The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions. Awatea, Taranaki, Nga-Ti-Hau, Nga-Ti-Rua-Nui [Vol. VIII, Māori]
Upoko 23 — Ko Pohea Me Ana Mahi (Nga-Ti-Rua-Ka)
Upoko 23
Ko Pohea Me Ana Mahi
(Nga-Ti-Rua-Ka)
Whakarongo ki te tai
E tangi haere ana,
Whakarikiriki ai
Te rae ki te Huruhi,
Tohu aio mai no hou
E te Hiroa
Na hau ra te kikini
I manuka ai au.
Ao o te ori
E whatino mai ra,
E haere ana koe
Te hiwi ki Ao-tea ra.
E tamaua nei
E maua ko ngakau.
Kainga iho te kai
A te rau ki roto ra,
E ka whanake te aroha
I te pito ngakau.
Me tia ki te mira
Kia wawe ko te ngaro,
E me wehe ki te wai
Kia ora ai au,
E koi haehae oratia,
Koi taiaritia, a, a.
He nui te rongo o te wheke i Rau-kawa, a he nui te iwi i mate, me nga waka i raru i taua ika nei, a ka tae mai te rongo o taua taniwha ki Whanga-nui, ka hiahia a Pohea kia haere aia kia whakataea taua ika eia, a ka korero raua ko Tama-ngakau, a ka pai aia kia haere tahi raua ki Nga-whatu-kai-poru ki te wahi i noho ai taua wheke, i te takiwa ki Ti-tapua, a i te wahi e tata atu ana ki "Nga-tata-o-te-waka-a-kupe" kia patua taua wheke e raua, he mea hoki he kai tapu te wheke ki o matou tupuna, ma te ariki anake e kai taua ika, he kai tapairu hoki taua kai ma te wahine ariki rawa e kai.
A ka takoto rite a raua tikanga, ka haere raua ki te ngahere ki te rapu rakau hei waka mo raua e whiti ai raua i Rau-kawa, a ka kitea te rakau, ka turakina a ka haua te waka ra, i te ngahere o Wai-pakura i te awa o Ma-ruia, a ka toia te waka ra ki te wai, a ka tae te waka ra ki runga ake o te pari i Kai-matira i Wai-pakura, ka tukua whakareretia iho te waka ra i te pari, kia kitea ai te kaha o te waka nei, ara o te pakaru noa ana whakakopetia e te wheke i Rau-kawa. Kihai te waka ra i pakaru, engari i kokiri tonu iho ki roto ki te awa, a puea rawa ake i te tahi taha o te awa o Whanga-nui, a ka kite te iwi tangata i te waka ra ka puea pai aka, ka pa te umere, a tioro ana te taringa i te pari karangaranga o roto o te awa ra. Mei kope ranei mei ngawha ranei te waka ra, e kore rawa aia e pai hei tutu i te wheke i Rau-kawa, a ka toia page (215)te waka ra ki uta, ka mahia nga rauawa, a ka oti enei, a ka mahia hoki ko etahi waka ano hei taua ki a patua a Tu-rere-ao, te tahi i turia ai aia ki te taua, he mea hoki kia mate ko Tu-rere-ao, hei utu mo te matenga o Au-kehu.
Ka hoea te taua nei, a ka tae ki te pa o Tu-rere-ao, ka tauria taua pa, a ka tu ka kekeri, a ka taea te pa, a ka mau a Tu-rere-ao ka patua, ka mau te taua ra ka tapahia tana upoko, a ka hoatu e ratou taua upoko ki runga ki te paepae i Manga-whatu hei turuturu mo taua mokaikai a Tu-rere-ao. A ko nga tupapaku o te parekura nei te o mo te taua a Pohea raua ko Tama-ngakau ki te patu i te ika wheke i Rau-kawa nei.
Ka hui te taua nei, a ka mene ki te wahapu o te awa o Whanga-nui, a ka tukua nga tutei a te taua ra ki a Ti-reo-o-te-rangi hei poike mo te waka i mahia ra hei patu i te wheke ra, he tohunga a Ti-reo-o-te-rangi, he tino tangata ai i roto i Nga-ti-hau i Whanga-nui. I Tura-kina hoki tona kainga i, i te kuinga o Tauranga-manga, a ka tae atu aia ki te taua ra ka eke aia ki te waka ra, a ka karakiatia te waka ra eia, a ka tino tapu rawa te waka, a ka rere atu ratou i te wahapu o te awa o Whanga-nui, a ka hoe, ka tae ki te awa i Rangi-tikei, a ka u te rima topu o te taua nei ki uta, a ka kite te tangata whenua o Rangi-tikei i te taua ra, ka huakina e ratou kia patua, a ka mau te taua ra ki a ratou hoe ka tu ka kekeri ki te tangata whenua o Rangi-tikei, a ka hinga te tangata whenua, a ka mate ko o Rangi-tikei a aranga ake te ingoa o tenei parekura ko Tawiri-hoe.
