The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions. Awatea, Taranaki, Nga-Ti-Hau, Nga-Ti-Rua-Nui [Vol. VIII, Māori]
Upoko 20
Upoko 20
Ra te ao uru, pukohu i te uru,
Te tara ki te Iringa, kia hikoia atu,
Me tango mai koe, he tau ki te moenga.
Iaua e hine kia whakaaro roto,
He whakaaronga iho, ka rere ki te tu,
Taku kiri kai kahu, e ora na te tau.
Kei whea o neke e whakaputa mai ra,
Ka huri ki te tai o Timaru i runga e,
Kia Waha-nui, e ka wehea i au,
He aroha tangi atu naku i konei.
Kei rei nui au, nga utu e rau.
O Tararua i runga, ki aku tau e rua,
Nana i haumiri, i waiho ai au,
Kei te whati kino mai te roimata.
Tau-Kai-Tu-Roa
(Nga-Ti-Hau)
Ko te Rau a moa te huruhuru, ko Tau kai tu-roa te tangata, ko Naupari, te kuri, he tangata no Muri-motu a Tau-kai-tu-roa, he tupuna no nga tangata o konei o Whanga-nui, ko tona mahi, ko te haerenga ki te taua ki Roto-aira, a tahuna ana eia te whare a ka wera nga tangata ki roto ki te whare.
(188 to follow this)
page (RTMSS)(185)Ka hoki mai aia ki Muri-motu ka haere ki Ngatikahungunu ki te kawe i Te-rau-a-moa, ka tangohia mai te papa pounamu hei utu mo Te-rau-a-moa, ka tae mai aia ki Muri-motu ka mate, ka tanumia, kei kokopo e tanu ana me te papa pounamu ano hoki kei te take o te totara e nehu ana. Ko te wehi o te tangata, he mataku i te ngarara, he wehi kei mate ratou he wahi tapu hoki taua wahi, he ongaonga kei runga e tupu ana, kahore he tangata e tata atu ki taua wahi.
Tutae-Poro-Poro
(Nga-Ti-Hau)
Ko Tutae-poro-poro te ingoa o te ngarara i haere mai i Tonga-riro, a ko tona rua i noho ai kei raro iho o Tau ma huta, ko taua ngarara e whakanui ana i te wai i Kai-toke a puta noa ki Ngukuriro (Nukuriro), ko te kauwae runga ko Tawhaua roa ko te kauwae raro ko Kai-e-rau, a i nga ra i noho ai ara i ora ai taua ika ko Au kehu te ingoa o te tangata ka moe i te wahine i Arapawa ka puremutia taua wahine a riri ana te tane.
Tutae-Poroporo Me Au-Kehu
(Nga-Ti-Hau)
I horomia a Au-kehu raua ko tana ipu e Tutae-poroporo, a i haere a Au-kehu ki roto ki tana ipu kia ora ai aia kei mate i taua taniwha, a ka tae a Tutae-poroporo ka ngaungaua taua ipu ka patua taua taniwha ra e Au-kehu, a ka mate taua taniwha nei, ka mimiti a ka pakoa a ka kore kau noa iho te roto wai o taua taniwha ra i noho ai.
Tutae-Poroporo Me Au-Kehu
(Nga-Ti-Hau)
He taniwha ariki a Tutae-poroporo a i noho aia i Pou-tu i te takiwa ki Roto-aira, a i haere mai aia i reira ki Whanga-nui ki te wahi e kiia nei ko Re-taruke, ka neke mai a Pipiriki, neke mai a Tau mahuta, i mate katoa i aia nga waka me nga tangata i tutaki i aia i tana ara i haere mai ai a na Au-kehu hoki aia a Tutae-poroporo i mate ai. Ko Au-kehu te tupuna o nga iwi i Whanga-nui. I haere a Au-kehu ki Ara-paua ki te rapu i te tamahine a Ngu taha no muri iho o tana taonga ki te moko aia i haere ai ki te whai i te wahine nei, a na ana moko aia i mohiotia ai e tana wahine. Ka moe raua, a roa noa ka ui atu te papa o te wahine ki a Au-kehu "He aha te kai o tou kainga?" Ka mea atu a Au-kehu "He kumara he kao he ika." Ka mea atu te wahine "Hoake taua ka hoki ki to kainga kia kai au i tera kai i te kumara." Ka ui te wahine "Ko tehea marama ka hauhake te kumara?" Ka mea atu a Au-kehu "Kei te ngahuru te kao ka mahia."
