Other formats

    Adobe Portable Document Format file (digital text)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions: Tai-Nui. [Vol. IV]

Upoko VIII

page break

Upoko VIII.

Ra te tai uru ka koto ki te awa,
He homai aroha kia tangi atu au,
E tama i konei. E tama tu kino
I te tira haerenga, e kawea ana koe
E te hianga rere, he hinengaro nunui
Kei o matua. Kahore hoki he mata
I hoki mai ki muri, kia ki atu au
He ara aitua te ara i runga Mahau-kura
He whenua kau ano: e ko te takotoranga,
Koia te umu tuwhera, paia iho te wai,
Koia te Wai-pa, kia rongo mai koe.
E tama wareware, he wareware au
Nga ngaki e ngakia mai e koe.
Tena ano ra te tangata ngaki kai
Te kopu pea i takoto mai ai
Tama ra, te whanaunga i.
I pataia (ui) ai te mau atu ai.
E maha nga rangi.
E hira (nui) koa te toa i a Rere
Te toa o Rehua; kahore au i rongo.

Tara-Ao Raua Ko Karewa.(Nga-Ti-Mahuta.)

Ka noho a Tara-ao i tana kainga i Kawa. Ka noho a Ka-rewa i tana kainga i te Akau. Kei te tuawhenua to Tara-ao kainga, kei te taha o Keke-puku, kei te taha moana to Karewa, kei te tai tuauru.

Ka moe te tuahine o te tahi i te tahi, me te tuahine o te tahi i tetahi.

Ka noho nga tangata nei, a ka hiahia tetahi kia haere atu ki te kainga o te tahi, a ka haere atu ki te kainga, a ka noho raua a ka tautohetohe raua ki a raua. Na Karewa ano te kupu tua- page 180 tahi ki a Tara-ao, ka mea atu aia ki a Tara-ao, “E hoa ka tae ranei tau kai to te wai maori ki taku kai ki to te wai tai?”

Ka mea atu a Tara-ao, “He aha tau kai e hohoro ai te maoa.”

Ka mea atu a Karewa, “He pipi.”

Ka mea atu ano a Tara-ao, “Me ota kai mata?”

Ka mea atu a Karewa, “Kahore me tunu kite ahi.”

Ka ki atu a Tara-ao, “E kore tau e tae ki taku, ki to te wai maori, ki te koura.”

Ka ma a Karewa, “E kore tau e tae ki taku,”

Ka tautotohe raua, te tahi me te tahi, a ka haere te tahi ki te tiki i tana i te Pipi, ka haere a Tara-ao ki te tiki i tana i te Koura. Ka mea atu a Karewa ki a Tara-ao, “Ko tau ki mua e tunu ki te ahi.”

Ka mea atu a Tara-ao, “Kao ko tau ano ki mua.” Ka tahi ka whiua e Karewa tana ki te ahi, ara te Pipi me te pupuri a Tara-ao i tana i te koura wai maori, tukua ana e Tara-ao, ka roa te pipi a Karewa ki runga ki te ahi, kihai i hohoro te kohera, tahi ano tukunga atu a Tara-ao i tana ringa ki te kawe atu i tana ki te ahi, whakapangia atu ano ko nga hihi o te koura raka ki te ahi, inamata kua whero nga hihi o te koura i te ahi, a haere atu te karanga a Tara-ao, “Tena ka whero ta Tara-ao.” Kopi (kapi) tonu te pipi a Karewa, a kihai i hohoro te kohera te pipi a Karewa, a waiho tonu iho aua kupu a Tara-ao nei hei whakatauki, ara enei kupu—

Tena ka whero ta Tara-ao.

Mo te tangata i tahuri ki te patu tangata, a ka whaka tika te iwi te whananga ranei o te tangata i patua ra, ka taki atu te hunga nana i patu ki ona whanaunga ranei, ka mea—

Kua whero ta Tara-ao,
E kopi ana ano ta Karewa.
Engari tau kua whero.

Tetahi, ka kite atu te tangata i te kakahu whero e mau ana i te tangata, e riri ana ranei ka mea atu, “E hara ka whero ta Tara-ao.”

page 181

A waiho iho taua tautohe a raua nei, hei take pakanga ma Karewa ki a Tara-ao, mo tana pipi kihai ra i hohoro te kohera.

Ka whakamau (maua-hara) a Karewa ki a Tara-ao, ka mea a Karewa kia patua a Tara-ao eia, a ka tino riri a Karewa ki aia, a haere riri ana te tahi, me te tahi, kaore te tahi i kite i te tahi, kaore te tahi i kite i te tahi.

