Other formats

    Adobe Portable Document Format file (digital text)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions. Awatea, Taranaki, Nga-Ti-Hau, Nga-Ti-Rua-Nui [Vol. VIII, Māori]

Upoko 17

page (Mote P.51)(203)

Upoko 17

E pari i te tai whakaki ki te awa,
Nei au ka tu ko te hoe ki te ringa,
Ma te muri raro au e karawhiu,
Kihai whakarangona, te riri a te kohake.
Me aha i a roto nana ka whana tonu,
Kei tohu te makau ka pau te whaka-rau,
Te tuku pototia aku rangi ki te noho.
E kore matea, ko te kianga iho,
"E ka ko te ahi whakamau tonu ake,
Nga tomokanga koe o Tahere i runga
Ko te kainga ra i noho ai au."

page (166)

Ruahine
(Nga-Ti-Hau)

I haere mai te kuia nei a Ruahine i tawhiti, a ka tae mai aia ki te whatitoka o te whare a Rua-maunu, akuanei te korerotanga atu ki aia "E ka kitea te piro o te au ahi o te kuia nei" akuanei ka whakarerea eia a Rua-maunu a ka haere aia taua Ruahine ka noho i a Tu-matua, a ka puta ki waho ta raua potiki ko Tai-nui, a ko Tai-nui te tupuna o Nga-tima.

I haere mai taua kuia i tawhiti i runga i te Ngutu-hue, a ka tere haere mai aia a ka u ana ki Whanga-nui nei.

page (167)

He Iwi Noho Rakau
(Nga-Ti-Rua-Nui)

Na o matou kaumatua o mua i kite te iwi noho rakau i take o Puke-ranaki ara i te maunga e kiia nei ko Tara-naki, i kitea e nga tangata haere ki te tahere kuku, a ki te whakangau kiwi, ko nga ara haerenga o taua iwi i kitea ki te taha ki te ra huru (marangai) o taua maunga ara ki te taha e anga ana ki Tonga-riro, a ka kite taua iwi were kuku ra i te ara tangata, he mea mohio ki te tapuwae tangata e mau ana te ahua i te koparuparu o te ara, a ka haere tonu taua kai wero manu ra i taua ara, a ka kitea te kainga i runga i te rakau, he mea arawhata te ara e eke atu ai ki taua kainga, a he mea kaupapa te tunga mo nga whare, he mea tutei e aua kai wero manu ra, a ka hoki ai ki te iwi nui, a na ratou i huaki taua kainga, a ko nga tane i patua, ko nga wahine i whakaraua hei pononga.

He iwi popoto taua iwi, i pera me te iwi tuturu ake o Tau-po i whakaraua e Tu-whare-toa inamata, he iwi kore e whawhai, a he marie noa iho, e kiia ana nei ano etahi o taua iwi o Tau-po te ora nei ano ona uri i Tau-po, ara i taua takiwa.

page (169)

Te Parekura A Rangi-Toenga
(Nga-Ti-Rangi)

Te take o tenei whakatauki a taku tupuna:

"Homai te kai kia kainga,
Kei ao ake te ra ko manga-whero."

Koia nei te take i kiia ai taua whakatauki nei e taku tupuna.

Ko Rangi-toenga (C) o Ngati-rangi o te iwi o Kahui-rangi i moe i tana wahine i a Hine-kawhia (D) o Nga-ti-awa, a he puna-rua a Rangi-toenga, no Taranaki te rua o ana wahine, ko te ingoa o taua wahine nei ko Tane-korako.

Ko te ingoa o nga tama a Hine-kawhia, ko Te-tupe-o-tu, ko Nga-rue-potiki, ko Nuku-mahu.

Ko te ingoa o nga tama a Tane-korako, ko Rongo-mai-rerea, ko Tonga-korau.

I whakatete aua tama o aua wahine nei ki a ratou mo te maara i Te-rewa-tapu.

Ano ka hoe nga teina a Rangi-toenga ki te hii ika, ka mea iho aua tangata ra ki a ratou iramutu, ka mea iho "Ki te pai koutou ki te whawhai ki a koutou ano, me whawhai a momoto ki a koutou."

