Ko Tui Raua Ko Ti-Toro
(Nga-Puhi)

Ka eke a Tui raua ko Ti-toro i te kai-puke a ka rere ki tawahi, a he tini a raua whenua i kite ai, a i akona raua e te pakeha o Ingarangi ki te tuhituhi a ki te korero pukapuka a hokimai ano raua ki konei, a i uru ano raua ki nga parekura ki Hau-raki a ki Te-mahia ki nga whawhai a Nga-puhi ki Nga-i-porou, me Nga-ti-kahu-ngunu. Taihoa ano e korero aua whawhai nei.

Ko Hongi-Hika I Tawahi
(Nga-Puhi)

I a Hongi-hika raua ko Wai-kato e ahua taitamariki ana ano ka rere raua ki tawahi ki Ingarangi, he tiki pu ta raua hei takitaki mo nga mate o Nga-puhi, a kotahi pea tau o raua ki reira ka hoki mai raua, a i kite raua i o Hau-raki tangata i Poihakena, a no muri iho ka turia te parekura ki Mokoia. Taihoa ano e korero enei whawhai.

Ko Tete Raua Ko Te-Apu
(Nga-Puhi)

I moe a Tete i te tamahine a Hongi-hika a ko Te-apu te teina o Tete, a i haere raua ki te whawhai ki tera ki a Nga-i-porou a i mate atu raua ki Nga-i-porou. Nei ake ano hoki te korero mo taua taua.

Nga Taua Ki Te-Au-Pouri A Ki Runga
(Nga-Puhi)

I au ki ano i haere noa, ka pikaua ahau e aku maatua, a ka haere matou ki te patu tangata, a i haere atu matou i Hokianga, ka ahu ki Ahi-para, ki te taua, ko te iwi i haere ai matou ki te patu ko Te-rarawa, ko te iwi a Papa-hia, a ko te papa o Papa-hia te upoko o taua iwi i aua ra, a i mate taua matua a Papa-hia i ta matou taua, he mea huaki to ratou kainga e matou i te ata tu, a ka mate katoa o reira tangata ka haere ano matou, ka ahu ki Te-au-pouri, ki te iwi i tauria tonuhia e to matou iwi e Nga-puhi i nga tau katoa, a kihai taua iwi i mate i o matou toa, a he mea huaki taua iwi e matou i te ata tu a kihai te mea kotahi i rere, he mea patu katoa taua iwi e matou kia moti katoa, ko te hunga i whakaraua e matou i te wa i mate ai te papa o Papa-hia kihai era i patua e matou kia mate, otira he mea arahi mai era e matou hei pononga ki Hokianga, a ka mate te iwi i patua nei e matou kia mate katoa, ka haere tonu matou ki te takiwa o Te-au-pouri, a ka tutaki matou ki o matou tangata o Nga-puhi, ki te wahi i kiia ai e matou hei tutakinga ki a matou i Te-au-pouri, a ka hoki katoa mai matou ki Hokianga, i ma Maunga-taniwha mai to matou ara, a ka hoe matou i roto i Manga-muka, a ka u mai ano ki te kainga, a ka noho matou i reira a hauhake noa te kumara, a ki ano te kumara i takoto ki te rua, ka puta te taua a Te-rarawa, kotahi topu, a ka noho te taua ra i Oroke, i haere mai i Whanga-pe, he takitaki to ratou i te mate o era i patua ra e matou, a ka page (97)haere te taua ra atu ano i Oroke, ka haere ki te wahapu o te awa o Wai-ma, a ka huakina e ratou ki reira, a ka mate etahi o o matou tangata i te taua, a rongo rawa ake matou ki te taua a Te-rarawa kua noho i roto i Hokianga, kua maru ta ratou patunga, mahia rawatia ake, aua mahi nei kua kaha noa ake ahau, kua kaha ki te haere roa, kua kore e pikaua e aku maatua, ka rongo matou ki aua tangata kua maru nei i Te-rarawa i te wahapu o te awa o Wai-ma, ka oho te taua o o matou toa, toa anake, a haere ake ko tahi ma rima takitahi, a ka hoe ki Oroke a ka tae o matou ki Oroke, e whakawhiti atu ana Te-rarawa i Koutu mangaro ki Te-rangi, he moki nga waka a te taua ra, a ka arumia e te tahi o a matou waka, he mea hoki kia raru ai aua moki ra kia kore ai e pahure, a kia tu ai kia papatu ai i te moana. He waka tere te waka i arumia ai nga moki ra, a he mea kia pare ai aua moki e hoe tonu, kia raru i taua waka tere ra kia tae atu ai te nuinga o nga waka ki aua moki, kia patua moanatia ai te taua o Te-rarawa e Nga-puhi otira kihai rawa te taua i nga moki ra i pai kia whawhai a moana, a kotahi te waka o te taua ra, he ngahuru nga tangata ki runga, a ka arumia e ta matou waka, a ka mau te waka o te taua ra, a ka mau aua tangata, a maua oratia mai ane e matou ki Te-ra-wene, a ka patua aua tekau ra, ka topatia a kainga ana e matou he whakaraua taua hunga i kainga ai e matou te kai, ka tahi ano matou ka haere ka arumia te taua a Te-rarawa i rere ra, ka u matou ki Te-mata, a ka haere i te one, a whiti noa ki te tu auru, a page (98)haere tonu matou a Whanga-pe, a ka rokohanga te taua ra i roto i te pa e noho ana, a ka tauria taua pa ra e matou, a ka taea, ka patua etahi o ratou, ko etahi i whakaraua mai e matou hei pononga, a ko era i patua ra i kainga e matou, a motia ana te iwi nei, i ngaro katoa i te patu, i te whakarau, a ka hoki mai matou ki Hokianga, a ka noho noa iho a tae noa ki te raumati.

