The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions. Awatea, Taranaki, Nga-Ti-Hau, Nga-Ti-Rua-Nui [Vol. VIII, Māori]
Upoko 14
Upoko 14
Taku kainga pahera kau koa ra i,
Kihai turia e au ki te aniwaniwa
Kihai whakataua ki te mata i a Tu,
Ka tuku ai koe ra i,
Maringa nui ra koe Pou-kai,
Tenei ano na Whakatau-potiki,
Nana i tu te huru o Manoro
Kaka-tumuaki-rawea,
Ka ka haere iti,
Ko te ahi tunu manawa tena,
Ka tuhi ki te rangi,
Ka rapa ki te rangi na i,
Tama hine-wai,
Taria mai e koe,
He matangi ruru hau
He tonga kari whenua
Tena au
Whanatu ra, e - i.
Manaia
(Nga-Ti-Hau)
Nga korero mo Manaia, te tangata i eke mai i te waka nei i a Toko-maru, a he whati mai tana i Hawa-iki i te wehi o te patu, a o tana hoa riri i te iwi e patua eia hei utu mo tana wahine i aitia e tana waru tao.
Rere mai ra a Manaia, a ka u ki uta, a ka totohe ratou ko etahi waka mo te pakake, me te whenua i uta, a ka rere a Manaia ka ra Muri-whenua, a ka u aia ki Wai-tara, rokohanga atu eia he iwi ano i reira i te takiwa ki Wai-tara, a patua ana taua iwi eia, a ko nga tane i kainga, ko nga wahine i moea e te iwi a Manaia, a ka riro te whenua i a Manaia ma.
Manaia
(Puke-Tapu)
I rere mai a Manaia i Hawa-iki, he wehi nona i nga iwi o reira kei ngaro aia me tana whanau i te patu, ka rere mai nei aia i runga i a Toko-maru a ka u mai ki Rohutu, ki te wahapu o te awa i Wai-tara, a he tangata ano to reira, ko te iwi no ratou pu ake te whenua a ka tauria e Manaia ma ka patua, a ka riro te whenua i a Manaia, a ka ngaro te iwi o te whenua ake, hei uri mo Manaia ma, i te mea hoki i moea nga wahine o taua iwi e Manaia ma, a ko nga tane i patua, a kainga ai.
Turi Me Po-Toru
(Nga-Ti-Hau)
Ko te Ririro te waka a Po-toru, ko Ao-tea to Turi, he tautohe na raua, he kuri te take i patua taua kuri, hei patunga tapu ki to raua atua, ka mea atu a Turi me haere taua ki te ra uru ka mea atu a Po-toru me haere taua ki te ra too ka tukua e Turi a ka mate a Po-toru. Ka u mai a Turi ki Pa-tea, ka ora aia i roto i tana whare i Matangi-rei.
Turi
(Nga-Ti-Hau)
Ko te haerenga mai a Turi ka tiko a Atapo ka panga ki roto ki te wai, na ka whakatamara mai, na ka titiro ki te hekenga o te ra, na ka whawhatia atu ka tangohia mai ano a Atapo ki te waka ka ora a Turi i reira, ka tae mai ki tenei moutere, na i aia i te moana ka rori a Po-toru i te waka kia anga ki te tai tope ki te uru (kia anga ki te korokoro o te parata) kia mate ai a Turi ma.
Te Korero Mo Turi I Tae Mai Ai Ki Enei Motu I Ao-Tea-Roa
(Nga-Ti-Hau)
I a Turi e rere mai ana i te moana ki enei motu i Ao-tea-roa, ka tiko a Ta-po i te niao o te waka tapu nei i te waka a Turi, a ka peia a Ta-po e Po-toru ki te moana, a ka whakatamatama a Ta-po, a ka titiro aia ki te ra-to, a ka whakahua i te karakia mona, a ka aroha atu a Turi ki aia, a ka mau ano te ringa o Turi ki aia, ka toia mai ano aia ki te waka, na reira a Turi i ora ai, i kore ai aia e mate ki te moana, a i tae mai ai aia ki enei motu ki Ao-tea-roa, a i a Ta-po i te wai ka tohe a Po-toru kia tukua te ihu o te waka ki te Tai-tope ki te uru, ara ki te korokoro o Te-parata, kia mate katoa ai a Turi ma, ko Ta-po te kai tohutohu o te waka a Turi.
