Other formats

    Adobe Portable Document Format file (digital text)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions: Horo-Uta or Taki-Tumu Migration. [Vol. II]

Upoko II

page break

Upoko II.

Tera te uira, ka hiko ki te rangi.
E kakai rua ana, na runga o Tau-whare.
Kaore (kahore) i a nei, ko te tohu o te mate.
Unuhia noatia, te ata o Wharo;
Te whakaaro koe, ka nui o hara.
Takiri whakarere, te patu i to ringa.
Rongi-mai-hara-nui, Ue-nuku-wareware.
E ui ana au (ahau) kei hea te Marama?
He Tanga-roa-a-mua, he Pau-te-kore-kore.
E tangi haere ana, nga tai o te uru,
Te-papa-o-whare-ana, to haerenga,
Tahu tahu kau ana, nga puke o te Tonga,
Ka hutia te tohunga, ki runga ki a Rona.
* * * *

Rona.
(Rarawa.)

Ka taka ki taua po nei, ka mea taua wahine nei kia tahuna he hangi kai ma ana tamariki, a kahore kau he wai hei whakamaku i ana repaki, ara i ana retao, a ka haere aia me ana retao ki te tahi ringa me te tahaa ki te tahi ringa, ki te akau o te moana, he po pouri hoki, a he ara kino taua ara i haere ai, a ka tutuki tana waewae ki nga pakiaka o nga rakau i taua ara, ka riri aia, a ka kohukohu (kanga) ki te Marama. Ka rongo te Marama i te kohukohu a te wahine nei a Rona mona, ka rere iho te Marama, ka mau ki a Rona, me ana repaki, me te tahaa, me te rakau Ngaio i pupuri ai a Rona, me nga kowhatu i tu ai a Rona, ka maua e te Marama ki runga ki te Rangi. A noho tonu atu a Rona i reira. Kei nga po marama, kei nga po rakaunui o te Marama e kitea atu ana a Rona e whirinaki ana ki nga toka, me page 20 te rakau Ngaio ano e tu ana i tana taha.

Rona. (Nga-ti-Hau.)

He tupuna no matou a Rona, no nehe noa atu, a he nui no tana mate inu wai, a kihai i na taua mate, he kore wai hoki no nga awa, a he po pouri hoki te wa i tino mate wai ai aia a Rona, ka tatari aia kia whiti te Marama, ano ka kore noa iho ana oha, ka mau aia ki te ipu, ka haere aia ki te tiki wai, he tawhiti noa atu te awa i haere atu ai aia, ano ka hoki mai aia ka tutuki tana waewae ki te tumutumu rakau, a he nui no te mamae o tona waewae ka kanga aia ki te Marama ka mea “A hea (a whea) ra te puta ai, te upoko taona Marama nei.” Ka riri te Marama ki aia mo tana kanga, a ka rere iho, a na nga ihi o te Marama, a Rona, me tana tahaa, me te rakau Ngaio i pupuri ai i mau ki runga, a kei reira, kei te Rangi a Rona e noho mai ana.

Rona. (Nga-i-tahu.)

Ko Rona te ariki o te Ra me te Marama.

Na Rona i kai te Marama, a na te Marama i kai a Rona, ka haere raua ki te Wai-ora-a-tane kau-kau ai a ka ora mai ano. Na Tu-raki te Marama. He tangata oma a Rona, he whai (aru) i tana wahine kia patua eia, ka hori (pahure) a Rona ki te moana ka tukua a Hoka i te rangi ki te wahine kia Hine-horo-matai, hei tukituki i nga ari (taepa), ao ake te ra ka haere te wahine me nga tamariki ki te moana, a ka karanga whakawai iho i Rona, a ka heke iho a Rona, ka heke iho hoki a Hoka i te rangi a patua ana a Rona eia, ka hoki mai te wahine me nga tamariki i te moana ka haere aia ki te tiki wai, a whakamaroketia ana te wai, e haere atu ana aia, me te maroke haere ano hoki te wai, ka tae aia ki te Marama, a whiua atu ana tetahi o ana tahaa (ipu) ki te Marama a mau tonu atu taua ipu ki te Marama, ko te tahi o ana tahaa i whiua ki raro ki te whenua, ka whaia atu aia e te wahine, ka whati aia ki te Ra, a na te wera o nga hihi o page 21 te Ra aia i pei mai kia hoki mai; ka whati ano aia ki te Marama, a ka hoki mai ano ki tana kainga; tungia (tahuna) ana te kainga ki te ahi, a wera ana te wahine, ka rapu aia i ana tamariki a kihai ratou i kitea a ka tangi aia mo tana wahine, i te kitea a ka hoki ano aia ki te Marama a tu mau tonu atu ki reira.