Ko aku kua korero nei, e hara i te taua kotahi, e rua parekura o matou i patu ai, i te mea hoki patu rawa atu matou i te Rarawa, a ka hoki mai matou ki te kainga, a ka patu ano matou i Whanga-pe, koia au i mea ai e rua enei o a matou whawhai, kei kii koe he korero noa te korero nei, e hara he korero tapu aku e korero nei, i te mea kua korero nei ahau i te papa o Papa-hia i patua nei e matou. Mehemea he Maori koe penei e kore e taro i a koe te tu ai he kino, i te mea hoki, ka korero koe ki te iwi o Papa-hia aku i korero nei ki a koe, ka tu te kino i a ratou, mo ta ratou mate ki ano i ea noa. Kahore kau he take o matou i patu noa ai matou i nga iwi i patua nei e matou, te take i haere ai matou ki te taua, he hiahia ahuareka na matou, a te tahi he hiakai tangata, a kihai noa ake i na ta matou hiahia takaro me te hiakai tangata i na i taua mahi taua a matou ki aua iwi ra, a ka noho matou i te kainga ka hiahia ano matou ki te mahi ahuareka, me te hiakai tangata, a ka pu te whakaaro haere ki te patu tangata i runga, a ka huihui matou ko Hongi-hika ki te taua ki runga, ki te takitaki i te mate o matou whanaunga i patua e nga iwi o runga, i te wa i haere ai o matou ki te hoko kakahu Maori mo a matou patu Maori.

page (99)

A ka huihui a Nga-puhi i te wahapu o Hokianga i te one i O-mapere a ka mahia nga mahi karakia ki a Niua, ki a Pou-ahi, a ki a Arai-te-uru.

Koia nei taua karakia me ona mahi, i te wa e kiia ai no taua patu ma Nga-puhi, ka tu te rangatira o te hapu i tona kainga, a ka tapahia te tahi makawe o te tumuaki o tona mahunga, a ka tu maaro aia, ka mau ki taua makawe ki tana ringa katau, a ka aro tana titiro ki nga maunga hirihiri o tona whenua, a ka karakia aia ki aua maunga ka mea:

Kotahi ki reira
Kotahi ki Pou-ahi
Kotahi ki Niua
Kotahi ki Arai-te-uru

A ka whakahua aia i taua karakia nei, a ka tae ki te ingoa o taua puke o Pou-ahi, ka whiua te tahi wahi o taua makawe ki taua puke, a he mea pera ano hoki nga maunga katoa e kiia ana i taua karakia.

Te take i karakiatia ai eia taua karakia, a i whakahuatia ai taua karakia ki aua puke, he mea kia aro mai ai nga wairua o te hunga mate, hei hoa haumi mana ki te pakaua kia maia ai aia ki te patu tangata.

A ko nga tupapaku o mua i nehua ki aua puke e kiia nei i taua karakia.

page (99A)

I te taha ki te tonga o te wahapu o te awa o Hokianga te ara i runga i te pari titi tonu, ko te wahi tapu ia o nga iwi i hokianga, e nehua ai a ratou tupapaku, i nga ra i mua, a ko te tahi wahi hoki taua pari nei, e hirihiria e te wa e haere ai te taua ki te patu tangata, a e taumahatia atu ai he kai ki reira, a ko Rama-roa te ingoa o taua ana.

