Other formats

    Adobe Portable Document Format file (digital text)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions. Te Arawa [Vol. VII, Māori]

Upoko III

page (17A)(47X)

Upoko III

Kotia te tangata,
Ko Hauhau te-toki,
Amoake Tia i tona toki
Toki nui, ka (ko) Hauhau
Te-rangi-tuahine.
Tai-nui ka hina (hinga)
Ki te whenua.
Arumia te Arawa
E kore e rokohina
Ka eke i te tarawa
O Putiputi.
To (Te whakarere) waka rere i waho
Pou iho te kakawa (i te hoe)
I te manini tua
Ko te manini aro
Ka tangi te kura
Tangi te aro.
Ko te karakia a Tai-nui mo te Arawa.

page (3)

Ko Rata, Ko Rata, a Wahiaroa,
I tuaina makuaretia ai,
E koe te wao tapu a Tane,
Rere te maramara, rere ki te putake,
Rere te maramara, rere ki te tauru,
Koia ti, koia ta, hau mai te toki,
Haumi e.

Me te titiro atu ano a Rata e haere mai ana, ka tae tonu mai ki te taha o tana rakau, kai te whakapiripiri i nga maramara; ko etahi kai te hono i te tauru; kua mau, ka kite atu a Rata e whakaarahia ana te rakau, ka rewa ake te tauru o te rakau i te whenua e tutakina ana te putake ki tona hinu. Ka tahi ka haere ake te rakau kia tu. Ka tahi a Rata ka rere atu; tu ana i runga i tana rakau. Katahi a Rata ka whai kupu ki ona tipuna "Ko koutou ano koa e tinihanga nei ki au." Ka mea atu ona tipuna "Nau ra i tua wareware i te wao tupu a Tane i o tipuna; e (he) aha koia i kore ai e homai e koe ma matou e tarai to waka. Ko tenei haere koe e hoki, kua kite hoki matou i a koe." Katahi ia ka ki atu ki ona tipuna, ki te Aitanga-a-te-rupetu a Te-rupe-pae a tini o te pararau rakau. Ka hoki ia ki te kainga, ka ki mai tona hakui ki tana tamaiti ki te Rata "Tena kua kite koe i o tipuna." "Ae." Kua riro, ma ratou e waihanga toku waka. No muri iau i haere mai nei. Ka rongo atu au kua timata te waihanga e penei ana:

page (3)

Tau ihu ana mai,
Taurapa ana mai,
Rauawa ana mai,
Pairi ana mai.

He oti ano ka ki mai tona hakui "E kaira (ngari) koe, apopo i te ata te tae mai ai to waka ki tatahi nei." Kai ana ia ka moe ia i te ata ka rongo ake raua ko tona hakui e toia ana mai te waka, ko ta ratou whakahauhau tenei:

Ka piki hoki, ka kake hooki;
Ka piki hooki, ka kake hooki;
Kai te whetu: kai te marama,
Kai te whetu: kai te marama,
Tiroua mai e te ruahine,
Tiroua mai e te ruahine,
Ko wai? Ko Aahiraue. Ko wai? Ko Aahiraue,
Ko wai tenei e, ko wai tenei e,
Ko Rata tenei e, ko Rata tenei e,
Kia haramai e, kia haramai e,
Kia toia e, kia toia e,
Tenei waka e, tenei waka e,
Ko manini tai e, ko manini tai e,
Hara mai toki haumaa

Ka tae mai te waka ki te kainga ka noho nga mano o te tini ote pararaurakau ki te whenua; ka mea atu tona hakui ki tana tama kia Rata "Puta atu ki waho ka ki atu ki o tipuna kia toia rawatia te waka ki te moana, kia taitaia rawatia e ratou to waka, ka hoki mai ai, hei reira, ma o tipuna e ta te kawa o to waka, ma ratou hoki e tapa te ingoa o to waka."

page (4)

Tona putanga atu ki waho ka korero atu ia ki ona tipuna, whakae tonu mai ona tipuna ki tana kupu, toia ana e ratou te waka ki te moana, ka eke hoki ia ki runga ka hoe ka tae, ki te wahi e tau ai te waka; ka taitaia te waka e nga tipuna. Ka ki atu ki aia ki a Rata kia tukua tana aho; tukua ana e ia me te whakai atu ano nga tipuna i te ika ki tana aho; koia tenei te whangai:

Kai mai, kai mai, kai mai,
E Waro ko Waro uri; e Waro.
Ko Wi-o-tea e Waro.
Ka whanake, ka whanake,
Te tipua i raro
Ka whanake, ka whanake,
Te Tahioto (Tahito) i raro,
Rire, wai kori ei.

Kaore ano te aho i tatu noa ki raro, kua tae rawa te ika ki tana aho, ka hutia ake e Rata te ekenga ake he Matawha te ika, he oti ano hoki ana ki uta; kua tae rawa mai te hakui o Rata ki te takutai o te moana; te unga atu o te waka ki uta, kua mau te runga o te hakui ki tana ika, ka karanga atu ki te tama "Me haere katoa ake koutou ko o tipuna ki te kainga." Haere ana ia me te ika i tona ringa, e mau ana, me te haere ia ko Rata ratou ko nga tipuna. Muri i aia e haere atu ana ka tae ki te tuahu ka tukua e ia te ika ki te whenua, ka karanga mai ia ki nga tipuna kia whaka ponohia taua ika kia mutu.

page (5)