page (216)Ka mutu te papatu, a ka mahia nga tupapaku e Pohea raua ko Tama-ngakau, ka eke ano te taua ra i a ratou waka a ka hoe ki te tahi taha o Manawa-tu, a ka u te taua ra ki reira, a ka kitea mai e te tangata whenua o reira i a ratou, ka huakina mai e te tangata whenua kia patua te taua ra, ka tu ka papatu, a ka hinga te tangata whenua, a ka mate, ka aranga te ingoa o tenei parekura ko Harakeke-tau-toro, mo nga rau korari i putikia ki o ratou mahunga, me nga rau korari i whitikia ki o ratou hope, hei whitiki taua, ka haere atu te taua ra i reira a ka tae ki Te-ika-a-maru a ka moe ki reira, a i te ata ka tika te hau, ka maranga nga komaru, ka rere te taua ra i runga i a ratou waka, ka ahu ki Ara-pawa, a ka taka te taua nei ki roto ki Rau-kawa, ka takina mai ki tenei motu, a ka takina ki tena motu, ki Nga-whatu-kai-poru ki te nohoanga o te wheke ra, ka rere ke te ahua o te moana, ka ahua kura te ahua o te wai tai, a roa kau ano ka puea ake te wheke ra, a ka mau ana torotoro (kawekawe) ki te waka, a ka aue te iwi i te waka ka parare i te wehi, nei koa kua oti noa atu nga patu mo taua ika e patua ai e ratou te mahi, he rakau nei aua mea, he mea whakakoi te tahi pito, a kotahi te roa o aua tao nei, a ka mau te taua ra ki a ratou rakau, a ka karanga a Tama-ngakau "Tena kia toa, werohia te wheke nei." Ka karanga atu a Pohea "Taria, taria, kia puea ake te tinana, kia kite marama atu tatou i tena, ka wero ai i ta tatou hoa riri." Ka tatari te taua ra, a ka ringitia e Pohea te hinu pakake i aia e page (217)hara ana, ki te moana, a ko te moana ra tena i pouri, a e tutu ana te heihei o te wai, ka marama noa iho i taua hinu, a ka kitea te tinana o te wheke ra, a ka kite atu ratou i te tinana o te ika ra ka werohia tena, a ka tu, a ka mate te ika ra, a ka marere nga kawekawe o te ika ra i te waka a ka totohu ki te moana, a ka akina e te eia o te moana, a ka paea te wheke ra ki uta takoto ai, a ko te wahi i paea ai taua ika ko Wheke-nui te ingoa o taua wahi a e mau tonu ana taua ingoa ki taua wahi a taeanotia tenei ra.
Ka taea nei hoki te huhi o te wheke ra e Pohea ma, ka koa ratou, a ka hoe te taua ra ki uta noho ai, a ka hoe ki Ara-pawa ki te kainga a te iwi a Tu-rere-ao, ara ki te whanga a Tu-rere-ao i noho ai i te wa ora ki ano i tae ki te takiwa i Whanga-nui noho ai, a i te wahi ano hoki aia i anga i tutu ai, a mate noa ra a Au-kehu i a ratou ko ana hoa te patu, a mate nei a Tu-rere-ao i a Pohea ma te patu.
Ka tae atu ra a Pohea ma ki Ara-pawa, ki te kainga a Tu-rere-ao, te noho mai ana te tuahine a Tu-rere-ao i taua kainga, a ka u atu te taua ki reira, ka manuwhiritia e te tuahine a Tu-rere-ao e Kahu-pani, a ka tau te taua ra ki te kainga, a ka ora i te kai, ka uia e Kahu-pani ki te korero, ka mea atu aia, "I haere mai koutou i rawahi?"
Ka mea atu te taua ra "Ae i Whanga-nui." Ka ui atu a Kahu-pani "Kahore i aua he heke atu o konei, i tae atu ki kona?"
Ka mea atu te taua "He heke ano, kowai page (218)i ana te ingoa o te upoko o taua heke?"