I te wa i hokona ai taua pukepuke e Motiri mo tana nohoanga Paerata, he mea mau ke nga wheua tangata o taua ana e nga iwi o Hokianga, a he roa noa atu te mahi ka tapeke aua koiwi ki te wahi ke.

Taua ana nei, he mea tukutuku iho te tangata haere ki taua ana, ma te pari, a he mea tuku iho i te whakaheke, ma te tangata e pupuri iho i te taumata o te pari.

page (99)

A ka oti a aua karakia me aua mahi ra ka whakatika te taua ka haere i te one o te tuauru ka ahu ki Maunga-nui, a Kai-para atu ana, ka whiti matou i te awa o Kai-para ka haere a Kume-u, a Te-whare, a Wai-te-mata atu ana, ki te wahi o Akarana e tu nei page (100)a rokohanga atu etahi ope o Wai-kato e matou e noho ana i Mata-horehore, i Puke-kawa, a i Wai-ariki, a huakina ana aua ope ra e matou, a patua katoatia ana e matou, kihai te mea kotahi i rere, a i te wahi ano i patua ai aua hunga, i taona, a i kainga ano e matou ki reira, he mea hoki kihai to matou ope taua i haere topu toru, i wehewehe, he hapu ano ki taua ara, he hapu ano ki taua ara, a katahi ano te wa i huakina ai, ara kotahi ano ra i huaki katoa ai o matou hapu, a na aua hapu i patu a i tao a ratou i patu ai i te wahi ano i patua ai a ratou e ratou, a he mea penei tonu ta matou patu haere tonu kahore he turituri o to matou haere, haere konihi ai matou a he mea patu, he mea topa, he mea kai e matou a matou tangata katoa i hopu ai.

Te take i haere ai matou ki tenei taua, he mea i patua etahi o Nga-puhi e Wai-kato i Motu-tapu, ko ahau i te taua i Hau-raki. Koia ahau te uru ai ki taua mate, otira i ui ahau ki a Te-tao-nui, a nana i korero taua papatu ki au, a ka rongo a Hongi-hika ki taua mate o Nga-puhi ka riri aia, a i muri tata iho ka rongo aia ki te ope a Wai-kato raua ko Nga-ti-whatua kua noho i Wai-te-mata i te papa raorao i te taha ki te marangai o Maunga-whau, a i kiia e toru rau o taua ope, ko Rewharewha te rangatira, a ka mea a Hongi-hika raua ko Te-uru-te ara a Kingi hori, kia tauatia taua ope e raua mo te mate o Nga-puhi, a ka maranga to ratou ope i te wahapu o Hokianga, otira kua rongo a Rewharewha ki ta matou haere atu ki aia, a page (101)kua whakatika aia kua whati ki roto ki Wai-kato a kua toia a ratou waka ki roto ki Manukau a kua riro ma Wai-uku, ko matou i haere ma te tuauru i Kai-para, a ko Hongi-hika ma i hoe ma te tai marangai ki Wai-te-mata, a tae rawa atu aia ki reira, kua riro noa atu a Wai-kato i a Rewharewha ma, a ka tukua e Hongi ana tutei hei toro i a Wai-kato, a ka rongo a Hongi ki te hiahia a Rewharewha kia haere aia me tana ope ki te pa o Te-rau-roha noho ai, i te mea ka rokohanga aia e Hongi-hika ki te ara, ka patua aia me tana ope e Hongi a ka kainga ratou e Nga-puhi, a ka rere a Rewharewha a ka u ki Nga-rua-wahia, a ka haere ratou ko tana ope ki te pa o Te-rau-roha noho ai, a ka tae a Hongi-hika ki ko i te iwi o Wai-kato i a Nga-ti-te-ata, ka haere taua iwi hei haumi mo Hongi-hika ma, ki te aru i a Rewharewha ma, a ka tae te ope a Hongi ki te pa o Te-rau-roha, ka turia te hari taua e matou e Nga-puhi i waho o taua pa, a ka mea atu matou ki te tangata whenua o te pa kia tukua mai a Rewharewha ma ki waho o te pa i te mea hoki no Nga-ti-whatua ratou, a ka rere mai ko Rewharewha ki waho o te pa, ka anga mai ki te taua, he mea pea he whakamomori nana kia mate rawa ake aia te patu e matou e te taua o Nga-puhi kua mate he utu mona i aia ano te patu, ka pa tana mangai ka karanga ki a Hongi-hika he mea pea nana, ma Hongi-hika aia e ora ai, ki te mea ia, ka karanga atu ki a Hongi kia ora aia i a Hongi, otira tae rawa atu a Hongi ki mua o te pa kua mate ke atu a Rewharewha, i page (102)papatu ano aia ki a Nga-puhi, a kihai aia i mate noa, kia rima tao i puta i aia, ka tahi ra ano aia ka hinga, a ka huakina te pa ra e Nga-puhi, a aia ana a Nga-ti-whatua ki waho o te pa, a he nui o ratou i patua, a i kainga, a na te tamahine o Po-mare te tahi tamaiti o Nga-ti-whatua i whakaora, a ko etahi o taua iwi i whakaraua hei pononga ma Nga-puhi.