Rona. (Nga-i-tahu.)

Ka noho a Rona ia Uru-pahikahika ka puta ki waho nga tamariki, ko Tu-to-te-korori, ko Tu-to-te-korora, ko Pipi, ko Karure, ko Wai-kura, a ka haere a Rona ki te moana, a ka hori (ka pahure) a Rona ka karanga a Uru-pa-hikahika, “E Hoka tukua iho taua nei ki raro nei hakinakina (rekareka),” ka karanga iho a Hoka, “E kore au e tae atu he atua hae ko Rona,” ka riro a Rona ki tai o te moana hu ana i kona, a ka tuku iho a Hoka; i tawhiti ano te pane o Hoka pae rawa nga takitaki (taiepa) pae rawa nga whare, pae rawa nga kainga, ka moe ki te wahine, a i te awatea ka hoki a Hoka, a ka u mai te waka a Rona i te moana, ka whakareia (whiua) nga ika ka pu ki uta ka haere atu te hunga wahine ki tatahi ka pikaungia (pikaua) mai nga ika ki te whata ka whakairia, ka haere a Rona ki te kainga, i tawhiti ano aia ka titiro atu kua pae nga takitaki me nga whare ka mahara aia a Rona ka mea, “Na te aha ra i pae ai nga takitaki me nga whare,” ka tae atu te wahine ka ki atu a Rona, “I pae nga takitaki nei i te aha?” Ka ki atu te wahine, “I pae i te hau na te hau i tukituki;” ka ki atu a Rona “I whea (hea) tenei hau e tangi nei;” ka ki atu te waha o te wahine “E ko tua hau ake;” ka ki atu te waha o Rona, “Kahore ra he hau o waho o te moana;” ka ki atu te wahine, “E kia aha tenei hau;” ka noho raua ko te wahine ka moe ka ao ake i te ata ka takoto te aio ka haere ano a Rona ki te moana ka hori (pahure) atu aia ka karanga ano te wahine, “E Hoka tukua iho taua nei ki raro nei hakinakina,” ka karanga mai a Hoka, “E kore au e tae atu he atua hae ko Rona, ka riro Rona ki tae o te moana hu ana i kona.” Ka tuku iho a Hoka; i tawhiti ano te pane o Hoka pae rawa nga takitaki, pae rawa nga whare; ka tae mai ki te wahine, ka moe raua, ka hoki page 22 a Hoka, a ka u mai nga waka, ka pakaina (panga) mai nga ika ki uta ka whanatu (haere) nga wahine ka hari (mau) mai ki uta a ka whakairia ki te tiro (whata) a ka haere mai nga tangata ki te kainga, a i tawhiti ano ka titiro mai a Rona kua pae nga takitaki, a kua pae hoki nga whare ka mea puku ano aia ki aia, “Na te aha ra i tuku tuku.” Ka tae mai te wahine ka ki atu a Rona ki tana wahine, “Na te aha i pae ai nga takitaki me nga whare.” Ka ki atu te waha e te wahine, “Na te hau.” Ka mea atu a Rona, “I uta anake pea tenei hau e tangi ana.” Ka ki atu te waha o te wahine, “E ko tua hau ake,” a ka noho raua ko te wahine, ka po te ra ka moe raua, ka ao ake te ata ka takoto te aio a ka maanu nga waka ki te moana, a ka whakataruna (hianga) a Rona ka whakamatemate i aia, a ka takoto ai, a ka haere te wahine ki waho, a kei ro (roto) ano o te whare a Rona e takoto ana, ka hua te wahine kei te moe a Rona, kahore kei te takoto matatu ano a Rona a ka rongo a Rona e karanga ana tana wahine i tenei karanga, “E Hoka tukua iho taua nei ki raro nei hakinakina.” Ka karanga mai a Hoka, “E kore au e tae atu he atua hae ko Rona, ka riro a Rona ki tai o te moana hu ana i kona.” Ka whakarongo ake a Rona, a ka whakaaro aia, “E koia ko Hoka ano e tukituki nei i aku takitaki (taiepa) me taku whare.” A kei te haere mai a Hoka ki te wahine; i tawhiti ano te pane o Hoka kua tukituki mai i nga takitaki, a ka whakatika ake a Rona ka whai atu ki a Hoka, a ko te raho o Hoka haea ake e Rona a tukua atu a Hoka kia kaere, ko te raho i mauria mai e Rona, a ka taona te raho o Hoka e Rona a hoatu ana e Rona hei kai ma taua wahine ma te wahine o Rona. Ka noho te wahine a ka tonoa e Rona te wahine kia haere ki te kawe wai, a whai atu tou (whai, aru tonu atu) nga tamariki i te wahine, a haere tou (tonu) atu, me te pakihi haere atu te wai, a tahuri tou he pae maunga; na ka karanga atu a Rona ki tana wahine, “Haere ra, na kahore ka kai koe i te raho o tou tane,” a ka ngaro atu te wahine ka noho a Rona i te kainga raua ko te tahi o ana tamahine, a ka haere a Rona ki te moana, a ka u mai ki uta, a ka whanatu nga page 23 tangata me te hunga wahine ki tatahi ka haria mai nga maka (manga) ki te whata, whakairia ai, ka haere ki te kainga noho ai tahu umu maka ai, a ka moe ka ao ake i te ata, ka haere ano ki te moana ka u mai ki uta whanatu te hunga wahine ka tari mai nga ika ki te tiro (whata) whakairia, ka haere mai nga tangata ki te kainga ka tahuna he umu maka ka kai ka ao ake i te ata ka haere ki te moana.