Ka whaka iri ai hei ika raupaka; no reira ka whaka ponohia te ika ka whaka irihia ka iri ka kawaina te waka huaina ana te ingoa o taua waka ko Niwaru, ko te ingoa tenei o te waka o Rata, he oti ano katahi ano te iwi ra ka noho ki te kai, ka mutu te kai, ka timata a Rata te patai ki nga tipuna "Mehemea e kore ratou e pai hei kawe ia ia." Ka mea atu ratou "E pai ana ma matou koe e kawe." He oti ano ka whaka hau a Rata ki tona hakui kia runatia, he o (kai) ma te taua, ka oti te o ma te taua, te ruru ka ahiahi ka hui te iwi ki te aroaro o Rata, ka puta ta ratou kupu ki aia "Kia whia nga tangata hei kawe i a koe?" Ki ana mai a Rata "Kia kotahi rau ma whitu." No te ata ka manu te waka a Rata ki te moana, no te ahiahi ka u ki te kainga o Matuku haere ana te tapae a Rata, rokohanga atu ko Kiore-ti anake raua ko Kiore-ta me te pahi o tona papa o Wahia-roa i mauria ora tia e Matuku, ko tona ariki i patua, ara ko te papa o Rata, no te maunga o Ratou i a Rata ka tahi ka uia e Rata "Ko koutou anake e noho nei?" Ka ki mai Ratou "Ae." Ka ki atu a Rata "Kai whea a Mataku?" Ka kia mai e ratou "Kua tuku ki raro ki tera kainga o matou." Ka ki atu a Rata "Mo awhea rawa ka hoki ake ai?" Ka kia mai ki a Ratou "Kai te whitu kai te waru. Ma maua rawa e karanga atu." Katahi ia ka haere ake he oti ano.

page (6)(22)

Ka tikina te taua ki te kainga, ka kite nga tangata o te taua ko te hoa ano tenei o Wahia-roa i riro mai ia Matuku; hua noa ratou kua mate ia Matuku raua tahi ko tona ariki ko Wahiaroa. Ka kia atu e Rata ki te taua kia whiria he taura, ka oti ka haere a Rata me te taua (whaka……….) me nga tangata o Matuku ka tae ki te rua haerenga ake o Matuku ki runga nei, haerenga hoki ki raro; ka whakatokototia te mahanga ki te waha ote rua; ka mea atu a Rata ki nga tangata a Matuku "Karanga ki to korua tangata." Katahi raua ka karanga "Matuku e." Ka mea ake a Matuku "O, o, o." "Haere ake ki runga nei tamahu ai ia taua nei kotiti puha." Ka mea ake a Matuku "E kore au e tae atu, ei (hei) te whitu ei (hei) te waru hei reira ra koe karanga mai ai 'Matuku e' haere ake ki runga nei tamahu ai ia taua nei kotiti puha." Kua ahiahi ka hoki te taua ki te kainga, ka kai ka moe i te ata ka tae ano te taua ki te waha o te rua ka mea atu a Rata ki a aua tangata "Karanga." Ka karanga raua "Matuku e." Ka mea ake ia "O, o, o," "Haere ake kai te tao au i te umu hei tamahu ia taua nei kotiti puha." Ka mea ake a Matuku "Kai te whakahe koe i nga po o Matuku" tona haerenga ake ka karanga atu a Rata ki te taua "Koi (kei) oho noa koutou maku rawa e karanga atu kia koutou kia mea te tauru hei reira koutou kukume ai." E tu ana ano ia me tana toki.

page (7)(23)

Te haerenga ake o Matuku i raro ka puta ake te upoko menga pakihiwi me te haere ake te tinana ka tae ki te hope te waha o te rua, me te taura ano e taupoki ana i te waha o te rua katahi a Rata ka tu ki runga ka karanga kite taua "Kumea te taura." Whakatoemi rawa ake a Matuku ki raro, kua mau ki te tinana me ona ringa a te taura, ka rere atu a Rata ka whiua atu tana toki u tonu ki te upoko ka unuhia mai ano eia ka whiua atu ano e ia kia Matuku me te rara te waha o Matuku: he oti ano ka mate a Matuku he oti ano ka haere te taua; i te ahiahi i te mutunga o te kai ka hoki mai a Rata me tana taua; ka utaina te tupapaku, me nga tangata a Matuku ki runga ki te waka ka hoki mai i te ata ka u ki tona kainga, ka haere atu a Rata ki tona whare ka ui mai tona hakui ki aia "Kua mate a Matuku i a koe?" Ka mea atu a Rata ki tona hakui "Ae kua mate ia au." Ka ki mai tona hakui "Kai hea ia?" Ka ki atu a Rata "Kai runga ano i te waka." Ka kia mai ano e tona hakui "Kai hea o tipuna?" Ka mea atu a Rata "Kai tatahi ano e noho ana me nga tangata o Matuku me te hoa o toku papa kai te ora ia." Ka tahi tona hakui ka ki atu ki tana tama "Kia haere kia ki atu ki ona tipuna, kia mauria mai te tangata ki uta nei, me nga tangata ora hoki." Ka hoki a Rata ka mea atu ki ona tipuna "Mauria page (7)mai a Matuku ki uta." Mauria mai ana e ratou me nga tangata ora hoki. Ka tae atu ki te kainga, ka puta mai te hakui o Rata ka mea atu ki te taua "Me pewhea e koutou te tangata a ta koutou mokopuna?" Ka ki atu ratou me tahu ki te ahi." He oti ano kua ea te mate o Wahia-roa i taua tama ia Rata.

Ko enei tatai korero na Ngaitahu.

Na Hopa Paura-te-waitutu raua ko Hone Rapatini.