A ka hoki a Hongi-hika, ka too i ana waka i te ara ano ona i hoe atu ai ki Wai-kato, a hoki ana aia ki Nga-puhi, ko Te-ruru-ti i hoki ma te ara ki Marama-rua, a i roa aia ki te ara, i te mea roa ke noho haere aia i nga hapu o Hau-raki, a i patu i nga tangata o Wai-kato i tutaki i aia i te ara.

A ko ta matou puni i tuku tatou hei titiro i te iwi whenua, a i a ratou e ngaro atu ana, ka kite au i taua tohunga o matou e mahi ana i te niu, a ka haere tata ata au ki aia, i te mea e ako ana aia i te iwi ki nga tikanga o taua niu, ara e korero ana aia i nga tohutohu o nga nui, a ka kite au i nga haenga o te one e aua nui rarauhe, a ka rongo ahau i te tikanga o aua haehae i te one, a ka rongo au i te hapu e mate i te parekura i muri ake o taua niu, a ka mutu tenei, ka korero kehua aia, a ka ako aia i te iwi ki nga mahi hei mahi ma te iwi, a ki nga whenua hei haerenga ma te iwi, otira no te po aia i tino korero reo kehua ai, otira he korero ahua tapepa te korero reo kehua a taua tohunga, koia ahau te tino mohio ai ki te tikanga o aua korero, a kihai roa ake au i mohio ki page (103)te tikanga o aua korero mo te mate ranei mo te ora ranei o matou a nga parekura a muri atu o aua korero.

Kua roa matou i Wai-te-mata, a kua pau i a matou te kai a matou tangata o reira i patu ai, a ka haere atu matou ka ahu ki Tamaki, ara ka haere ma te ara ki Wai-kato, otira me korero e au ta matou haere mai i haere mai ai i Ao-tea i Kai-para i ma Kahu-topuni mai ai matou, a haere mai ai ki Te-whau.

Kua po rua matou e haere mai ana i Ao-tea a tae mai ai ki Te-whau, a i a matou e haere mai ana i taua wahi he mea tao po a matou kai, kai katoa te paoa ranei te ahi ranei o a matou kapura, a he mea tahu a matou ahi ki nga kokoru, he mea hoki, he tupato na matou kei kitea matou e te hoa riri kei noho tutei te iwi o Wai-kato ki a matou a kei kitea mai matou i nga pukepuke o te kainga.

He mea tuku mai etahi o matou i Te-whau kia haere ki One-hunga, a toko ono i tukua mai i mua, a pahure kau ano taua toko ono nei ka haere mai taku pononga tamaiti i hopu ai au i Kai-para, ka mea mai ki au "Kua mau te wahine i a tatou tutei, a kua patua e ratou, a e taona ana, e kainga ana."

Ka tata atu matou ki nga ngakinga o te ope a Wai-kato, ka kitea te tahi kotiro i etahi o matou i te tahi o aua ngakinga, e takoto huna ana taua kotiro ra i raro i te ropu kakahu, a ka toia tahangata e matou, a ka patua, kihai taua kotiro ra i pa i nga patu mona ki ana ringaringa.

page (104)

Otira i paia eia ana ringaringa hei maro mo mua ona hei aria i tana aro kei kitea, ka mea au, nei ra te iwi whakana nui, ko te mate a mua i te ko te whakama te mea nui, ina hoki kihai te kotiro nei i pare i te patu mona ki ana ringa, anga ki ai ana ringa hei maro mo mua ona, he uri ariki te kotiro nei he kotiro atua aia. Ano ka mate te kotiro nei, ka mau a Turau o Wai-hou ki te huha me te waewae katoa o te kotiro nei, a he mea mau ko te raparapa o te waewae ki tana ringa ko te wheua o te huha hei tokotoko haere mana, ki te hangi tahu ai hei kai.