Pahure kau atu ano aua matua o aua tamariki ra ka tu ka whawhai aua tamariki ra ki a ratou mo taua maara, a ka tu a Nuku-mahu raua ko Tonga-korau ka momoto, a takoto ana a Nuku-mahu i te whenua i page (170)a Tonga-korau, ka whakatika ake a Nuku-mahu i te whenua ka mau ki te pakiaka puriri, patua ana eia a Tonga-korau, mate rawa.

Ka haere a Rongo-mai-rerea ki aua iwi nei ki a Nga-ti-rangi me Nga-i-tawake, kia haere atu ki te taki taki i te mate o tana teina, kihai aua iwi ra i pai no te mea i whanaunga ratou ki a Hine-kawhia.

Ka haere a Rongo-mai-rerea ki era iwi i Taranaki, a ka tere mai aua iwi, ka haere mai aua iwi ra i Taranaki, rokohanga mai e ratou kua mene nga kai te kohi kohi e Nga-i-tawake ki Rewa-tahi, kua takoto te kai a te iwi nei a Nga-i-tawake ma ratou ano e kai, a ka rongo ratou i te taua a tauaki e haere atu ana, ka mea ratou kia kainga aua kai ra e ratou ano i taua ra ano i puta atu ai te rongo taua a Taranaki ki a ratou, ka mea atu a Nuku-mahu "Kaua te kai e kainga i te ra nei, engari apopo ka kai ai tatou i a tatou kai." Nga kai nei, he kiwi, he tui, he tuna, he kumara, he aruhe, he paua, he kuku, ka noho te iwi ra me a ratou kai, a ao ake te ra ka huaki te taua a Taranaki ka taupokina te pa a Nga-i-tawake, riro pa, riro tangata, riro kai, mo taua matenga o Nga-i-tawake koia i puta ai te whakatauki a taku tupuna.

Ka taea te pa e Taranaki, ka oma a Nuku-mahu ka piki ki runga ki te rakau, ka kiia atu e Rongo-mai-rerea, kia heke iho aia a Nuku-mahu ki raro, a ka hoatu e Nuku-mahi te paraoa roa ki a Rongo-mai-rerea. Ko Te Pae-o-te-rangi te ingoa o tauapatu paraoa, kia patua aia, a patua ana a Nuku-mahu e Rongo-mai-rerea, ka oma nga morehu o te pa ra, ka whati ki te ngahere. Ko Reke-i-tiutiu he wahine, me Korotiwha, me Tataerangi he kotiro, no Nga-i-tawake enei, nga tangata 80 o Nga-ti-rangi, me te rau kotahi o te ope a

page (171)

Ka rongo aua tangata nui i te wawara o te tai o Wai-o-ngare, ka mea atu ki te iwi kia arahina ratou ki reira, a ka tae ratou ki reira, ka tu ka mahia he pa ma ratou ki reira ki O-maru, a ka huakina ano ratou e Taranaki, a ka mate nga iwi o Taranaki i taua iwi ou ou nei.

Ano ka korerorero nga tangata o te pa i O-maru ki a ratou ano, ka mea etahi o ratou ano ki etahi o ratou ano "Nawai i ki te iwi whatiwhati matira hei tu ake hei korero?" He tawai atu aua kupu na te tahi wahanga o nga tangata o te pa i O-maru, ki te tahi tangata ano o ratou, a na Ra-kino aua kupu, no te po aua kupu i kiia ai e Ra-kino no te wa ki ano i huakina te pa i O-maru e nga iwi o Taranaki, tena e ao ake te ra a ka huaki te taua a Taranaki, a ka tu te riri, i te wa ano e papatu ana te taua, e whana atu ana i te pa, ka tu a Koro-tiwha ki runga ka karanga atu ki ona hoa ka mea atu "E aku teina he kura," a ka maunu tana hunga i te papatu, ka haere ke atu, ka waiho ko nga hoa a Ra-kino, nana ra nga kupu tawai mo Koro-tiwha nona i kii, kia patua e te taua, a ka patua a Ra-kino ma e Taranaki a ka mate, ano ka kite atu a Koro-tiwha i te mate o enei o ratou, ka hoki mai ano ratou ko ana hoa, a ka kekeri ratou ko te taua, a mate ana te taua i a Koro-tiwha ma, ka mate i konei a Rongo-mai-rerea.

Ko te whawhai nui whakamutunga tenei a Nga-ti-awa i whawhai ai.