nana ko | Tupuaki |
nana ko | O-kehu == Eringa |
nana ko | Pukutanga, ko Tio, ko Tau-wake-iti |
na | Tio |
ko | Ringa |
na ko | Rapia |
na ko | Hamarama |
na | Tau-wake-iti |
ko | Ka kai tauriapage (192) |
na ko | Te ao ke taha, ko Keo |
na | Te Keo |
ko | Mareua |
nana ko | Hakaraia Korako |
Ka rangona te kaha o Ao-kehu e Nga-rauru ka haere mai ratou ki Wai-puna rokohanga mai e noho ana a Ao-kehu me tana 140, ka tonoa e Nga-rauru kia haere aia me tana 140 ki te patu i te taniwha i a Te wawae-te i Pa-tea, a ka mate tera ka haere a Ao-kehu ki Nga-ti-rua-nui ki te patu i te taniwha i reira i a Nga-hapi ka mate tera, ka hoe a Ao-kehu ki te moana ka patua i reira tetahi taniwha i a Ika-roa, ka mate tera, ka hoatu e Nga-rauru te tahi tamahine o tetahi o a ratou rangatira hei wahine ma Ao-kehu, ko te ingoa o taua tamahine nei ko Tu-ka-miti, ka hoki a Ao-kehu ki tana kainga ka noho aia i Punua, a ko Ao-kehu te tupuna o Whanga-nui.
Ao-Kehu
(Nga-Ti-Rua-Nui)
No matou tena tupuna a Ao-kehu, a na te atua nei na Tutae-poroporo aia i kai, he atua, ara he taniwha a Tutae-poroporo no roto no te awa i Whanga-nui. He ariki a Ao-kehu whai hoki he tohunga aia, i hoe a Ao-kehu ara i toko i tana waka i taua awa, ahu atu ai aia i te wahapu anga ai tana toko ki tuhua, ara ki uta, a ka kite taua atua ra i a Ao-kehu ka whaia aia a ka mau, a horomia ana a Ao-kehu e te taniwha ra e Tutae-poroporo, i te wa i whaia ai a Ao-kehu e te ika ra, ka mau a Ao-kehu ki tana tokotoko tapu ki a Tai-timu-roa ki tana ringa, a i tana ringa taua tokotoko e mau ana i te wa i horomia ai a Ao-kehu, ano ka tae aia ki te puku o te taniwha ra ka maharahara aia ki aia ano, mei reira ka oke te tokotoko ra a Ta-timu-roa, ka mahara hoki a Ao-kehu ki nga mahi a raua ko tana tokotoko i mahi ai i nga ra o mua, ara ki nga parekura a raua i patu ai, me nga papa i riro i a raua a ka ora te ngakau a Ao-kehu ki tana hoa ki tana tokotoko e takoto tata ana mai ki aia, a ka mau a Ao-kehu ki tana tokotoko, a ka tu ka karakia aia i tana tokotoko a ka wiwi te taniwha ra i te mana o nga karakia a Ao-kehu, a ka kapikapita te hiku o te ika ra ki nga pareparenga o te awa, a tutu ana te paruparu me te kirikiri ki uta ki te wahi i Whanga-nui e turia nei e te puni pakeha i Whanga-nui, a ka mutu te karakia a Ao-kehu i tana tokotoko, ka tahi ra ano aia ka pumuka i tana tokotoko kia puta i te kopu o te ika ra kia puta ki waho ki te wai, a ka kumea atu ano te tokotoko ra ki roto ano ki te puku o te ika ra, a page (194)ka tino oke te ika ra, a ka kaha te mahi a Ao-kehu kia mui ai te puta o tana tokotoko i mahi ai, kia o mai ai te wai ma tana puta kia o ai ki te puku o te ika ra, kia mate ai taua ika, a kia ai he ara atu mo Ao-kehu e puta ai ki te ao marama, a ki te ora, a ka nui te puta ra i te oranga a Ao-kehu ki tana tokotoko tapu ki a Tai-timu-roa, ka rere aia ka puta ki waho, a ka ora atu aia, a ka mate te taniwha kino nei, nana nei i kai nga tangata toko i roto i te awa i Whanga-nui.
Te ara o taua taniwha nei i noho ai, hei tawahi ake o te wahi e tu nei te kowhatu whakamahara mo te iwi i mate ra i te Hauhau i Moutoa.
(This is to follow 241)