Kahore kau a matou rangatira i tahu kai i a matou i te taua nei, a e kore hoki ratou e tata atu, a e kore hoki ratou e noho i te taha ruru o te kai e mahia ana, a ko te umu tao tangata ka waiho kia poki ana a ao noa te ra kia mohunga ai te maoa o taua kai, a ko te tinana o te kotiro i patua ra, i maua mai ki ta matou puni tahu ai, he mea tamoe ano hoki te tahu o tenei kia maoa pai ai.

I au e noho titiro makutu ai ki nga tangata i to matou puri, ka puta taku ropa ki au ka mea "Kua mau te tangata i whati o tatou, a kei te mahia mo te hangi" a ka rere au kia kite i taua tangata, kia mohio ai au ki to Wai-kato tangata tu, a e korero ana au ki te tahi kotiro uru kehu i mau i e tahi o matou i te koraha, a i te takiwa matou ki te taha ki te marangai o Maunga-whau, a i hopukia taua kotiro i roto i te wai awa o te Rua-reoreo, a ka noho aku hoa page (105)me taua kotiro, a ka haere au kia kite i taua tangata o Wai-kato kua patua ra, a rokohanga atu e au e mahia ana ko nga kiko kiko anake. Ko nga wheua o taua tangata e mahia ana he mahi ke mo era, a ko te tahi o taua hunga e mahi ra i nga wheua o taua tupapaku e mahi ana i te turipona a ka ui au "He mahi aha ta te tangata na?" Ka mea mai aia "Ko te turipona hei paipa, a he uto te tangata i patua nei, koia ana wheua i kohia ai hei mahi i a te uto wheua e mahia ai, a ko nga wheua o ana waewae hei rehu."

A i roto i nga whare, i kite matou i nga ringaringa o o matou i patua ra e Wai-kato i Motu-tapu, e here ana i roto i aua whare, he mea here aua ringa ki nga patu o aua whare, anga ai te tumu o te ringa ki runga, a ko nga ringa ahu ai whakarunga, hei tau iringa mo nga koro a te Maori, ko aua ringa ra he mea tao ki te ahi, a pahore ai te kiri waho ko roto i tea tonu.

Ko Tahua o Wai-hou, ko te tama a Muri-wai i haere ko te aami kai, a i aia e hoki mai ana i One-hunga, a e ahu ana ki ta matou puni i Mata-harehare, i te ara e haere atu ai i te taha ki te marangai i Maunga-kiekie ka kite aia i nga maara o te iwi o Wai-kato, me nga wahine o Nga-puhi e hauhake ana i nga kai o aua maara, a ka parare te waha o Tahua, i mea hoki aia no Wai-kato aua wahine, a ka whati aua wahine, ka rere, a ka haere tonu mai matou, a roa kau ano ka kite au i te upoko o te kotiro po whero i roto i nga rarauhe i te taha o te ara e takoto ana, a haere tonu matou page (106)a ka kite au i te tahi o nga tangata o Wai-hou e pikau haere ana i te tinana o taua kotiro ra ki te puri tahu ai hei kai, he mea awhi nga ringa o te tupapaku ra ki tana kaki, a pikau haere ai te tinana e ia.

A he mea tono e tetahi o a matou rangatira etahi o matou i te waka kia hoe ki te Kawau ki te tiki waka i a ratou, he mea hoki no matou taua hanga i Te Kawau, hei waka mo matou e eke ai ki Wai-kato, a hoki waka kore mai-ana taua hanga, koia matou i haere ai ma te takutai o te tuauru, a i haere matou ma te wahapu o Wai-kato, a kua hoki a Hongi-hika me tana ope ki Nga-puhi, a kahore kau he take e patu tangata ai matou, ko te ahuareka anake o te patu tangata, koia ra te take i kore ai matou e whakaeke i nga hapu i noho i te ara i haerea nei e matou, a ko nga hapu i whakatuma mai ki a matou, i arai i to matou ara, ko era i patua e matou, na reira matou i tae wawe ai ki nga whenua o runga, he kore hoki no te rorerore o matou i te ara.

page (107)

