Ko te whakatauwhiro tenei a Turi i tana pa i Pa-tea taua matuku i waiho atu ai e Turi, hei tiaki mo tana pa, i te rangonga o tenei matuku ki te karakia a Turi. Ka ngunguru i roto i te pa kua noho te tangata e tohe ana ki te patu a Turi. Kei roto ano a Turi i te pa, kahore ko te matuku e ngunguru ana i roto i te pa.

Whanau Moana
(Nga-Ti-Hau)

Ko Whanau moana te tama tua toru a Turi, he mea panga te ewe ki te moana ka pae ki uta ki te one ura ki te uraura ka kitea e nga tangata ka tangohia ka whakairia ki te tungaroa o te whare i kitea atu ka kori kori a kua tupu tangata, no te putanga ki waho ka rere mai ka whai mai i tana tinana kia Whanau-moana, ka noho ki Wai-totara ki tai ake o Te one kahawai na ka puta ki waho ko Tara rere, ko Tara punga, Te-manu-i-te-ra, Tara-kapu whenua, Kapunga, Rauru.

Whanau Moana
(Nga-Ti-Hau)

He ewe i whiua ki te moana a tupu ana hei tangata, ko Whanau moana te ingoa a he parirau ana, a he iwi pera ano ona uri he pakau ano a ratou, he iwi kaewa noa taua iwi, kahore kau he tino kainga tuturu a ratou, he mea hoki i rere ratou ki ia kainga ki ia kainga, i rere a manu te haere a aua iwi ki aua kainga a ratou, he mea ano ka tau ratou ki nga toi toi o nga maunga noho ai, a he mea ano ka rere ratou ki nga page (113)moutere noa atu o te moana noho ai, i penei te noho haere a taua iwi a tae noa ki nga ra o Tara pu whenua, nana taua iwi ana i mea kia noho ratou i roto i a ratou pa, e kiia ana no Waitotara, taua iwi nei, a ko te tangata mutunga i whai pakau ko Te Kahui rere tana ingoa, a i kore ana pakau i te pehanga e te wahine i aia e moe ana i te po ara na taua wahine i tami i te po a ko te wahine a Hoani Wiremu Hipanga, te uri o taua iwi nei.

Whanau Moana
(Nga-Ti-Hau)

Ko Tama nui te ra te tangata tuatahi i mohio ki te rere a manu, he parirau ranei ona, ko te mana ure parirau kore ranei tana kaha ki te rere a manu. He tangata kuhu aia ki te rere a manu, nona te whakatauki nei:

"Ka rere te atua iti e kore e marama te rangi ka rere ko Tama-nui-a-te-ra, ka marama te rangi."

Ko te whare a Tama-nui-i-te-rangi, ko te ingoa o taua whare ko Whare-totoka. Ko Tama i hiwa te tangata mutunga i mohio ki te rere a manu, a te take i mutu ai tana mana kaha ki te rere i tapikipikitia aia e nga waewae o tana wahine i te po e Koraka-taka-po, na reira aia i mutu ai te rere.

Kei Tieke to ratou tino kainga, a kei Moerangi ano hoki te tahi kainga a ratou a nga uri a Tama-nui-a-te-ra.

Te-Manu-A-Te-Ra
(Nga-I-Tahu)

Te korero a mua mo Rehua raua ko Maru ara mo ta raua kaha, me te mohio ki te rere a manu. He mohio te mohio o raua, ko te tino mohio kaha rawa ki te rere a manu, no te tangata nei no Te-manu-a-te-ra, ko te kainga o tenei tangata kei Iku-rangi (Hiku-rangi) a kihai te kino o te pepe me te ngata me te popopopo i tae ki taua kainga nei ki Iku-rangi, a he atua hoki a Te-manu-a-te-ra, a ko te ingoa o tona whare ko Totoka, a rapa ana te uira o te rangi ki taua whenua, a koia nei te whakatauki mo taua tangata nei mo Te-manu-a-te-ra me tona whare, me tona mana:

Rererere te manu a te Wa-iti
Ka rere te manu i te ra
Maramarama ana tatu o te rangi

Whanau-Moana
(Nga-Ti-Hau)

He mea panga te ewe o te tama tuatoru o Turi ki te moana, a ka tere haere taua ewe, a paea rawa atu ko te one i uraura, a ka kitea i reira e nga tangata, a maua ana e ratou ki to ratou kainga, a whakatarea ana e ratou i te tuarongo o ta ratou whare, a ka kitea atu e ratou ka korikori taua ewe, me te mea nei e ora ana, a ka tetere haere taua ewe a ka tupu tangata, ko Whanau moana te ingoa a ka nui ka tino tangata, ka tupu hoki nga parirau o taua tangata, a ka rererere taua tangata i te nuku o te rangi, a ka haere aia ka noho i Wai-totara, i te takiwa ki te taha ki te moana o te one i Kahawai, a ka puta ana uri ko Tara-rere, a he manu enei no te ra, a ka rererere aua manu nei i tewa o te ra e whiti ana, a ko Tara-kapu-whenua me Kapunga-rauru-i-te-whenua, i mohio ki te rere a manu, a tena e mate raua, ka mutu te mohio tangata i a raua ki te rererere a manu.

Ko Rawinia o Wai-totara te uri o enei tangata, me Rawinia hoki te wahine a Hoani Hipango o Whanga-nui.