Kua tae te wahine me nga tamariki ki te kainga ke, a tera taua wahine te ki atu ra ki nga tamariki, “Nau mai, haere ki ta korua hakoro, e kore hoki e korua e ngaro ta korua hakoro,” a ka tonoa aua tamariki e te hakui ka whaihangatia ki te paka (papa, kumete) a ka tomo aua tamariki nei ki roto ki taua paka, ka korero atu te hakui, “Haere korua ka tae he pa, ka whakarongo ai korua, a ka kore e korua ka haere ka tae he kainga ka whakarongo, ka kore e korua ka haere,” a ka tukua ana tamariki kia haere, a ka tae raua he kainga ka u ki uta ka whakarongo kahore i reira, ka haere ka tae he kainga ka whakarongo kahore a Rona i reira ka haere, a ka haere aua tamariki ka tae ki tena kainga ka whakarongo a kahore i tena kainga ka haere, a ka haere aua tamariki ka tae ki nga waka i te moana e patu maka (manga) ana a ka tae ki tena waka, ka karanga nga tangata o runga o te waka, “Ta tatou nei poro rakau ra,” a ka ki taua rakau, ara nga tamariki o roto o te rakau ra “Kia taumaha” (taimaha) a ka takoto tou, a ka tere taua poro rakau, ka tae ki tena waka, a ka whawhai (hopu) mai nga tangata o taua waka i te poro rakau kai utaina ki te waka, a ka mea ake aua tamariki nei i roto i te poro rakau, “Kia mama kia mama,” a ka whawhai (hopu) iho nga ringaringa o te tangata ka mea ake ano aua tamariki nei, “Kia mama kia mama.” Ka karanga ake te tangata, “Mama taku rehe tenei poro rakau,” a ka mea ake nga tamariki, “Kia taumaha (taimaha) kia taumaha,” ka tukua ki ro o te wai, a ka tere taua poro rakau, ka tae ki te waka o te hakoro, a ka karanga ake nga tangata o te waka, “Ta tatou nei poro rakau,” a ka whawha (hopu) iho nga ringa o te kauhoe a ka karanga ake ratou “Taumaha rukaruku ia” a ka page 24 tukua atu ano te poro rakau ki ro o te wai, a ka tere haere taua poro rakau, a ka rite ki te wahi o te waka i noho ai te hakoro a Rona, ka mea ake aua tamariki i roto i taua poro rakau nei, “Kia mama kia mama,” ka whaia (hopu) atu e nga ringa o te hakoro, ka hapainga eia taua poro rakau a tokoto ana i runga i te waka i roto i te taumanu o te hakoro, a ka patu maka te hakoro i runga i taua poro rakau, ano ka tomo te waka ka hoe ki uta ka haere mai te hunga wahine ka tae mai ka pikaua atu nga maka ka hari atu ki uta, a ka tae mai te tamahine o Rona, ka ki atu a Rona “Na tau na poro rakau mauria ki runga ki te whata iri ai,” a ka pikaua nga maka ka whakairia ki te toro (whata), ka haere nga tangata ki te kainga, ka tae ka noho i te kainga ka noho nei te tamahine a Rona ka ki atu aia ki a Rana, “Ka haere au ki waho whatu ai i aku patiti (tarutaru) hei uhi.” A ka haere taua tamahine, ka noho ka whatu i ana patiti, a ka rongo aia e tangi mai ana aua tamariki i roto i taua poro rakau, koia nei nga kupu o te tangi o aua tamariki,—

