Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Ture O Niu Tireni: I Pahitia I Roto I Te Tau Wha Te Kau Ma Rima O Te Kuinitanga O Kuini Wikitoria, Me Te Nohoanga Tuatorutanga O Te Paremete Tuawhitu O Niu Tireni, I noho ki Poneke i timate i te rua te kau ma waru o nga ra o Mei, 1881.

He Pire E Huaina Ana. — He Ture hei whakarite mo te Utu Reiti i runga i nga Whenua o te Karauna me nga Whenua Maori

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section

He Pire E Huaina Ana.
He Ture hei whakarite mo te Utu Reiti i runga i nga Whenua o te Karauna me nga Whenua Maori.

Na Ka Meingatia Hei Ture e te Runanga nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, i runga hold i te mana o taua Runanga, nga whakaritenga i raro nei:—

1. Ko te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Reiti i nga Whenua o te Karauna me nga Whenua Maori, 1881."
2. Koia nei te whakamaoritanga o nga kupu i raro nei me kore ana e wehe ke i nga tikanga o tenei Ture, ara:—
  • "Whenua Karauna," ko nga whenua katoa o te Karauna i roto o Niu Tireni.page 2
  • "Whenua Maori," ko nga whenua katoa, nga paanga ranei i roto i nga whenua, o nga tangata Maori o te Koroni o Niu Tireni (e uru ana ki roti ki te kupu "tangata Maori" nga hawhe-kaihe katoa me o ratou uri e puta mai ana i te taha Maori) ahakoa i raro aua whenua i nga tikanga Maori i raro ranei i etahi tikanga ke atu.
  • "Te Hunga whakahaere Takiwa," ko nga Kaunihera, ko nga Kai-tiaki, ko nga Komihana, ko nga tangata ranei e whakamanaia ana ki te whakatau ki te kohi reiti. "Takiwa" ko te takiwa e whai mana ana taua hunga ki te whakahaere reiti.
  • "Whenua Karauna i roto i te rohe Paro Kaunihera," ko nga whenua katoa o te Karauna e takoto ana i roto i tetahi Paro Kaunihera kua mahia i raro i tetahi Ture e pa ana ki nga Kaunihera pera.
  • "Whenua Taone a te Karauna" ko nga whenua roto i nga Taone i whakaturia e te Kawanatanga, engari kihai ano iuru ki roto ki te huinga Kaunihera.
  • "Whenua Maori i roto i nga Paro Kaunihera," ko nga whenua Maori e takoto ana i roto i etahi Paro Kaunihera kua whaituretia pera me te mea i runga ake nei
  • "Whenua Taone o te Maori" ko nga whenua Maori i roto i nga Taone i whakaturia e te Kawanatanga engari kihai i uru ki roto ki te huinga Kaunihera.
  • "Whenua Ngakinga a te Karauna" me "nga whenua takanga kararehe a te Karauna" ko nga whenua ena a te Karauna i waho atu o nga whenua Taone me nga whenua Paro Kaunihera, a e pai ana tetahi mo te ngaki, a e pai ana tetahi hei takanga kararehe.
  • "Whenua ngakinga a te Maori" me "nga whenua takanga kararehe a te Maori" ko nga whenua ena a te Maori i waho atu o nga whenua Taone me nga whenua Paro Kaunihera, a e pai ana tetahi mo te ngaki, a e pai ana tetahi hei takanga kararehe.
3. Ko nga whenua Karauna me nga whenua Maori tae noa ki nga whare me nga whakapainga o runga me utu reiti i runga i nga tikanga ka korerotia i muri nei—heoi nga mea kore utu reiti ko enei ara,—
(1.) Ko nga Whare Paramete me tona whenua i Poneke.
(2.) Ko nga Tari Kawanatanga me tona whenua i Poneke.
(3.) Ko te Whare o te Kawana me tona whenua i Poneke.
(4.) Ko te Whare o te Kawana me tona whenua i Akarana.
(5.) Ko nga whenua e tu ana i runga nga kura Kawanatanga tae noa ki nga wahi takarohanga me nga whare o nga kura-mahita, a me nga wahi e riro pu ana mo era mahi.
(6.) Ko nga waapu me nga whakatorohanga waapu a te Kuini.
(7.) Ko nga rerewe, ko nga teihana rerewe, ko nga whenua me nga whare katoa e hangaia ana aua mea i runga, e pa ana ranei ki reira, e mahia ana ranei mo reira.
(8.) Ko nga whenua katoa e mahia ana e whakaritea ana hei ngaherehere, hei wahi, he kaari haereerenga ranei mo te katoa.
page 3
4.

Katoa nga whenua Karauna e tu ana i runga etahi whare, e nohoia tonutia ana, e mahia ana ranei e tetahi Tari Kawanatanga ma nga whenua a te Karauna i roto i tetahi Paro Kaunihera ka reititia i raro i "Te Ture Reiti, 1876," pera me era atu whemia e reititia ana i raro i tana Ture

