Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Acts Affecting Native Lands, Etc. (In English and Maori), Passed by the General Assembly, Session 1909.

Niu Tireni. — Whakamana Tango Whenua I Te Kotoiti

[ko te tohutoro i roto i te reo Pākehā]

page 1

Niu Tireni.
Whakamana Tango Whenua I Te Kotoiti.

1909, No. 33.
He Ture hei whakamana i te tangohanga i etahi Whenua mo nga Mahi Nunui.

I Te Mea, mai o te tau kotahi mano e iwa rau e iwa tekau-ma-iwa, i te Karauna te whenua e whakamaramatia nei i te Kupu Apiti Tuatahi, a kua whakamahia e te Karauna taua whenua mo nga mahi o te raiti hiko, a mo runga i aua mahi, kua hangaia e te Karauna etahi mihini me era atu whakapainga ki runga ki taua whenua: A i te mea i muri iho ka ara he tautohe mo te taitara o te Karauna ki taua whenua: A i te mea i te tekau-ma-iwa o nga ra o Maehe, kotahi mano e iwa rau ma whitu ka hangaia he Ota Kaunihera, a ka kahiti-tia i te 21 o nga ra o taua marama, e tango ana i taua whenua i raro i te Ture mo nga Mahi Nunui, 1908, timata mai i te rua tekau-ma-tahi o nga ra o Aperira, kotahi mano e iwa rau ma whitu, mo nga mahi o te raiti hiko: A i te mea kua whakataua e te Kooti Piira i he te huarahi i tangohia ai taua whenua, a na reira kaore ano taua whenua i ata tangohia i raro i nga tikanga o taua Ture: A i te mea tera pea kua pa ano he he pera ki te tangohanga o etahi atu whenua Maori mo nga Mahi Nunui: A i te mea e tika ana kia kiia e mana ana aua tangohanga, ahakoa i he te huarahi i tangohia ai: A i te mea ko te whenua e whakamaramatia nei i te Kupu Apiti Tuarua (apiti ki tetahi atu whenua) i tangohia i te rua tekau-ma-rima o nga ra o Hanuere, 1899, i runga i te warati a te Kawana i raro i te tekiona 92 o te Ture mo nga Mahi Nunui, 1894: A i te mea kua ara te tautohe mo te tika, mo te he ranei o te tangohanga o taua whenua hei rori, a e tika ana kia whakamanaia taua tangohanga:

Na Reira Ka Meinga hei Ture e te Runanga Nui o Nin Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, a i runga ano hoki i tona mana, ara:—

1.Ka huaina tenei Ture ko te Ture Whakamana Tango Whenua i te Rotoiti, 1909.page 2
2.Tenei ka whakamanaia te Ota Kaunihera o te 19 o nga ra o Maehe, 1907, a ka kiia mo ona ritenga katoa i timata mai tona mana i te 21 o nga ra o Aperira, 1907; a ko te whenua e whakamaramatia nei i te Kupu Apiti Tuatahi ka whakataua ki te Kingi mo nga mahi o te raiti hiko, a ka kiia i whakataua penatia mai ano o taua 21 o Aperira, 1907, me te watea i nga mokete, kereeme, taimahatanga me era atu raruraru katoa.
3.
(1.) Ka ahei te Minita o Nga Moni i runga i te mana o tenei Ture ki te utu, i rote i nga moni mo nga Mahi Nunui, i te moni e Toru Mano pauna, hei utu kapeneheihana mo te tangohanga i te whenua e whakamaramatia nei ite; Kupu Apiti Tuatahi.
(2.) Me utu taua moni ki te Kai-tiaki o te Katoa, a me pupuri e ia i runga i te tikanga tiaki, mana e whakarato ki nga tangata Maori no ratou te whenua, ki etahi atu tangata hold e whai paanga ana ki taua whenua i raro i nga ota a te Kooti Whenua Maori e mahia i runga i nga huarahi a muri ake nei whakamatamatia ai.
(3.) Kaua he moni whi, komihana ranei e puritia e te Kaitiaki o te Katoa mo tana mahi whakarato i taua moni, a kaua hoki he initareti e utu a e te Kaitiaki o te Katoa ki nga tangata ma ratou taua moni mo o ratou hea, i mua atu o te whakataunga ai a te Kooti Whenua Maori i te nui o aua hea.
4.
(1.) I muri tata iho i te paahitanga o tenei Ture me whakahau e te Minita mo nga Mahi Nunui kia tonoa ki te Kooti Whenua Maori kia uiuia, ko wai nga tangata ma ratau taua moni kapeneheihana, a he aha o ratou hea, a ka whaimana taua Kooti ki te whakatau i aua take.
(2.) Ka whaimana te Kooti Whenua Maori ki te pupuri i roto i te moni kapeneheihana mo te hea o ia tanagata, i te moni kua utua i mua atu ki taua tangata, ki te tangata ranei mo reira ia i whakaturia ai hei kai-riiwhi, a ko nga moni e puritia penatia me utu e te Kaitiaki o te Katoa ki te Kaute Topu o nga Moni o te Tominiona.
(3.) Ka ahei te Kooti Whenua Maori, i a ia e whakahaere ana i tona mana i raro i tenei tekiona, ki te hanga ota mo tetahi wahi o te moni kapeneheihana, mo te hea o tetahi tangata, kia utua e te Kaitiaki o te Katoa ki te Roia o taua tangata hei whakaea mo nga moni keehi i pau i nga whakawa mo te whenua kua whakahuatia ake nei.
5.Kaua tetahi Ota Kaunihera i hangaia i raro i te mana o te tekiona 90 o te Ture mo nga Mahi Nunui, 1908. i raro ranei i te mana o tetahi tekiona pera o tetahi atu Ture e whakamana ana i te tangohanga whenua maori, e ahei kia tautohetia, kia whakahengia ranei i runga i tenei take, ara, ehara te whenua e meatia ra kia tangohia i te whenua maori i roto i nga tikanga o te Ture na reira nei i whakamana kia hangaia taua Ota Kaunihera; a ko ia Ota Kaunihera pera ka whaimana i runga i tona aronga, ahakoa te he, te raruraru ranei o te huarahi i tangohia ai taua whenua.
6.Ko te whenua e whakamaramtia nei i te Kupu Apiti Tuarua ka kiia mai ano o te 25 o nga ra o Hanuere, 1899, he rori mo te katoa i tau ki te Kingi.
page 3

Kupu Apiti Tuatahi.

Katoa era whenua, kei te Takiwa Whenua o Akarana, a kei Poraka VI o te Takiwa Ruuri o te Rotoiti, te nui 10 eka 17 paati, 5 eka 1 ruuri e 28 paati, me te 26 eka 2 ruuri 27 paati, he wahi nei no Taheke Poraka: kua waitohutia ki runga ki te Mapi P.W.D. 21695, i whakatakotoria ki te tari o te Minita mo nga Mahi Nunui, i Poneke, a kua maakatia ki te kara whero me te kara puru.

Kupu Apiti Tuarua.

Katoa taua whenua, kei te Takiwa Whenua o Akarana a kei Poraka VI o te Takiwa Ruuri o te Rotoiti, te nui 1 eka 22 paati, he wahi no Taheke Poraka: kua waitohutia nei ki te mapi No. 5516a, i whakatakotoria ki te tari Ruuri i Akarana, a kua maakatia ki te kara puwhero.

page break