Ka mea etahi i ta matou taua, kia haere ratou he ara ke i te nui o te iwi, a ka hoko kaitaka matou ma matou, a e rima topu o matou i taua whakaaro, he mea hoki i penei ai matou, he iwi mohio a Tara-naki ki te whatu kaitata, a he pai no ta ratou muka o te tihore, ara o te takiri kau, ano ka haere matou ki te hoko i aua kakahu nei ka amuamu matou kia matou a totohe noa iho a riri rawa nei etahi o matou, ki etahi ano o matou, te take o taua totohe, he mea na etahi o matou, ma ratou nga kakahu papai, a na taua totohe ta matou kotahi rau takitahi i wehewehe ai ano, a e rima takitahi i haere he ara, a e rima i haere he ara, a ko tahi ropu o matou i haere i te tahi kaumatua i a Pangari, a i mea taua kaumatua kia mahi aia i te mahi e rangona ai tona ingoa ki te tini o te whenua, a ka haere te ope a Pangari a ka tutaki i te kuia nei e whawhaki tupakihi ana, hei mahi tutu mana, a patua ana taua kuia ra e ratou a taona ana kainga ana. Ano ka kaa te umu, a ka tae te iwi ra ka hoatu te ika ra ki roto ki te umu ka mura te ahi o te umu, ka kiia he aitua taua mura mo ratou, ara he tikanga mo ratou, ana kite hou ratou i te pa i a ratou e haere nei, a ki te whakaekea taua pa e ratou ka taea taua pa e ratou, Te mura o te umu ra, ko te tara ara ko te maia o te kuia ra e puke ake ana i aia, a e rere ke atu ana i te tinana o taua kuia ra, a ko te maia o te iwi o te kuia ra kua kore, kua memeha noa iho, he tohunga taua kuia ra, a kua kore ra page (108)te tara o te kuia ra, ki te mea ka turia ki te riri, ka mate taua iwi i ta ratou hoa whawhai.

Kua poki te umu ra, a kua maoa te ika ra, a e hukea ana te umu ra e te hoko rima takitahi nei, ka puta te hunga tutei a te hoko rima ra, he tutei i tukua e ratou ki te titiro i te iwi o te whenua a ka mea aua tutei ra "Kua rongo te iwi no ratou te kuia ra i ta ratou kohuru, a kua maranga mai te hiku toto, ki te patu i a ratou." A ka mau te hokorima nei i a ratou tatua, ka whitiki a ka tu a kapa ki te patu, a ka puta te taua ka noho i te toitoi o te pukepuke, a he nui te taua ra, a ka whati te hokorima takitahi ra ka oma, a i a ratou e whati ana, ka tu te waewae o Pangari i te kotaha, ara i te kopere o te taua ra, a ka whati haere te iwi o Nga-puhi ra, a tawhiti noa atu, ka konihi ratou ki roto ki te repo, a ka noho ratou i te wahi pakeke i taua ngairi, a ka noho ropu te iwi nei a Nga-puhi, e toru matua o ta ratou noho, a ka haere te tahi taanga ki te rapu kai, i te mea i mahue atu te tinana o te kuia ra i te umu, kihai i hukea, a ka tutaki taua haere nei i te iwi o te kuia ra, a ka mau ratou i nga kakaho, ka takaia te iwi ra, a ka papatu ratou i te taha o te repo ra, a ka mate te iwi o Tara-naki, a kainga ana aua tupapaku e Nga-puhi, a ka mea a Pangari, i kore kau he para o taua arero i te hiakai me te mate wai, me te wehi a hoki ana te hokorima ra ki te iwi nui tonu o Nga-puhi haere ai, a ka mahue ta ratou haere ki te hoko kaitaka.

page (109)

I a matou i Kare-kawa ka kite matou i te kai-puke e rere ana i waho i te moana, i te takiwa matou o Te-whanga-nui-a-tara, ara i Poneke, a ka mea a Pangari, na taua kai-puke aia i mahara ai ki nga korero o mua i aia e tai tamaiti ana ano i korerotia e nga kaumatua o Nga-puhi. I mea aua koroheke ra "I nga ra o mua i a Maoi ano e ora ana, ka korero taua Maoi i ana korero. He tohunga a Maoi, a ka tata a Maoi ki te mate ka ki ake aia ki a Nga-puhi 'E kore au e roa ka mate, a e kore e wheau i muri i au, ka puta te atua i te kare o te tai, a ka eke mai nga kehua i tana tuara, a e pera taua atua me te ahua o te waka, otira e nui ke ake taua atua i te waka, a ka rere noa atu taua atua ra i te moana, rere noa atu, a e kore rawa aia e pohehe, ki te ara mona i te moana, a ka rere noa atu aia, i aia e kore e kitea e te iwi, a ka roa te ngaronga ona, ka puta ano te tahi atua ano, a e pera ano te ahua o taua atua nei, ki te ahua o to mua, a ko te atua i mua e rere komaru ara momori mai aia, ko to muri iho e rere ahi mai,' " a ka mea a Pangari, koia ra te atua o te timatanga e rere i waho ra.