Tama-Nui-Te-Ra
(Nga-Ti-Hau)

Ko Tama-nui-te-ra te tangata tuatahi i aia te mana, ki te rere a manu, a i aia nga parirau a manu, otira e hara i te mea ki tuturu e nga koeke o mua, he parirau a manu ranei to taua tangata, he mana rere noa ranei i te rangi, otira i kaha taua rere i te rangi, ina hoki te whakatauki mona e ki ana:

Ka rere te atua iti
E kore e marama te rangi
Ka rere ko Tama-nui-a-te-ra
Ka marama te rangi

He whare ta Tama-nui-a-te-ra i te rangi, a ko te ingoa o taua whare ko whare totoka.

Ko Tama-hiwa te tangata mutunga i mohio ki te rere a manu, a na tana wahine i whakakore tana mohio ki te rere a manu, te ingoa o taua wahine ko Raka-taka-po, a na taua wahine i takahi nga parirau o Tama-hiwa, he mea takahi e taua wahine i te po, a koia nei te whakatauki mo taua mahi a taua wahine, mo nga parirau o tana hoa i pehia eia i he ai te rere a manu o tana tane:

Tapikipikitia ana e te waewae
O tona hoa i waenga po
I mutu ai te rererere ona
O Tama-hiwa

Ko Tieke te ingoa o to ratou kainga, a ko Moe-rangi hoki te ingoa o te tahi o a ratou kainga.

Whanau-Moana
(Nga-Ti-Hau)

He ewe (hewe) i tere, ara i whiua ki te moana tere ai, a ko taua ewe i tapaa ko Whanau-moana, a ka tupu tangata taua ewe, a ka kiia ko Whanau-moana tana ingoa, a he parirau ona, a he parirau ano hoki o ana uri katoa i muri i aia.

Kahore kau he kainga tupu o taua iwi nei i nga ra o to ratou tupuna i whai parirau ai, a he mea rererere e ratou i te rangi, tau atu ai ki ia kainga ki ia kainga o ratou e noho ai, he mea ano ka rere ratou a ka tau ki nga keokeonga o nga maunga, a he mea ano ka rere ratou ki nga moutere i te moana, a ko te tahi o ratou, ana ko Tara-puwhenua o ratou te tangata i mea me noho a pa taua iwi nei.

No Wai-totara te iwi nei, a i noho ratou i Tieke (Te-iki/Tiaki).

A ko te tangata mutunga o ratou i whiwhi i te parirau a i mohio ki te rere ko Te-kahui-rere a te mea i kore ai he parirau nona na te wahine aia i raru ai, he mea pehi e taua wahine i a Te-kahui-rere e moe ana i te po.

E ki ana a Hoani Wiremu Hipango he uri no te iwi mohio ki te rere a manu taua wahine a Rawinia a e ki ana aia koia nei te whakatauki mo nga parirau o taua tangata i he nei:

Ko ana parirau
He mea tami
E te wahine
I te po.

Turi
(Nga-Ti-Hau)

Ko Rangi atea te ingoa o te whare a Turi i Hawaiki, ko Oewa (Hoe wha) te ingoa o te tama a Uenuku, a nana i kimi te tama a Turi, kia takaro raua i roto i te whare, a ko Hoe-wha i karakia i runga i te whare o Turi na reira i mahia ai a Hoe-wha e tana matua ano e Uenuku kia ahua manu a Hoe-wha ka kite a Turi ia Hoe-wha e ahua manu ana, a patua ana eia, a na reira a Turi i hoe mai ai ki Aotea nei, a na Uru-mauoro te whare i tahu hei utu mo taua matua mo Tu whaka raro, ko Tu whakararo hoki te matua o Waka-tau-potiki.

Turi
(Nga-Ti-Hau)

Ka rapu a Oe-wa (Hoe-wha) te tama a Ue-nuku i te tama a Turi kia pure (karakia) raua i roto i te whare o Ue-nuku, a karakia ana te tama a Ue-nuku i runga i te tahuhu o te whare o Turi a na reira te tama a ue-nuku i mahia ai e Ue-nuku kia ahua manu tana tama, a ka kite a Turi kua ahua manu te tama a ue-nuku patua ana a Oe-wa e ia a kainga ana e Turi.

Te tahi ingoa o taua tama a Ue-nuku, ko Oe-potiki.

Ka patua ra taua tama o Ue-nuku e Turi, a topatia ana, a kainga ana e Turi, a ko te manawa o taua tamaiti a Ue-nuku, kawea ana e Turi ki a Ue-nuku, a kainga ana e Ue-nuku, ano ka pau i aia te kai, ka tahi ra ano aia ka mohio kua pau i aia te kai te ate o tana tama, a ka waiata karakia aia i te waiata nei, ka whakahua ka mea:

Whakataka runga nei
Whakataka raro nei
Whakataka Nga-ti-rua-nui
Nga-ti-rongo-tea, kia huna
Kia tineia, kaore ka
Te kai mua e.
Runa mai Rongo e
Ka runa ha i
Horuhoru taku manawa
I a Hawe-potiki
Koe utaina ki runga
Te whata-amo
Runa mai Rongo e
Ka runa ha i
To hope, to hope i kotia
I taona i kainga
Taranga tahitia ki runga te amo
Runa e, runa mai Rongo e
Ka runa ha i