The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions. Awatea, Taranaki, Nga-Ti-Hau, Nga-Ti-Rua-Nui [Vol. VIII, Māori]
Upoko IV
Upoko IV
"Tena ia te waka o Kahu-ki-te-rangi
E kapokapo ana mai me he rau harakeke
Haere ra e pa, ka maka maka rimu
Kia hemo ake ai nga tapu i a hau
Homai ano koe ki te whakaaro e roto
Whanaunga ki matiti kia tapu e roto
Huha parikoriko i te ati a te atua Maori
E te tahu tuaki nga puha ka whiu
Ki te pari, e kui e, kapo kapo kau
Ou rimu, maku e whakakore te atua
Kiha kiha, maku e whakakore te atua
Whengu-whengu, o te roto hapara ra
Kaore te papaki e"
Kupe Raua Ko Turi
(Nga-Ti-Hau)
Ko Kupe te tangata tuatahi nana i haere te nuku o te whenua nei o Ao-tea, a ko Mata-o-rua te ingoa o tana waka i eke mai ai ki tenei whenua ki Ao-tea, ano ka kite aia i te whenua nei ka hoki ano aia ki Hawaiki ka korero ki a Turi ki te pai o te whenua i Pa-tea a ka mea a Toto te poupou a Turi i te waka ma Turi, he rakau no te awa ko Tautoru te ingoa o te awa i tu ai taua rakau, ka oti te waka ia Toto te hanga ka mahia te kowhiti ko Mata-o-rua te ingoa o taua komaru, ka eke a Turi i taua waka ka rere i te moana u rawa atu ko Whiti-marama, ka noho i reira ka ahua tautohe ratou ko Po-toru, ka mea atu a Po-toru "Me rere nga waka ki te ra too." Ka mea atu a Turi "Kahore me anga ki te ra whiti." Ka rere mai a Turi, ka rere atu a Po-toru, a ka mate a Po-toru ki te Au-o-raukawa, ka rere mai a Turi a ka rongo aia kia Maia e mahi kino ana, ka weti weti a Turi a panga ana a Maia e Turi ki te moana, ka eke a Maru ki a Maia, a ka rangona te reo a Maru i te wai, ka mea a Maru ki te waiho ahau i te wai ka mate katoa tatou, ki te mea ka eke atu ano ahau ki te waka ka u katoa tatou ki Nuku-taurua, ka rere mai ratou a u rawa mai i Kawatau i te tai ki te rawhiti, a ka haere ratou ma uta a tae noa ki Ao-tea, a waiho ana te waka i reira, a hanga ana te whare i reira ko Rangi-hunga-kau te ingoa
(Middle of Page 12 taken for ………. Rata & Matuku)
page (180)(43)a tiria ana te karaka me te kumara i Pa-tea a hanga ana te whare i Pa-tea ko Rangi-tawhi te ingoa, a noho ana aia i reira, a kihai i roa ka tautetete raua ko Raumana i Pa-tea, a haere ke ana a Raumana he whenua ke noa atu, he motu ke noa atu, a noho ana a Turi i reira, a whawhaitia ana te iwi whenua o reira e Turi, me nga tangata whenua o nga wahi katoa i haere ai a Turi he mea whawhai aua iwi e Turi, a i mate a Turi ki Te ahu a Turanga, i Manawatu.
Kupe
(Nga-Rauru)
I mua i te wa i hoe mai ai a Kupe ki tenei whenua he whenua kotahi a Hawaiki me te tua whenua, a nana i tapahi a nana i tu ai te moana i waenganui o aua whenua, a i te wa o tona taenga mai ki konei he tangata ano i te tua whenua nei, ko Te Kahui toka, ko to Kahui-pou te ingoa o taua iwi, ko te ingoa o ratou rangatira ko Kehu ko Rehu ko Monoa, kahore he kai maori, he roi te kai a taua iwi i mua atu o te wa i kitea ai taua iwi e Kupe, ano ka kite ratou i te waka a Kupe, ka tino wehi taua iwi ki taua waka, ka u mai a Kupe ki tenei whenua he mea patu taua iwi katoa kia mate e Kupe, na Kupe te korero mo Aotearoa ki Hawaiki i hoe mai ai nga waka ki tenei whenua.