Te Marama i taria kia puta mai koe i te pa e,
Apopo ia maua nei kite ata patua ai
E to maua nei matua.
Tena ra ia a Uru-pahika-hika, ia Tu-to-te-Korori.
Ia Tu-to-te-korora, Pipi e, Karure e, Wai-kura.
Te Marama i taria kia puta mai koe i te pa e ra,
Apopo ia maua nei i te ata patua ai e to maua nei matua
Wahine ra ia Uru-pahika-hika ia Tu-to-te-korori,
Ia Tu-to-te-korora, Pipi e, Karure, Wai-kura.

Ka haere taua tamahine a Rona ki aia, ka korero atu ki aia, a ka haere mai a Rona rokohina mai aua tamariki e tangi ana ano i roto i taua poro rakau ko aua kupu ra ano, a ka wetekia taua poro-rakau ka tukua ki raro ka whara nga tiro ka tahuna ki te ahi mahiti (pau) katoa nga kai kahore hoki he kai i takoto a etahi tangata rawa, a etahi tangata rawa, mahiti katoa i te ahi, a ka noho tera a Rona, po maha noa atu; ka whakatau tera a Rona ki te Ra, a ka tau iho te Ra, kahore hoki tera kia piri ki te Ra, ka whakapiri tera ki te Marama, na piri tou ki te Marama na ka kainga te Marama e Rona nawai ra te Marama i rahi ka iti tonu ka mate hoki te Marama.

page 25

Rona. (Nga-Puhi.)

