Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Ture O Niu Tireni: I Pahitia I Roto I Te Tau Wha Te Kau Ma Rima O Te Kuinitanga O Kuini Wikitoria, Me Te Nohoanga Tuatorutanga O Te Paremete Tuawhitu O Niu Tireni, I noho ki Poneke i timate i te rua te kau ma waru o nga ra o Mei, 1881.

Nga Mana Me Nga Mahi A Nga Kai-Titiro

Nga Mana Me Nga Mahi A Nga Kai-Titiro.

14. Ka whakamanaa i konei nga Kai-titiro ki te whakahaere i nga tikanga katoa e kitea ana e ratou he mea tika hei whakangaro i nga rapeti i roto i te takiwa.
15.

Ka whai mana nga Kai-titiro ki te haere noatu ki runga ki nga whenua takoto noa a te Karauna me nga whenua Maori kua panuitia e te Kawana kia tukua ki raro ki tenei Ture, a ki te whakahaere i nga tikanga katoa mo te whakangaro i nga rapeti e haere maka ana i runga i aua whenua; a ko nga moni hei utu mo taua mahi me tango mai i roto i nga moni i pootitia e te Paremete mo tera mea.

Kia ahei ai te whakahaere i tenei Ture ka kiia i reira na aua Kai-titiro nga whenua e mahia peneitia ana: I nga peratanga me matua tuku he panui whakaatu i nga tikanga o tenei tekihana ki nga tangata Maori e noho ana ki runga ki te whenua pera, katahi ka haere atu ki reira.

16. Mehemea ka tuturu te whakaaro o te Kai-titiro tera he rapeti e haere maka ana i runga i etahi whenua i roto i te takiwa a e hapa ana i te tangata nana te whenua te tangata ranei e noho ana i reira, ki te whakangaro i aua rapeti, ka turi ranei ia ki te kupu whakahau a te Kai-titiro, hei reira me tuku pukapuka panui atu taua Kai-titiro page 5ki taua tangata, me hoatu tonu ki a ia ake me whakapiri ranei ki tetahi wall watea ki runga ki taua whenua, ki atu ki a ia ki tana kai-whakahaere ranei kia whakamatea nga rapeti.
17.

Mehemea ka hapa i te tangata nana te whenua, ka turi ranei ia ki te tono a te Kai-titiro, i roto i nga ra e whitu i muri mai o te taenga atu o te panui ki a ia, kia whakamatea nga rapeti e haere ana i runga i tona whenua, hei reira ka tika kia whiua ia kaua e iti iho i te kotahi pauna, kaua hoki e nui ake i te rua te kau pauna mo nga ra tinana e whitu e hapa ana i a ia e turi ana ranei ia ki te kupu tono ki te whakangaro i nga rapeti.

I nga peratanga, mehemea ka rua nga whakawakanga i taua tangata i roto i te marama kotahi, ko te whiu mona kaua e iti iho i te rima pauna mo te whenua e puritia ana e ia ko nga eka e iti iho ana i te rima rau, a mehemea e rima rau nga eka nui ake ranei ko te whiu mona kia kotahi te kau pauna.

I runga i te whakawa kia riro mai ai aua moni, mehemea e he ana, ma te Kai-whakahoki e whakaatu i nga tikanga i he ai ki tana mahara.

18.

Mehemea ka whakarerea e te tangata te pukapuka panui a te Kai-titiro i tukua atu e ia, ka turi ranei ia ki taua tono, a kahore ia i te whakahaere i tetahi tikanga mo te whakangaro i nga rapeti, hei reira, i muri mai o nga ra kotahi te kau o te taenga atu o te panui, ka ahei kia haere atu tetahi tangata etahi tangata ranei i runga i te whakahau a te Kai-titiro, ki runga ki te whenua i panuitia, i roto i nga haora tika o te ra, ki reira whakahaere ai i nga mahi katoa e taea ai te whakangaro i nga rapeti e kitea ana i runga i taua whenua.

Ahakoa kua whiua taua tangata whenua, kua utu ia i te whaina, ka tonoa e te Kai-titiro kia utu ia i nga moni mo te whakahaere i te mahi whakangaro i nga rapeti i ia wa i ia wa inahoki i turi ia ki te kupu tono i te tuatahi kia mahia e ia taua mea; a ko taua moni ma te Kai-titiro e tono i runga i te whakawa kirimina ina hapa i taua tangata te utu.

19. Ka ahei te Kai-titiro i roto i tetahi takiwa i etahi takiwa ranei, a i era wahi o te koroni kaore i uru ki roto ki aua tu takiwa ko te Kai-whakawa Tuturu i runga i te tono a te Kai-titiro, ki te whaka-mana i etahi tangata i runga i tana pukapuka i tukua e ia i raro i tona ringa, kia haere ki runga ki nga whenua a te tangata i roto i nga haora tika o te ra, ahakoa he whenua taiepa he whenua takoto noa ranei, i muri mai o nga haora e rua te kau ma wha o te taenga atu o te panui ki te tangata nana te whenua, ki te titiro mehemea ranei he rapeti kei reira e haere ana, a ki te whakahaere i nga mahi katoa e taea ai te whakangaro i nga rapeti e kitea ana i reira.
20.

E kore e kiia i haere pokanoa te tangata ki runga ki te whenua mehemea he mea whakamana ia na te Kai-titiro kia haere atu ia ki reira ki te whakangaro i nga rapeti, e kore hoki e tau te he ki a ia ina kino nga mea o te whenua i runga i tana mahi, otira mehemea i whakahaerea hetia e ia kia kino ai hei reira ka he:

A ka whai mana taua tangata ki te tango i nga rapeti i etahi ranei o nga rapeti e whakamatea ana e ia ki taua whenua:

I nga peratanga me whakaatu te tangata i te pukapuka whakamana i a ia, ina tonoa; a ki te mea ka turi ia ki taua tono hei reira ka kiia i haere pokanoa ia ki runga ki te whenua, ka tau te he ki a ia.

page 6
21.

Mehemea ka tu mai te tangata ki te arai ki te whakararu ranei i te Kai-titiro i ana kai-whakahaere ranei i whakaturia e ia hei mahi i nga tikanga o tenei Ture, i a ratou e haere ana e mahi ana ranei i runga i te whenua, ki te whakawehi, ki te patu i a ratou, ki te korero kino ranei ki a ratou, ka whiua taua tangata mo tana hara, mehemea kaore he huarahi ke, kia utu ia i te whaina kaua e nui ake i te rua te kau pauna.

A e kore e waiho te whakawa i whakahaerea hei utu i taua whaina, te utu noa ranei i taua moni, hei arai i te whakawa kirimina mo te patu, aha ranei, ina hiahia te tangata ki te whakawa i tetahi mo tana mahi kino ki a ia, ka ahei ano tena pera ano me te mea kaore he ture penei.