Na ka meatia i konei mo runga i nga tikanga o tenei Ture ko te Minita Tiaki i nga moni o te koroni hei tangata mona era whenua i runga i tona ingoa, a ka pa ki a ia nga ritenga o tenei Ture; na ko nga reiti hei utunga i runga i aua whenua me utu e taua Minita Tiaki i nga moni o te koroni i roto i nga moni topu o te koroni, i roto i nga moni e whakaritea ana e te Runanga Nui hei pera.
5. Ko nga whenua Maori i roto i nga Paro Kaunihera ka reititia i raro i "Te Ture Reiti, 1876," ki runga ki te tangata nona te whenua ki te tangata ranei e noho ana i runga pena ano me era atu whenua e reititia ana i raro i taua Ture.
6.Ko te tikanga utu mo etahi atu whenua karauna me etahi atu whenua Maori ka whakatuturutia i konei i runga i enei ritenga o tenei Ture ara;—
  • Ko nga whenua Karauna i te Taone me nga whenua Maori i te Taone ka whakanohoia ki te toru te kau pauna mo te eka.
  • Ko nga whenua ngakinga a te Karauna me nga whenua ngakinga a te Maori ko whakanohoia ki to kotahi pauna mo te eka.
  • Ko nga whenua takanga kararehe a te Karauna me nga whenua takanga kararehe a te Maori ka whakanohoia ki te ono hereni e waru kapa mo te eka.
7. I runga i nga tikanga o tenei Ture ko te ritenga mo nga reiti era e ono pauna i roto i te ran i runga i nga whakatuturutanga utu kua korerotia ake nei.
8. Ko te huinga o nga whenua Karauna me nga whenua Maori e whakaaturia nei i roto i te tekiona tua-ono (haunga nga whenua Taone o te Karauna me nga whenua Taone o te Maori) hei reititanga mo tenei tau mutu mai i te marama o maehe kotahi mano e waru rau e warn te kau ma rua, kei roto i nga kupu apiti ki tenei Ture. Na mo era atu tau ma te Tumuaki o nga Kai-ruri e tango mai i roto i aua whenua nga wahi kua mutu te noho hei whenua Karauna hei whenua Maori ranei, a mana e tuku ki te Minita Kai-tiaki i nga moni o te Koroni tetahi tiwhikete whakaatu i te nuinga o te whenua Karauna me te whenua Maori e toe ana i roto i ia takiwa, i ia takiwa, hei reititanga mo te tau e haere ake ana, a ko taua tiwhikete me tino tuturu i runga i nga tikanga o tenei Ture.
9. I tenei tau me nga tau e whai ake nei, ma te tiwhikete a te Tumuaki o nga Kai-ruri e whakarite te nui o nga whenua Karauna me nga whenua Maori i roto i nga taone.
10. I te mea e whakaritea ana he reiti e tetahi Kawanatanga takiwa e reitingia he Whenua Maori, Karauna ranei,—haunga era i raro i te tekiona wha me te tekiona rima,—me te pukpuka reiti ka hainatia e nga mema tokotoru o taua Kawanatanga whakahaere takiwa, i raro i nga tikanga o te wha te kau ma tahi o nga tekihana o "Te Ture Reiti, 1876," me tuku ki te Kai-tiaki o nga moni o te Koroni, te tiwhikete i hainatia e aua mema e toru, me whakaatu te utu o taua reiti i roto i ia pauna, me te takiwa e whai mana ai, me te wa hei utunga i taua reiti.page 4
11. I te takiwa tika kia utua taua reiti, me utu e te Kai-tiaki o nga moni o te Koroni ki te Kawanatanga whakahaere o te takiwa, ki etahi moni e whakaritea ana e te Runanga Nui hei pera, i runga i te tikanga o nga reiti i whakaritea peratia mo nga whenua i roto i taua takiwa, i runga hold i te nui o nga reiti i whakaritea peratia.
12. Ko te utu tuatahi e mana ana i raro i tenei Ture, me mana mo te tau e mutu nei i te toru te kau ma tahi o nga ra o Maehe kotahi mano, waru rau e waru te kau ma rua.
13. I te hokonga tuatahi i te kurutetetanga ranei o etahi whenua Maori, i te riihitanga ranei, ki etahi tangata e hara nei i te Maori, i muri i te tunga o tenei Ture, kei reira me utu ano ki te Minita tiaki i nga moni o te Koroni nga moni reiti katoa i utua ra e te Minita tiaki i nga moni o te Koroni, me penei me he takoha i runga i taua hoko, kurutete, riihi ranei, a me pera ano hoki te utunga.
14. Me apiti atu ano aua takoha ki nga takoha o raro o "Te Ture Pane Kuini, 1875," me nga Ture whakatikatika i tera, me pa ano hoki nga tikanga o taua ture, ki nga ritenga whakahoki i aua reiti, mehemea nei ano he takoha i tika kiai utua i raro i taua Ture.
15. I te mea e riihitia ana nga whenua Karauna, a e tika ana i raro i te Ture kia utua nga reiti e te Kai-riihi i aua whenua, kei reira me utu e te Minita tiaki i nga moni o te Koroni, ko nga moni anake e tika ana i raro i tenei Ture kia utua e ia, e hipa atu nei i te reiti tika kia utua e taua kai-riihi.
16. I runga i nga whenua Maori katoa e riihitia ana, ma te tangata e riihi ana e utu nga reiti, mehemea nei nana ake i raro i "Te Ture Reiti, 1876."
17. Ma te Kawana i roto i tana Kaunihera i runga i tona panui i roto i te kahiti, e ki kia uru katoa nga whenua Maori o roto o tetahi takiwa, tetahi taha ranei o te takiwa ki raro ki "Te Ture Reiti, 1876," ai muri tata tonu i te kahititanga i taua panui, me pa tonu nga utu reiti ki nga Maori whai take ki aua whenua, ara i runga i nga tikanga i kohia ai taua reiti kei a ratou ake te whenua i raro i nga tikanga kua huaina ake nei, me perr katoa nga mana mehemea nei e hara ratou i te Maori.

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section