Ko te korero tara tenei mo Rona. I te tahi po atarau, ka haere a Rona ki te tiki wai mo ana tamariki, ko te kete ki tana ringa mau ai me te tahaa i roto, i te haerenga atu ki te wai, ka araia te Marama e te kapua, rokohanga iho, he ara kino taua ara i haere ai, he puku pakiaka rakau, a he ururua ano hoki: a tutuki ana tana waewae ki te rakau, a ka riri aia, ka kohukohu, ara ka kanga ki te Marama, ka puta ana kupu, ka mea “Poko kohua koe te Marama, te puta mai koe kia marama ai” ka riri ano hoki te Marama ki aua kupu a Rona, a ka rere iho, ka mau ki a Rona, ka toro te ringa o Rona ka pupuri i te rakau Ngaio, e tupu ana i te parenga o te awa; pupuri noa a Rona I taua rakau, hei aha ma te Marama; ka hiwia a Rona e ta Marama mahua katoa te rakau ra haere katoa me nga pakiaka, kaere tonu atu a Rona, me te rakau ra, me tana tahaa wai.

Ka taria, nei a Rona e ana tamariki kia hoki mai ki te kainga te puta noa ake, ka haere ratou ki te rapu i ta ratou whaea, rapu noa, te kitea, ka karanga ratou, ka mea “E Rona e, e Rona kei hea koe,” ka puta te reo o tera i te rangi ka mea. “E, tenei au kei runga nei, kei te Marama nei, kei nga whetu.”

Roanga-Rahiameruru-Teina. (Nga-i-tahu.)

