaitiaki ki te whakaoti pukapuka whaimana mokete i te whenua hei taunga mo te moni e nama peratia ana, a me uru ki roto ki aua pukapuka mokete nga ritenga me nga mana e maharatia ana e ia he mea tika, e whakaritea ana ranei i raro i nga tikanga whakahaere e whakaputaina ana i runga i te mana o tenei Ture.
(3.) Mo runga mo nga tikanga o tenei tekiona, me ahei te Kaitiaki mo te Katoa, mehemea e marama ana ia e rite ana taua whenua hei whakaea mai ano i aua moni, ki te nama moni atu o roto o nga moni e puritia ana e ia, a e watea ana hei tuku atu mana, a ki te nama atu e ia he moni mo runga mo te whenua kua tukuna mai ra ki a ia, ko ia hei kaitiaki, me mana ia ki te mahi i nga pukapuka mokete ki a ia ake ano.
5. Kia tino mana ai nga tikanga o nga tekiona e rua o tenei Ture o mua tata ake i tenei, me ahei te Kawana i roto i tona Kaunihera i ia wa i ia wa ki te whakarite tikanga i runga i tana i mahara ai he mea tika, me ahei hoki ki te wehe mai i tetahi whenua kia kaua e pangia e nga tikanga me nga here o roto o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894," o tetahi atu Ture ranei e pa ana ki nga whenua Maori, whenua ranei e whaitake ana nga Maori, e puritia ana ranei e nga Maori.
6. I tua atu ano o nga tikanga kua whakamana i runga ake nei, ka meingatia enei tikanga, ara:— page 3
(1.) I runga i te tono a tetahi Maori whaitake ki te whenua motuhake, e hiahia ana ki te nama moni i tetahi tari tuku moni o te Kawanatanga i runga i te mokete o taua whenua, me ahei te Kooti Whenua Maori, ina marama ki te tika o taua tono, ki te tuku tiwhikete, he whenua ano ona i tua atu o te whenua e hiahiatia ana e ia kia moketetia, e rahi ana hei oranga mona;
(2.) Ina puta taua tiwhikete, ka ahei te Kawana i roto i tona Kaunihera ki te whakamana i taua Maori ki te mokete i te whenua ki tetahi tari tuku moni pera a te Kawanatanga, a ki te peratia me mana taua mokete, ano e hara i te Maori taua tangata tuku mokete, a kaua e pa atu nga here me nga tikanga o "Te Ture Whenua Maori, 1894," o tetahi atu Ture ranei e pa ana ki nga whenua Maori, ki nga whenua ranei e whaitake ana nga Maori, e puritia ana ranei e nga Maori, ahakoa e rereke ana nga tikanga o aua Ture;
(3.) Mo runga mo nga tikanga o tenei tekiona e uru ana ki raro ki enei kupu "tari tuku moni a te Kawanatanga":
(a.)Te Tari o te Kai-tiaki mo te Katoa;
(b.)Te Tari Inihua o te Kawanatanga;
(c.)Te Komihana o te Tari whakaea i nga Nama a te Katoa;
(d.) Tera atu tari tuku moni e whakahuatia ana e te Kawana i roto i tona Kaunihera mo taua mahi.
(4.) Ka ahei te Kawana i roto i tona Kaunihera i ia wa i ia wa ki te whakarite tikanga whakahaere i runga i tana i mahara ai he mea tika hei whakamana i nga tikanga o tenei tekiona, a i roto i aua tikanga whakahaere me mana ia ki te whakanui atu i nga moni e ahei nei aua tari tuku moni ki te nama atu i runga i te whenua kotahi, ki tetahi Maori kotahi ranei.
7. Me wkakatakoto ki te aroaro o nga whare e rua te Paremete, i roto i nga ra e toru tekau i muri tata iho o te puaretanga o ia huihuinga Paremata, te rarangi o nga tono kia putu he Ota o te Kaunihara a te Kawana i raro i nga tikanga o tenei Ture, whakaatu i nga tono kua whakaaetia, me nga tono kaore i whakaaetia, a mo runga mo nga tono kaore i whakaaetia, me whakaatu rawa i nga take i kore ai e whakaaetia.
8. Ko nga tiiti katoa kua mahia e nga Maori kua Kaporeihanatia ki etahi Maori tuku i etahi wahi o te whenua o taua Kaporeihana i mahia e to ratou komiti i whakaturia tikatia i runga i te mana o te Wahanga II o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894," me mana tuturu mo nga tikanga katoa ina tuhia ki runga te kupu whakaae a te Komihana mo nga whenua o te Karauna, mo te takiwa e takoto ai taua whenua, a me ahei te Komihana ki te whakaae, mehemea kua whiriwhiria e ia, a e mahara ana ia e tika ana taua tuku a e pai ana kia whakamana.

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section