Ka nukurautia te taua nei e Kahu-pani ka kiia atu "Aro ra, he patai noa atu naku ki a Ture-ao i haere atu i konei, a e ngaro nei."
Ka ki atu a Pohea, "He nui noa atu nga iwi o to ratou whenua, a he kotahi heke i rongo ai matou i haere ake i konei, ko Tu-rere-ao, a i tae ake ki te akau i Manawa-tu, a kei reira ano pea e noho ana."
He tika ia nei nga kupu a Pohea, i te mea na raua ko tana hoa i patu a Tu-rere-ao me tana hapu, hei utu mo te patunga a Tu-rere-ao i a Au-kehu, a waiho iho taua parekura, ara nga tupapaku hei o mo te taua patu i te wheke i Rau-kawa.
Ka mea atu a Kahu-pani "He ui noa koa taku ui ki a Ture-ao, i hua au kua tae atu ki a koutou na. A te tangata moho ao, ana ui noa, he mea hoki e noho moke ana matou i konei, koia au i ui ai ki te mea kotahi o matou e ngaro atu ana i enei wahi."
Ka mea atu a Pohea, "He tika u au, he Ui pai tau ui ki o koutou iwi, mawai hoki e ui te iwi ma nga mea nunui ano, kia mohio ai te hunga ngaro, kei te wawata tonu te iwi me nga huanga i te kainga ki a ratou."
Ka mea atu a Kahu-pani, "Ano ra, ko taku ui ki a Ture-ao, he tuakana aia ki au, a ko au, ana matou ko aku potiki kua noho pani, i paremo hoki taku tane, ki te moana i te wahi i patua na e koutou te wheke na, koia au i ui ai ki taku ariki tuakana."
A ka noho te wahine ra ka tangi, po iho ka page (219)moe te iwi ra, ka ngakau te wahine ra ki a Pohea raua ko Tama-rakau, no te mea i ahua rongo hirea nei aia ki te patunga o tana tuakana e raua, a ka tonoa eia te tahi o ana kotiro ki te tiki i te tahi o nga wahine tahu kai tapu ma te taua patu wheke nei, me te hapainga kauru tii ma taua wahine, i te mea hoki he huanga taua wahine na Kahu-pani he uri taua wahine no nga parau i riro i nga taua o Whanga-nui i nga ra o te kai tangata i te Wai-pounamu i mua, me te kiia atu e taua kotiro ki taua wahine kia haere aia ki to ratou whare ko tana whaea moe ai, ka haere te wahine ra ki reira moe ai, a ka uia e Kahu-pani ta ratou taua patu i te wheke ra, a ka pau era e te wahine nei te korero, ka ahua moe a Kahu-pani a ka tangi ka uia e te wahine ra te take i tangi ai a Kahu-pani, ka mea atu a Kahu-pani "He pouri noku ki taku tuakana kua noho atu ra i tera motu, a te tae mai he korero ki au, ko au ia, e noho aitua ana, he kite noku i te atua o te taiauru e popo ana i te kare o te tai, a he mate pea kei taku tuakana."
Ka mea atu te wahine nei "Ae u au, he mate pea."
Ka mea atu a Kahu-pani "Kaore. Koia koe i rongo parekura o kona."
Ka ki atu te wahine nei, "Koia ano he parekura ano ta matou, i a matou i maunu mai nei, a i patua e matou te iwi o Tu-rere-ao, me Tu-rere-ao ano hoki, a he mea huahua nga tupapaku hei o ma ta matou taua ki page (220)te patu i te wheke i Rau-kawa nei, a koia ra te kai i ora ai ta matou taua i haere mai nei."
Ao-ake ka hoki ano te wahine ra ki te taua, a pahure kau ano, ka tangi ano a Kahu-pani a ka ui te iwi i te take, a whakina ana te take, me te patunga o tana tuakana e Pohea ma, ka ngakau kino te iwi o Kahu-pani ma, a ka turia e ratou ki te korero, a ka oti nga tikanga te whakatakoto kua huakina a Pohea ma e te iwi ra i te po, a ka patua te taua nei, a ka mate a Pohea raua ko Tama-ngakau, a kainga ana raua e te iwi o Kahu-pani, a kihai te mea kotahi o te taua ra i hokimai ki te kainga, nga mea i ora, o ratou i whakaraua, a noho atu ana i reira, ko nga uri o aua herehere ra i whiti mai ki konei korero ai. Koia i mohiotia ai aua korero nei.