Kotahi te wahine rongo nui e kiia ana e te rongo korero a nga iwi katoa, ko Roanga-rahia te ingoa, a ka noho taua hunga nei he tuakana he teina, ko Ruru-teina te potiki o taua hunga, ka rongo aua tangata nei i te rongo atahua o taua wahine a ka mea ratou kia haere kia kite ratou, ka mea puku aia aia o ratou mana taua wahine, ka mahia te waka ka oti, ka maanu ki te wai ka hoe taua hunga a ka tae ki te kainga ia Roanga-rahia, ka toia te waka ki uta ka haere nga tangata ki te kianga o taua wahine a ka rokohina atu aua tamariki e ta potaka ana, ka ui atu a Ruru-teina kia ratou “Kei whea te huanui,” ka ki mai aua tamariki “Whanatu na te roro o te whare o Roanga-rahia,” a ka page 26 ki atu te waha a Ruru “Ko te huanui tera?” Ka ki mai taua hunga tamariki “Ae,” a ka haere tera a Ruru ka tae ki te kainga, ka haere ki ro (roto) o te whare o te kainga, ka noho ratou, ka meatia mai he kai ma ratou ka ahiahi te ra ka ki mai nga tuakana a Ruru, “Mau e taka a tatou mea, a mau e mahi he mea kia pai ai ta tatou noho i te kianga nei, me tiaki hoki e koe a tatou taonga kia pai kei poke i te repo (paru)” ka mahi a Ruru-teina a ka haere nga tuakana ki nga whare taka o taua kainga, a ka tae ratou ki nga whare taka ka mau tenei tangata a ratou ki tana wahine, ka ki mai te wahine ko au tenei ko Roanga-rahia, ka mau tena tangata ki te wahine ki ka ano taua wahine ko au tenei ko Te-Roanga-rahia, ka ki mai aia wahine aia wahine ki ia tangata ki ia tangata o aua tuakana a Ruru, koia a Te-Roanga-rahia, kahore he mea whakakake na ratou, a ka moe ratou ko nga tane, nga tuakana a Ruru-teina. No te horinga (pahuretanga) o nga tuakana ka haere a Ruru ki te whare kia te Roanga-rahia rokohina atu e noho ana raua ko tona tia (whaea), ka tae atu a Ruru ka mau kia te Roanga-rahia, ka ki atu te wahine ki tona tia “Haere koe ki waho nei hei titiro i te awatea, a ka awatea ka karanga mai ki au,” ka moe a Ruru raua ko te wahine, ka karangatia mai e tera whare “Kowai tou i to korua whare e papa ana” ka karanga atu tona tia “Ko au nei ano e haere ana ki te minaga,” ko Hine-te-rangi-atahua te ingoa o te tia, ka moe a Ruru raua ko te wahine, a ka marama ka karangatia mai e te paihi (tutei) “He awatia ia” a ka puta a Ruru ka haere ka tae ki roto ki to ratou whare, tika atu ano ki runga ki a ratou mea takoto ai, a ka tae atu nga tuakana ka ki atu ratou ki a Ruru tenei “Kua noho matou nei ia te Roanga-rahia a kahore he wahine mau,” ka noho ano nga tuakana ka ahiahi te ra ka haere ano ki a ratou wahine ka noho ana a Ruru, a ka hori (pahure) atu nga tuakana ka haere ano a Ruru ki tana wahine a ka moe ano raua, a ka ao te ra kua hoki ano a Ruru ki ta ratou whare, tae rawa atu nga tuakana e tokoto ana ano a Ruru i runga i a ratou mea, ka noho ratou a ka meatia mai he kia ma ratou ka ahiahi te ra ka korero kia manu ratou kia hoki page 27 ki ta ratou kianga, ka ahiahi ano te ra ka hoki ano ratou ki a ratou wahine ka noho a Ruru-teina a ka haere ki tana wahine ka moe raua, ka kainamu ki te ata ka ki atu a Ruru ki te wahine, ki te tia (matua) hoki kia haere ratou ki runga ki te whaka, a ka whakaae raua a te Roanga-rahi raua ko te tia, a ka arahina raua e Ruru ki runga ki te waka, a ka haere raua ki roto ki te pakokori a Ruru noho ai ka huna raua e Ruru ki reira, a ka waiho atu a te Roanga-rahia raua ko te paihi (hoa noho) i roto i te pakokori noho ai ki haere mai a Ruru ki roto ki ta ratou whare ka takoto a Ruru ka puta mai nga tuakana ka ki atu kia Ruru kia maanu ratou, ka haere ratou kia toia te waka, a ka maanu te whaka, ka haere te tangata me te wahine, a ka utaina ka hoe, ka rere ratou a ka u ki uta ka toia te waka ki uta a ka porangitia (ka rapua) he ahi ma ratou, porangi (rapu) noa kahore kia kitea, a ka kitea atu te ahi o te Nga-rara-hua-rau e ka ana, ka ki atu nga tuakana ka Ruru-teina, “Haere tikini tetahi ahi ma tatou,” a ka mea puku a Ruru kia nono kia tiaki i tana pakokori kei haere atu he tangata ka takiritia te uhi e nga tuakana ka kitea tana wahine, a tonoa ana a Ruru e ratou kia haere, ka haere a Ruru, a ka tae ki te kainga ia te Nga-rara-hua-rau, rokohina atu e noho ana ko Kiore-ti ko Kiore-ta, ka karanga mai a Nga-rara-hua-rau, “Kiore, kowai, tenei,” karanga atu a Kiore “Ko Ruru,” ka ki atu a Nga-rara-hua-rau, “I haere mai ki te ahi;” ka mea atu a Kiore, “Ki te tiki ahi mai,” a ka haere mai te Nga-rara-hua-rau, mea rawa ake a Ruru kia haere kua tae mai taua atua nei, ka karapoti te hiku o te waero ka mau a Ruru, kahore hoki kia haere a Ruru ka noho ia te Ka (Nga)-rara-hua-rau, ka taona he umu kai ma ratou, ka maoka (maoa) mai te umu ka tu ki te aroara o Ruru paru rawa ki te inohi (unahi) o te Nga-rara-hua-rau, a ka noho ratou ka kai ratou ka hori atu a Nga-rara-hua-rau ka ki atu a Ruru kia Kiore-ti kia Kiore-ta “Ko tona tohu ano tenei a tenei wahine?” ka ki mai a Kiore-ti “Ae ko tona tohu ano tenei,” ka ki atu te waha o Ruru “Tanumia rawatia nga kai ma tatou ki te inohi” (unahi) ka ki atu te waha o Kiore-ti raua ko Kiore-ta “E ki ana koia koe he page 28 tangata tenei wahine, a he atua ia,” ka ragona mai aua kupu e taua atua nei ka karanga mai taua atua “Akuanei rawa koe te mate ai” ka ki atu te waha o Kiore-ti raua ko Kiore-ta ki a Ruru “Haere koe,” ka karanga mai ano taua atua nei “Akuanei koe te mate rawa ai” ka tu tou (tonu) mai ki runga taua wahine kia haere mai ki Kiore-ti raua ko Kiore-ta ka rere a Kiore-ti ki roto ki te pohatu (kohatu) ngaro rawa atu ka rere a Kiore-ta ki te koukouaro ka ngaro atu, ka tae a te Nga-rara-hua-rau ki te pohatu i ngaro ai a Kiori-ti rakuraku atu ai e titi ana mai i roto i te pohatu ka whai (aru) taua wahine ia Ruru a ka karanga atu “E Ruru hoki mai, e Rura hoki mai, e kore au e tae atu hei te rangi pukoukohu (pukohu) ko au tena.”