A ka taka te mahara i a Tara-ao, a haere ana aia ki te whakamokamoka i te patu a Karewa, me tana patu ano i haria (maua) eia i aia mau ai, ko te tau o tana patu o ta Tara-ao he tau kawa-rangi, ko te tau o te patu a Karewa he tau kuri, ara he hiako kuri.

Ka haere a Tara-ao ki te kainga o Karewa, a ka tata atu aia ki reira, ka nohoia atu eia i tahaki, a ka po no ano ka warea a Karewa raua ko tana wahine, te tuahini o Tara ao e te moe, ka haere atu aia a ka tae ki te whare, roko-hanga atu e ngongoro ana nga ihu a te toko rua ra, o Ka-rewa raua ko tana hoa.

Ko te patu a Karewa he mea tui ki tana ringaringa, a mau rawa atu te tau i te keke, a e urungi ana te patu i raro i o raua mahunga.

Ka tomo atu a Tara-ao ki roto ki te whare, te kaha ano te hapai ake o nga pane o te toko rua e moe ra, ka taea te patu ra, ko te tau e tui tonu ana i te ringaringa, te kaha ano te unu e te tangata ra i te tau o te patu ra a ka taea, a ka riro ake, te taenga atu o te tangata nei o Tara-ao ka mau ki tana patu komotia atu te tau ki te ringa o Karewa ka mau, kuhua atu te patu ki raro i nga pane me te mea ko tana i tangohia mai ra e Tara-ao, a whakatika ana a Tara-ao i taua po ano, hoki ana aia kitona kainga.

E moe ra a Karewa raua ko taua wahine, ara te tuahine a Tara-ao, ka ao te ra, ka maoa te kai o te ata a ka haere a Karewa ki te kai, me te patu ra ano i te ringa mau ai, a ki tana tohu iho, ko tana patu tonu ano kaore hoki ana titiro iho ki te ahua, no te mea ko te maunga ano tera o tana patu o tana moenga iho ra ano o te po ra ano.

Ka totoro te ringa a te tangata nei o Karewa ki te kai me te mau ano te tau, me te patu ano i tana ringa ano e tarewerewe page 182 (werewere) ana, a ka titiro atu tana wahine ki te tau o te patu kua rere ke, kua rite ki te tau o te patu a Tara-ao, he tau kawa-rangi, ka tahi ka ki mai te wahine ra ki tana tane, “Ha, nawai hoki tena patu au?”

Ka mea atu te tane, “Ko taku patu nei ano hoki.”

Ka mea atu ano tana wahine, “He tau kuri tau, he tau kawa-rangi tena.”

Ka tahi a Karewa ka titiro iho a ka kite hoki i te patu ra, ko te patu a Tara-ao, ka mea aia, “E kua mate au i te mokai ra.”

Ka whakaaro a Karewa, a ka whakataka (huihuia) i te ope taua mana hei patu i a Tara-ao, he mano te ope nei, a ko te iwi o Tara-ao hoko whitu ano.

I te hokinga atu nei o Tara-ao i te po i riro ai i aia te patu a Karewa, mahi tonu atu aia i te pa mo ratou ko tana iwi, ka oti te Pa ra, ka tahi ka keria te rua i waenganui o te Pa, hei huarahi haerenga mo ratou ko tana iwi ana taea te Pa ra e Karewa, ka keria te rua ra a puta rawa atu i tawhiti noa atu o te Pa, he mea kari (keri) i raro i te whenua.

Te haere atu nei te ope a Karewa, a ka tae ki te Pa o Tara-ao, ka huaki te taua a ka whawhai ki te Pa, po noa e whawhai ana a ka tata ki te awatea, ka tahi a Tara-ao ratou ko tana hoko whitu ka tika i roto i te rua i keria ra, tae atu ki te kuwaha o taua rua ra ka tomo ratou ki roto i taua rua, tutakina iho te kuwaha, ka mea atu a Tara-ao ki tana wahine ki te tuahine o Karewa, “Me noho koe hei tutaki i te kuwaha o te rua nei.” Ka whakaae te wahine ra, ka tae te wahine ra ka tutakina eia te kuwaha o te rua a nohoia iho eia a runga o taua kuwaha.

I ako iho ano a Tara-ao ki tana wahine i ki atu, “E tae mai a Karewa, a e karanga mai i waho kia haere atu maua ki te riri, ka ki atu, ‘Taihoa kia oti te heru kia pai ai te haere atu.’ A kia ata whakarongo ake, e tangi taku Pu-tara, ko au tena, kua puta au ki waho, ka ora au.”

Haere ana te tangata ma ratou ko tana iwi i raro i te reinga, a noho ana te wahine ra i runga i te kuwaha o te rua. Nawai a ka takiri te ata, a kua tae mai ano te taua ra ki te taha o te Pa, page 183 ko te kuwaha o te rua nei, he whare na Tara-ao, hanga ai eia ki runga ki te wahi o taua kuwaha o te rua tu ai, ka karanga atu a Karewa, “Kei whea a Tara-ao, puta mai ki waho kia ririri maua.”

