Other formats

    Adobe Portable Document Format file (digital text)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions. Nga-Ti-Whatua [Vol. XIII]

(Almanac)

page (71)(10)(1)

(Almanac)

Na ko te whakahaere a nga Maori mo nga ra, mo nga marama tae noa ki te tau he matau rawa te Maori ki te whakahaere i nga ra kino e kore ai e whai hua nga Kumara, nga taro, otira nga kai katoa nui atu ki te Hue, me te ti, e mahia ana e te Maori ki te whenua, kia puta mai nga hua, a ki te toua nga purapura i nga po kino ka tupu, nui atu te tupu, otira kaore rawa atu e whai hua, tena ki te toua nga purapura i nga po pai e whai hua ai nga kai, nui atu nga hua, kei nga po te tikanga, kei nga ra, kei te marama, e matauria ai te whakahaere o nga hua whenua, e kitea ana hoki e te Maori nga tau kakano, e matauria ana hoki ki nga pua rakau katoa tae noa ki te kiekie, e mohiotia ana te tau kakano kore, e mohiotia ana, e mohiotia ana ki nga pua o nga rakau, a e tirohia ana ki nga whetu, ki nga ra ki te marama, a ka mohiotia he tau toa he tau ka puta nga mahi o taua tau, he hau, he huka, he puaheiri, he marangai ko te ingoa o tena tau he Toa kaore hoki he kakano o taua tau. A e matauria ana te tau e nui ai te kiore, e matauria ana ki te pua o te tawai, nui atu te tupu ake i te whenua, a he tau tawai, he nui te kiore, a kua tae te nehu a te tawai ki te moana, a tae atu ana ki Hawa-iki, a ka whakatika mai te mano tini ngeangea o te kiore ka kau mai i te moana nui a Kiwa, a ka kau mai i te moana me te kai haere mai i te nehu o te tawai, a tae rawa mai ki uta nei kua momona te kiore i te kainga haeretanga mai i te nehu o te tawai, a ka u mai ki uta nei ka kitea ki te kainga i te totaraheke page (72)(10)(2)i te Turikakoa, i te toetoe, paupau ana, i te kiore te kai, a tae rawa atu te kiore ki nga ngaherehere tawai kua momona noa atu he patu kau to te Maori, ko te patu i tenei mea, he mea hanga ki te Tawhiti ao ake te ra nui atu te kiore e mate ana i te tangata kotahi i nga tawiti, he mea ano e rua a e toru mano, i te po kotahi, ka tahi ka tahuri ki te hutihuti i aua kiore, a ka rupeke te hutihuti, ka tahuna, ka whaongia ki roto ki te tahaa, a ka kiia he huahua, a he huahua pai rawa atu taua huahua hei kai nga huahua pai a te Maori, he kiore, he koko (tui). E rua nga kiore a te Maori he Puhina te tahi he Koka te tahi, engari kotahi tonu te rite he kiore Maori anake raua, na te kiore Pakeha i huna te kiore Maori, me nga manu Maori, na te manu Pakeha i huna, a te tahi take i ngaro ai aua mea, he mea kua ngaro te mana Maori, me ona whakahaere, me ona karakia taki mai i te manu i te kiore i tera wahi i tera wahi, he karakia anake hoki te mahi a te Maori i mua, mo aua mea katoa. Ka mutu te mahi ki te Tawai, ka hoki te kiore ki te parae, a ka noho i roto i te rua i te whenua, he mano tini ngeangea ki reira, a ka kite te Maori kua noho ki te rua, a ka tae ki tena marama, ka tahuna te parae, a ao ake te ra ka hutia ake ano te pake ki te kaki ruruku te tatua ki te hope, tapiki te ringa ki te tauhere, ka tahi ka haere ki te kari (keri) a nui atu te kiore i roto i te rua kotahi, he mahi nui tenei, hei tanuwaha, hei kinaki aruhe page (73)(10)(3)hei kinaki kouka (tii) ko te kai hoki tenei a te Maori i ora ai i tona whenua.

Ko te whakapaparanga tenei mo nga ra, i te timatatanga o te marama tae noa ki te mutunga o te marama:

He ngaro ka ruia
Whiro
Whiti ka reia, he po pai
Mo te Tama me te ika
Tirea
Hoahoa ata
Oue-nuku
Okoro
Tama-tea-tu-tahi
Tama-tea-tu-rua
Tama-tea-whaka-pa, kua pa te
Kai a te Tama, ki te noke, a
Te ika ano
Ari
Huna
Mawharei
Ohua
Atua, he po tapu tenei
Maure
Taru
Rakaunui, ka rere te kumara te
Taro, ka hi te tuna, me te ika
Rakau ma-tohi, ka kai te Tuna
Nui, ka rere ano te Kumara, ka hii
Te ika
Takirau, ka rere ano te kumara ka hiia
Ano te tuna me te ika
Oike
Kore kore tu tahi

page (74)(10)(4)

Kore kore tu rua
Kore kore whakapiri ki nga tanga-roa, ka
Piri te tuna ki te rua
Tanga-roa-a-mua
Tanga-roa-a-roto
Kiokio
O tane, ka kai te ika te tuna
O rongo-nui ka rere te kumara
Mauri
Mutu whenua

Na ko te whakahaere tenei a te Maori mo nga marama, i timata i te marama a te pakeha e kiia nei ko Hune a tae noa ki nga marama katoa a te pakeha o tona tau ki a Mei:

O pipiri Hune
Oho ngongoi Hurae
O here turi koka Akuhata
O mahuru Hepetema
O hiringa a nuku Oketopa
O haki hea Nowema
O kai tatea Tihema
O hui tanguru Hanueri
O pou tu te rangi Pepueri
Ka hauhakea te kumara Maehe
O te ngahuru kari piwai Apereira
O te matahi o tau Mai
O paenga whawha

Ko te whakahaere tenei mo nga purapura e tona ai ki te whenua, kei nga po tika ka rere ai te mata-ku ara te mataa-rua.

Nga manu na raua i pikau mai te kumara i Hawa-iki he Haronga-a-Nuku, he Haronga-a-Rangi.