Kupe
(Nga-Ti-Hau)
E kiia ana ko Kupe te tangata kua tae mataati ki tenei whenua, ara ki enei motu, a i haere tahi mai raua ko Hau, a ka u mai raua, rokohanga mai e raua, e kuteretere noa ana te whenua, e aioi noa ana, a i wehi raua a hoe tonu raua ki Wai-rarapa, ki te wahi toka o te whenua, ki te wahi i u, kihai i ngaueue, a ka waihotia eia ana tamahine i reira a Matiu raua ko Makaro, a ka tapaa e Matiu te ingoa o te tahi pa i reira. A hoki ana a Kupe ki Hawa-iki, i te mea i pouri ana tamahine ki a raua tamariki kei whakarerea e raua. Kihai a Matiu i hoki i a Kupe ki Hawa-iki, otira i haere ano aia i u ki runga ki nga maunga o Wai-rarapa me te tangi hoki aia i reira, a pokepoke katoa nga mea ana i pa ai ana ringa i te toto, a na reira nga tarutaru me te korari o te whenua, me nga ika katoa o te moana i te taha ki te mangai, me te taha ki te auru o Te-whanga-nui-a-tara i whero ai i nga roimata o Matiu. I haere a Kupe ki Pa-tea, a hongia ana te oneone o reira eia, a ka whakapai aia ki to reira oneone, a i mea aia kia noho aia i reira, a kihai i paingia taua whakaaro o Kupe e Turi, a kiia atu ana e Turi ki a Kupe me haere tonu atu aia a Kupe ki Nga-motu, a ki Wai-totara, a kihai a Kupe i whakaae, a ka puta i aia aua kupu nei "Hoki Kupe?" Na reira i kiia ai aua kupu nei hei whakatauki.
A i muri iho o aua kupu nei ka hanga nga pa e rua i Pa-tea, ko te ingoa o tetahi
Kupe
(Nga-Ti-Hau)
Ko Rua-tiki te ingoa o tetahi o nga tama a Kupe, a ko Tai-apua te ingoa ano hoki o te tahi o ana tamahine a i whakamomori a Tai-apua i te pau whero i Tamure, a me muri iho o tana matenga ka haere a Kupe ki reira tangi ai, a he mea haehae eia e Kupe te kiri o tana rae hei maimai aroha mona mo tana tamahine, a ka heke te toto o Kupe ki nga toka o taua wahi, a ka poke aua toka i te toto, koia aua toka i whero ai a taea noatia enei ra, a e rere te tangata i te waka i waho ake o Te-ra-whiti a ka titiro ki uta, e kite atu ratou i te whero o nga toka o uta i te taha taha o te wahapu o Te-whanga-nui-a-tara.
Kupe
(Nga-Ti-Hau)
I te taha ki te tonga tu a auru o Te-whanga-nui-a-tara, ko te pari i te akau o te moana e kiia nei ko Te-tangihanga-o-kupe, koia ra te wahi i noho ai, a i tangi ai a Kupe mo tana wahine, mo te wahine i whakarere nei i a Kupe, a i tangi ano hoki ana tamahine, a i hahae ano i a ratou, koia ra te take i whero ai nga korari o taua pari ra, he whero no nga toto o aua kotiro, o nga tamahine a Kupe.
Kupe
(Nga-Ti-Hau)
He whenua kotahi te tua whenua me Hawa-iki i nga ra o mua, i te wa o Kupe ki ano i tae mai ki enei motu, a nana na Kupe i topetope te whenua, i tu ai he moana i waenganui o aua whenua nei, a i te wa o Kupe i tae mataati mai ai ki enei motu rokohanga mai eia ko te iwi nei ko te Kahui-toka e noho ana i nga motu nei, a ko te ingoa o a ratou ariki ko Kehu, ko Rehu, ko Monoa, a kahore ke he kai a ratou i kai ai, he roi anake i mua atu o te wa o ratou, ki ano i kitea e Kupe, ano ka kite ratou i te waka a Kupe, a ka u a Kupe ki uta, a ka kite ratou i a Kupe, ka wehi taua iwi ka wiwi, a na Turi i patu taua iwi nei a te Kahui-toka, i te wa ona i tae mai ai ki enei motu i muri iho o te wa i tae matamua mai ai a Kupe ki enei motu. A ko Taki-tumu, tetahi ingoa, ko Oro-uta te tahi ingoa ano o te waka kotahi e kiia nei ko Horo-uta.
He korero na Kupe i Hawa-iki, mo tana whenua i kite nei i Ao-tea, koia ra te take o nga waka e ono i rere mai ai i Hawa-iki ki enei motu.
He waiata na kura-Tope
Kia Taki-Moana Raua Ko Marama
1.
E rangi wai ua, ka wara wara
He rangi ngahu pea, he kai horo
E more i au ka tuku atu
Kowai kia pin i konei
Kura tope e noho atu ana
Te kuare naku mata i ara
I to none i tokona na ihi
Tena a te hara i au he karu ke
Whaka(o) tona wairangi hoia kepea
Ko taku matakutanga i ata taia
Tino eke taku iti te pai tangata
Kokoe na e Mahu kei tahaki
Kaupane kei te whakarua moko
Mai te titiro kei te whakaatu au
Ki aku rmga me te ware tanata