page (110)

A ka mea ano a Pangari "I taku roko kitenga i te mai-tai, i mua ahau he atua kehua taua iwi, a i haere mai ratou i te whenua pai atu i to tatou e noho nei, a ka kite ahau i te pu, a ka puhia te pu, i mea ahau he whatitiri, a he uira i kohia ki roto ki te ngongo, a ma aua atua ra, e piki ai te whatitiri i te wa e whakaahua ai te ngongo ki te tangata, ranei ki a te kehua mea e pai ai kia whakahuatia atu eia. A ka whakaraua aia e aua tupua ra te ngongo ki te parera, a ka kiki taua ngongo, a ka mate aua parera. A ka kite au i te pihikete. I mea ahau he pangapanga no te whenua o aua mai-tai. A ka kai au i te huka, i mea ahu he onepu no taua whenua ra ano.

E mahara ana ahau, i a matou i te taua ki Nga-i-porou, i puhia e tahi o Nga-i-porou e etahi o matou, a ka whakaekea te tahi pa ano e matou, ka puta mai nga toa o taua pa, a ka haere mai ki o matou toa i nga pu, he ngongo i nga ringa o aua toa o taua pa, he mea mahi i te tupakihi, a he mea ore te uho o roto kia kore, a puore kau ai a roto o te tupakihi, a whakaahua mai ana aua ngongo e aua toa ra ki o matou toa, i mea hoki aua toa o te pa ra, ma a ratou karakia e tangi mai ai aua ngongo a e mate matou i a ratou, a ka puhia atu aua toa e matou, a ka mate etahi o aua toa ra, a ka panga nga ngongo e etahi, a ka whati ki te pa.

page (111)

A ka korero ano a Pangari ka mea, "I au e iti ana ano i haere matou ko Nga-puhi ki Tara-naki, ki te muru kai-taka ma matou, i nga iwi o Tara-naki, kotahi rau ma wha takitahi o ta matou ope, i haere atu matou a ka puta i Wai-te-mata, Wai-kato, Kawhia a Wai-tara, a kihai matou i rahurahu ki te iwi whenua, i te ara, muru rawa atu matou i te tangata kainga i rawe iho o Tara-naki maunga, ka tae matou ki te pa i Te-wai-mate, a po tonu matou ki reira, ka kite matou i taua wahine nei a patua ana e matou, i rokohanga e matou e whawhaki tutu ana taua wahine ra, a taona ana, a kainga ana e matou, a ka puta te tahi o taua iwi ki a Nga-puhi ka mea "Apopo ka puta mai ta matou taua ki a koutou mo ta koutou kohuru." A ao ake te ra ka noho a Nga-puhi i te tahi pa tawhito, a moiri kau ano te ra, ka puta taua iwi i raro i te awaawa i te take o te pa e nohoia ra e Nga-puhi, ko taua pa ra i te koutu o te kurae e toro atu ana ki roto ki te wharua, a he pari titi tonu nga taha katoa o taua pa ra, kotahi te wahi kihai i titi tonu, ko te wahi e ungutu atu ana ki te tuawhenua, a e rongo atu ana a Nga-puhi i nga kupu whakahau a nga toa o te iwi ra ki a ratou ano, kia whakaekea a Nga-puhi e ratou e penei ana aua kupu whakahua a aua rangatira ki a ratou tangata "Au, au, ki toa, ki toa" a mehemea na Nga-puhi aua kupu e penei" Ara, ara, kia toa, kia toa" a ka tu te peruperu ara te pari a taua iwi a ka mea ano nga toa ki a ratou ano "Au, au, ki ka a, ki ka a" a e penei nga kupu page (112)a Nga-puhi mei kii i aua kupu "Ara, ara, kia kaha, kia kaha."

