Turi
(Nga-Ti-Hau)

I te wa i tae mai ai a Turi te tangata tuatahi i tae mai ki te tai tu auru o enei motu, i rere tonu ai ki Kawhia, a ka kokoa eia te tahi o te oneone eia ki tana ringa a hongia ana eia, a whiua ana ano taua oneone i tana ringa, i te mea hoki kahore he pai kakara o taua oneone, ki tana i pai ai, a ka haere aia ki Nga-motu ki Taranaki, a ka mau ano hoki aia ki to reira oneone a ka hongia eia, a kihai noa ake hoki te kakara o taua oneone i paingia eia, a whiua ana ano taua oneone eia ki te whenua, a ka haere aia ki Pa-tea, a ka kokoa eia te tahi wahi o te oneone o reira eia a hongia ana eia, a i kakara taua oneone, a paingia ana eia, a noho ana aia i reira, a ngakia ana tana kete kumara kotahi i reira, a maea mai nga hua o taua kete kotahi e toru topu, a ka hanga aia i tana whare, a ka tapatia tana maara kumara eia ki nga pou totara nunui, a ko nga putake o aua pou e kitea ana ano i enei ra, te ingoa o tana maara ko Hekeheke-i-papa, a e toru aua maara, a te ingoa o tana whare ko Matangi-rei, a te ingoa o te tahi o ana whare ko Nga-tara-a-te-moana.

Turi
(Nga-Ti-Rua-Nui)

He tika ia nei, he tikanga anake te take o a matou ingoa, i te mea hoki e kore te ingoa o a matou tamariki e tapaa noatia, kia whai take ra ano ka whakahua ai nga tupuna ra nei nga matua ranei i te ingoa mo ta ratou potiki, ohai hoki e kore ano te kaumatua e whakahua i te ingoa hou mana, kia whai take ra ano, hei te maia i te taua, hei te take kohuru, hei te take pouri mo ana mate i ana tamariki ka mate i te poroaki ranei o aua tangata ka mate ra, na reira o matou ingoa i mohiotia ai he tikanga kau ano to aua ingoa, a na aua ingoa i maharatia ai nga tikanga nui o nga mahi a o matou tupuna.

He kainga ingoa nui te takiwa i Taranaki i nohoia e to matou tupuna e Turi, a nana hoki ara na raua ko Hau nga ingoa i whakahua mo nga awa i te akau, me etahi o nga wahi i nohoia e mau mai ra ano i Ao-tea a Wai-rarapa atu ana, a ko nga iwi o Whanga-nui me nga hapu o Nga-ti-rua-nui, he uri ratou na Turi.

Te take ona i haere mai ai i Ao-tea, he rapu mai i te awa i kiia e Kupe ki aia, ara i te awa o Pa-tea, a ko te wahi ona i u matati mai ai ki enei motu, ara ko te awa i tapoko atu ai tana waka a Ao-tea, i kiia taua ingoa o taua waka mo taua awa, a e mau tonu nei te ingoa o taua awa i enei ra, a ka haere mai ratou ko ana hoa, ka ma uta mai i Ao-tea, a ka ahu mai i te akau, ka tika mai ma Taranaki, a waiho atu ana tena waka i Ao-tea, a nana i whakahua nga ingoa o nga wahi mai ano i Ao-tea a tae noa mai ki Wai-tara, a ko Taranga i page (163A)te take o te ingoa nei o Wai-tara. Tetahi take e kiia ana e etahi o o matou tupuna, mo te taenga o Turi ki taua awa, i noho aia i karakia i taua awa, ara i karakia tara ki te rangi, a koia ra te take o taua ingoa o Wai-tara, he taranga nana i taua karakia i taua awa, a ko Mokau, no tana moenga i reira, a ko Manga-ti, i horahia te kakahu tapu nei ki reira, ara a Hu-moko, a matakitaki ai ana hoa i te pai o taua kakahu, koia ra te take o te ingoa nei o Matakitaki, a ka tae mai aia ki te akau i Hongihongi, he mea i opea te oneone o reira eia ki tana ringa, a hongi ai aia i taua oneone, koia ra te take o taua ingoa o Hongihongi. Ka haere aia i te one, ka ahu ki Tapu-wae, a he mau mo te ahua o ana tapu-wae i te one ma e haere ana, a titiro ai aia ki aua ahua o ana tapu-wae, koia ra te take o taua ingoa o Tapu-wae, a ko te awa nei ko O-a-kura, no te kahu tapu ra no Hu-moko i horahia ki reira a no te whero o taua kahu, koia a O-a-kura, he whero hoki te kura, a ka tae aia ki Raoa, ka kai aia i reira, a raoa ana aia, a ora iti aia mate, koia ra te take o taua ingoa o Raoa, a ko te awa nei ko Kau-poko-nui, i tapa ki te nui o te upoko o Turi, a ko Marae-kura, no te horohorohanga, a no te roiroinga o taua kahu tapu ra ano no Hu-moko, koia ra te take o taua ingoa ra o Marae-kura, a ko Ka-puni, te wahi i noho puni ai a Turi me ana hoa haere i taua haere o ratou, a ko Tanga-hoe, no tona hoe taua ingoa, he tanga nona kihai i hoe tonu i aia e whakawhiti ana i runga i te mokihi, i te awa o taua wahi, a ko Wai-ngongoro no te ngongorotanga o Turi i aia e moe ana i reira, a ko te rae ko Whiti-kau, he roa no te wa i haere ai a Turi kia puta ki tua o taua kurae, koia te take o page (163B)taua ingoa o Whiti-kau a ka tae a Turi ki Pa-tea ka mahia eia tana pa ki reira, a ka tapaa eia te ingoa o taua pa ko Rangi-taawhi, a i tiria eia ana kumara, e wha topu ki reira, he mea tohitohi aua kumara ra, a tiria ai ki te whenua, tena e hauhakea nga hua e wha rau topu kete te maeatanga mai, he mea karakia eia tana maara kumara kia tupu ai, a kia kore ai e raru i te aitua, a koia nei te karakia:

Ko tara ko tana
(Kia matara)
Ko tara mai i a
Rongo-nui, mai i a
Rongo-tau, te tapitapi
(Tamitami) te homai
Te ruia te whakamaua
Ki tenei whawharua
Ka tau tini
Ka tau mano
Ki te wai no
Tu whakararo
(Kia tini kia rea)
Ka puaki
Aro-mea koia
Ngaere (ahuahu)
Ngaere (tetere) ngaere (pupuke)
Te whakatupua
Ngaere te whakatawhito
Ko koe kia whakangaere
Mai e koe te taru
Ki Hawa-iki (te kumara)
Kutikuti (pakari) pekapeka
I matomato ahua te
Papa i kura tau
(Te mana i Hawa-iki)
Mihi ake te aroha
Taku Ariki koia