(Extract from "Te Waka Maori")
Turi
(Nga-Ti-Hau)
Ko etahi Pakeha e whakaaro ana i rokohanga mai e o matou tupuna he tangata ano i tenei motu i to ratou taenga mai ki uta nei i runga i nga waka i rere mai i Hawa-iki. Otira, kaore-kaore he tangata i kitea ki konei.
Ko Hawa-iki te kainga o toku tupuna o Turi, ko Ao-tea te waka i rere mai ai ia i te moana uriuri, ratou ko onga tangata rahi atu i te ono-tekau. Ka tae mai tona waka ki waenganui o te moana, ka haere ake tona atua i raro ka mau ki te toi o te hoe a te kaiwhakatere o tona waka, ara ko Tu-tangata-kino, katahi ka whiua te tangata ki te wai, ko Ta-po te ingoa. Ka taka ki roto ki te wai ka eke te atua o taua tangata i whiua ra ka korero, ka mea - "Hina mai te whetu pukana nui o te ata, ko taua kua u ki uta," (ara, ki Niu Tirani nei). Ka whawhatia atu ano e Turi taua tangata i whiua ra hei tohunga, mona. Katahi ka rere mai tona waka, ka kite ia i te rae o Kawhia. Katahi ka waihotia te ihu o tona waka ki taua rae, ka u ia ki Kawhia. Ka whakatupu haere mai ia i te tangata a tae noa mai ki tona kainga tuturu, ki Pa-tea - ka tini ka mano te tangata, ona uri. Tokorua ona uri i tae mai ki Whanga-ehu nei, ko Tai-tapu te tuahine, ko Rangi-whakaturia te tungane - koia ra au e tuhi nei.
Ka timata he take atua Maori noku, no mua tae noa mai ki te takiwa i tae mai nei te Pakeha. He atua ika no te moana, ko Rongo-mai te ingoa, e ora nei ano. Ko toku tangata i tangohia e taua atua ika ko Te Ra-pati. E rua ona tau i ngaro atu ai taua tangata i a matou, a tae atu ana ki Ingarani i roto i aua tau e rua. Te hokinga mai ki a matou he kahu Pakeha ona kahu, he kohuai paraikete, he rerihate - kaore ano tera kahu kia kitea ki konei. Kua kotahi rau e rua te kau tau tona wehenga inaianei to taua tangata i tangohia ra.
Ki te haere he Pakeha i au i runga i taku waka ki te moana nui, i nga wai-maori ranei o uta, tena e mataku, tena e ki, "He aha tenei!" me ka kite iho i te papa o te waka e piri ana taua ika atua. Ahakoa i te moana nui, i nga wai-maori o uta ranei, ka tae mai ano aia hei hoe i taku waka me rokohina au e te tupuhi, me whaia ranei au e te hoa riri. He ika rongo rawa ia me tonoa e au i mua ai i nga ra o te tapu, i te tapunga o toku reo hei tono i a ia. Na, ko tenei korero he tika rawa he pono rawa i mua ai.
Turi Raua Ko Po-Toru
(Nga-Ti-Hau)
He tangata a Po-toru, nana te waka nei a Te-ririno. Na Turi te waka nei a Ao-tea. He tautohe te take i riri ai a Po-toru raua ko Turi ki a raua, he kuri te take o ta raua tautohe i patua taua kuri hei patunga tapu ki ta raua atua, a kainga ana taua kuri ePo-toru a ka ki a Turi "Me haere taua ki te ra uru." Ka mea atua Po-toru "Kao, me haere taua ki te ra-to," a ka tukua atu a Po-toru e Turi kia haere aia ki tona i hiahia ai, a ka mate a Po-toru, a ka rere mai a Turi a ka u aia ki Pa-tea, a ka ora aia iroto i tana whare ko Matangi-rei.
Ko Po-Toru Raua Ko Turi
(Nga-Ti-Hau)
He tangata a Po-toru, me tana waka me Te-ririno, a ko Turi me tana waka ko Ao-tea. I riri enei tangata ki a raua, i te mea, na Po-toru i kai te kuri a raua i patu ai, hei hapainga tapu ki ta raua atua, ka rere mai nei raua, a ka totohe raua i te moana, a ka ki a Turi "Me rere taua ki te ra uru" a ka mea atu a Po-toru "Me rere taua ki te ra too" a kihai a Turi i whakaae ki ta Po-toru, a rere ana a Po-toru ki tana i mohio ai, a ka mate aia me tana waka me ana hoa, a ka rere tonu mai a Turi me tana whanau me tana iwi a ka u mai ratou ki Pa-tea, a ka mahia he whare i reira e Turi, a ka noho aia i taua whare a ka ora aia i taua whare i Matangi-rei.