Na taua iwi te whakaeke ki a Nga-puhi, na ratou i whakaeke te pa e nohoia ra e Nga-puhi, a ko te taua a te iwi ra i tae ki te kotahi mano ma rima rau takitahi, a ka huaki haere mai i roto i te awaawa, a whati ana te kotahi rau ma wha o Nga-puhi, a ka arumia e te iwi ra, a ka mate nga rangatira toko ono o Nga-puhi, a ko taku hoa, ko te kaumatua nana taua korero nei i korero ki au, i tu i te kotahi i te tapuhau o tana waewae katau a kihai i kore te ahua o taua mate i kore i aia a mate noa aia. A ka whati a Nga-puhi ki tawhiti, ko a ratou tupapaku i mahue ki te iwi ra, a i te pa i nohoia ra e ratou, a he mea kihai te iwi o Taranaki ra i aru tonu i a Nga-puhi, ka nohoia e Nga-puhi, a ka tukua a ratou matua e wha ki te tatari i te iwi o Tara-naki ra, a ka taria e Nga-puhi i te ara. A ka puta te iwi ra i te toitoi o te pukepuke kaweka, i tawahi ake o te pukepuke i te wahi kua nohoia e Nga-puhi a i waenga o ratou o Nga-puhi me te iwi ra, te tahi awa wai iti nei e rere ana, a i te tuara o Nga-puhi te ngahere, e whati atu ai a Nga-puhi a te wa e raru ai ratou i te iwi o Tara-naki, kua ahiahi te ra, a kihai te iwi ra i whakaeke ki a Nga-puhi, a ka mate ratou i te maioro mo ratou, he mea mahi a roto ki te rarauhe me te kiokio, me nga mea kotau hei whakakaha mo ta ratou ahuriri. A na Nga-puhi i tuku ta ratou tohunga ki te karakia i aua karakia i te awa e rere ra, kia toa ai a Nga-puhi ki te patu i te iwi ra, a i te wa e karakia ra ta ratou tohunga, ka hui a Nga-puhi ka korero i page (113)a ratou take e mahara ai kia mahia e ratou aua turia te parekura, i te mea hoki ko ratou ko Nga-puhi te iwi i patu take kore i te iwi o Tara-naki, he hiahia ki te kakahu kaitaka, te take i patua ai a Nga-puhi i taua iwi ra.

A he mea, he tokomaha rawa atu te iwi ra i a Nga-puhi, koia a Nga-puhi i mea ai, i te wa ano ki ano i takiri nga toko o te ata, me haere te tahi taanga o Nga-puhi ki te whakaeke i tera, ara me kokiri ki te maioro o te iwi ra, a me wero te iwi ra ki te tao roa, a ko etahi o Nga-puhi, me haere i te taha o te ngahere konihi haere atu ai, a i te wa o te iwi ra e huaki ana ki te patu i te whakaeke a Nga-puhi i te maioro ra, me whakaeke i te hiku o te iwi ra e enei taanga o Nga-puhi, a ko nga huaki e toru a Nga-puhi me huaki he wahi ke, he wahi ke, kia raru ai te iwi ra i te tini o te ara patu i a ratou, a ko te taanga o Nga-puhi i noho, ma ratou e tiaki te puni kei taea e te iwi ra. A mahia ana aua tini whakaaro nei e Nga-puhi, a he mano nga tupapaku o Tara-naki i a Nga-puhi te patu, a tekau ma wha nga rangatira o te iwi ra i patua, e Nga-puhi, a kainga ana era e Nga-puhi, a ko nga mokamokai o era i maua ki Nga-puhi hei taunu ma te iwi i te kainga.

I mea a Pangari, i a ratou i whati uta i te pa i nohoia ra, i patua a Tawhai i tana upoko e te iwi ra, a riha ana te angaanga a maua ana e aua tangata a mahia ana te upoko ki te hinu mahana, i runga ake o nga taringa te patu, i mea te iwi e mate a Tawhai, a mau tonu te mahi ki te hinu mahana a ora ana aia.

E toru ano nga pu a te iwi o Nga-puhi i page (114)a ratou i patu nei i nga iwi o Tara-naki, a i te wa i hoki a ratou i Wai-rarapa me te tuauru i kite ratou i te pa hou, a patua ana taua pa, a haere tonu te iwi nei Tara-naki, Wai-kato, a Kai-para, i haere ma te tuauru i Maunga-nui, a Hokianga atu. Na Nga-ti-whatua ratou i whakawhiti i te wahapu o Kai-para.