Ka mea atu tana tuahine te wahine a Tara-ao, “Kei te heru to taokete i aia.”

Ka mea atu a Karewa, “Ae ra, hohoro mai.”

Ka mea atu ano te wahine ra, “Waiho kia heru to taokete, ka puta atu ai ki waho.”

Ka awatea no ano, a ka tomo atu te taua ra ki roto ki te Pa, me pewhea hoki i te iwi o te Pa raka kua ngaro noa iho, ko wai ano hei noho i nga maioro o te pa ra tiaki atu ai i te taua, hei pana atu ano kei puta mai te taua ki roto. Ka tomo no ano te taua ra ki roto ki te pa tirotiro kau ana, ka kimi (rapu) ratou i te ara i ngaro ai a Tara-ao ma, a ka ki kei roto ano i nga whare e noho mai ana, ka karanga ano a Karewa, “Puta wai ki waho,” kihai i roa kua noho te taua ra i te pa noho ai.

Te haere ra a Tara-ao ma i roto i te rua i keria ra e ratou, a roa kau iho ano te ata e hae ata mai ana kua marama iti nei, ka tangi mai te pu-tara a Tara-ao. Kua puta aia ki waho i te pito o te ra ma, kua ora aia kua haere maori noa iho i te koraha.

Rongo kau ano te wahine ra i te tangi o te Pu-tara a Tara-ao, ka mea atu aia ki a Karewa, “Ka rongo koe i te tangi o te Pu-tara ra, ko te Pu-tara a to taokete, kua puta aia ki te whai ao.” Rere rawa atu te tangata ra a Karewa ki roto ki te whare e nohoia ra e taua wahine ra, titiro kau ana aia a Karewa, kua riro noa atu te tainanakia ra a Tara-ao, a ka kimihia (rapua) te huarahi e Karewa i haere ai tana hoa riri, a kihai i kitea, ka tahi a Karewa ka tae ki te wahine ra, ka pana atu e Karewa i tana wahi e noho ra kia taka te wahine ra ki tahaki o tana nohoanga, titiro rawa iho a Karewa e tuwhera (puare) ana te rua i haere ai a Tara-ao ma, ka tino riri te tangata ra ki tana tuahine, hei aha ma te wahine ra te riri o tana tungane, kua riro ra tana tane kua ora.

page 184

Ka maranga te kai whai (aru) a Karewa i a Tara-ao ma, whai noa whai noa kihai te mea kotahi i mau i a ratou. Noho rawa atu a Tara-ao i roto i Wai-kato.

Ka noho nei a Tara-ao i tana kainga i roto i Wai-kato, a roa kau iho ano, ka haere atu tana wahine ki aia, a moe ana ano raua.

He tupuna ano tenei a Tara-ao no Wai-kato, ara no nga iwi katoa.

No te haerenga (omanga) mai o Tara-ao, ka hemo aia i te kai, ka tahuri aia ki te tata ponga hei kai mana, koia i whakataukitia ai te whakatauki nei,—

Tara-ao-tata ponga.

Koroki Raua Ko Tao-Whakairo.
(Nga-Ti-Mahuta.)

Ko Koroki raua ka Tao-whakaro. Ko Koroki no te taha ki Wai-kato. Ko Tao-whakairo no Nga-ti-rau-kawa.

Ka noho enei tangata i Horo-tiu i te taha o te awa o Wai-kato, ko te Pa o Koroki i te tahi parenga o te awa o Wai-kato o Horo-tiu, i te taha ki te taone Pakeha nei i Kemureti (Cambridge). Ko te Pa o Tao-whakairo, i te tahi taha ano o taua awa nei ano, i te taha ki Puke-rimu.

Ka pahemo (pahure) a Tao-whakairo ki te haere ki nga kainga mahi tuna, ka noho tana wahine i te kainga, ka moe nei te wahine ra i roto i te whare, a ka ao te ra ka puta aia ki waho ki te mimi, ka haere mai aia ki te taha o te awa o Wai-kato noho mimi ai, a ko tana aroaro ahu tonu atu ki te Pa o Koroki. He wahine pai koa taua wahine ra. I tena ra, i tena ra, he titiro ta te tangata nei ta Koroki ki taua wahine e haere mai ana ki te mimi a ka tae ki taua ra nei, ka kaha pea te pana ake o te taukari o Koroki kia tae aia ki te wahine ra. A i te ata ano ka puta ano te wahine ra ki tana mahi ra ano. A ahiahi kau ano kua whiti atu a Koroki ki tawahi ki te Pa o Tao-whakairo, tae atu ki te wahine ra, ka korero raua, a ka rite ra ano a raua korero, ka tahi te wahine ra ka tinihangi, kia haere aia ki te tiki kumara i te rua kumara mana, a ka mea atu aia ki ana hoa page 185 e noho ra ratou i taua pa, “Ka haere au ki e tahi kumara maku i te rua ra,” he mea kia kiia ai e te nuinga koia ano he tiki kumara tana, kaore he haere ki reira kia opehia te rua kumara i tana aroaro e Koroki.

Tukua ana e Koroki kia haere te wahine ra, a ka pahure, ka mea aia, “Ka hoki au ki tawahi ki taku pa,” a ka haere a Koroki, ka hua te nuinga o nga wahine ra koia ano kua hoki a Koroki ki tana Pa, kaore ka haere te tangata nei ka ahu ki te rua kumara ra, rokohanga atu ko te wahine ra e noho ana, te hopukanga atu kua hinga ki raro tangi ana te kiko ka mutu no ano, hoki ana a Koroki, a hoki ana ano hoki te wahine ra ki tona whare. Ao ake te ra ka tae mai te tane tupu a te wahine nei, kua pa te pawera ki te tangata ra ki te tane o te wahine nei, i aia e mahi tuna ana. Tae kau mai ano aia, ka ki atu ki tana wahine, “Ka nui toku pawera,” kihai te wahine ra i hamumu atu; ka mea atu ano tana tane, “Kaore he tangata nei i tae mai i muri i au?”

Ka mea atu te wahine ra, “He tangata ano,” ka tahi te tangata nei ka tirotiro i roto i te whare, a te mohio pea ki tana i whakaaro ai, ka tahi aia ka haere ki te rua kumara tirotiro ai, titiro noa ake ki te korupe o te rua, ko te huruhuru kuri e mau ana, no te huru o Koroki a kua mohio te tangata nei, kua taea tana wahine e Koroki, kua mohio hoki aia, na Koroki anake te kahu kuri o te whenua nei e kakahuria ana i aua ra nei i aua Pa nei, ka hoki ano te tangata nei ki tana wahine ka mea atu, “Ha, i konei a Koroki ne?”

Ka mea atu te wahine ra, “Mei te aha?”

Ka mea atu te tangata ra ki tana wahine ka whakaaria (whakaaturia) atu te huruhuru kuri i tangohia mai ma e piri ana i te korupe o te rua kumara. Ka mea atu, “Titiro mai ki nga huruhuru kuri nei i te korupe o te rua kumara ra e mau ana, no te huru o Koroki enei mea.”

Ka mea atu te wahine ma, “Ae.”

Ka mea atu tana tane ki te wahine ra, “Kua taea ha koe e Koroki ne?”

Ka whakaae atu te wahine, ra ka mea atu, “Ae he roa atu nou, a he ngaoko ake no taku maro.”

page 186

Ka po, a ka ao te ra, a ka kitea atu a Koroki ka puta ki waho o tana pa ki te mimi, a e ahu mai ana tana aroaro ki te awa o Horo-tiu, a kua kitea atu aia e Tao-whakairo, ka tu a Tao-whakairo i te parenga o te awa i te tahi taha o te awa, i raro iho o tana pa, ka pa te karanga ki a Koroki ka mea, “Te tangata ra, te tangata ka” (ka tahuri mai a Koroki ka mea atu ano a Tao-whakairo), “Kowai koe?”

Ka karanga atu a Koroki, “Ko au.”

Ka mea atu a Tao-whakairo, “Ka koe ko wai?”

Ka mea atu a Koroki, “Ko au ko Koroki.”

Ka karanga atu ano a Tao-whakairo, “Ka hei tau, apopo ra koe taona pakapakatia ana ki nga kohatu o Kuru-pa ngoi.”

Whakarongo tonu atu a Koroki, kihai i hamumu, kihai i aha, a hoki puku ana aia ki tana whare, a hoki riri ana hoki a Tao-whakairo ki tana whare.

Ahiahi kau ano ka taka a Koroki ki runga ki te waka kopapa, ka hoe ki Wai-kato, tae atu ka korero i te kanga mona i kanga nei e Tao-whakairo, ka tukutukua te karere e Wai-kato, ka mene (poto) te ope taua patu mo Tao-whakairo, ka hapainga mai e te ope ra, ka tauria te pa o Tao whakairo ka horo nga Pa o Tao-whakairo, a ko Tao-whakairo ano i taona e Koroki.

Ko te timatanga tenei o te pakanga a Wai-kato ki a Nga-ti-rau-kawa.

He matua a Koroki no Hape raua ko Haua, na Haua ko Nga-ti-haua, ko Waikato.

A black and white diagram of the whakapapa from Koroki to Hape and Haua.