Ka tae a Ruru ki te wahi i noho ai ana tuakana ka whai hangatia he whare kotahi te matao (mataho) ka whakaturia a Ruru ki te rakau ka whakakorokia ka whakatangatakia ka whakaurea mana ka oti ka whakakorerokia, a ka mutu nga korero ka whakaturia, korero mai ana i roto i te rakau, a ka tae ki te rangi pukoukohu (pukohu) ka karangatia he tutu he parata he takauere rimu ko te Nga-rara-hua-rau a katata mai taua wahine ra ka karanga mai “E Ruru kei wha koe,” ka karanga atu a Ruru i runga i te tuarongo o te whare “Tenei ano au,” ka karanga mai ano taua wahine “e Ruru kei whea koe,” ka mea atu a Ruru “Tenei ano au,” ka karanga atu ano taua atua ra a Nga-rara-hua-rau “Hua koe i oma mai ai e kore au e tae mai,” a ka tomo te wahine ra ki ro (roto) o te whare, ka tomo mai ra te tara (taha) haere mai ai, a ka tae ki te tua-rongo ki a Ruru ka awhe mai te waero ra tetahi tara ka apitia ki te upoko, ka waiho a Ruru i waenganui ka hia ai taua wahine ki a Ruru a ka ai raua ka ki atu te waha o te wahine ra ki a Ruru “E Ruru e maroro ana tou ure katahi ano te ure maro nou,” ka ki atu te waha o Ruru, “Ko tona ahua ano tenei,” ka ki atu te waha o te atua ra, “E ngawari ana tou ure e Ruru ia taua nei, ka tahi nei marohitanga,” a ka whakarongo taua wahine ki waho e haruru ana ka ki atu ai ki a Ruru “E Ruru he aha tenei” ka ki atu a Ruru “Ko au taokete tenei e taka kai mai ana ma taua,” a ka page 29 rongo ano te wahine ra e haruru ana a waho, ka ui ano te wahine ra, ka ki atu a Ruru, “Ko ou matua hungoi (hungawai) e taka kai ana mai ma taua.” Kaore ko nga tangata e tohihi (whakapuru) wahie ana ki nga tara (taha) o te whare a ka tahuna ki te ahi, ka tungia ki te ahi, a ka ka tenei wahi, me tenei wahi, ano ka puta ki te roro, ka uhia te whare e te au o te ahi kahore kia kitea te whare, pouri kerekere i te au o te ahi, ka puta te ahi i te matao o te whare ka puta a Ruru ki waho ka tukia (kapi) mai te matao o te whare ki te ahi ka aue taua wahine i roto i te whare i te were o te ahi ka horo te whare ka aue ano te wahine ra ka karanga “E Ruru whakawareware i te mura o te ahi; aue tuakiri.” E tu ana nga tangata i waho nei ko nga Korapa (he patu) mo nga inehi (unahi) o taua wahine kei rere te inohi, ka pakia ki runga ki te ahi, tera te inohi rere ka tae te Korapa (Karapoti) ki runga ki te ahi na nga inohi (unahi) ka mahiti (pau) ki runga ki te ahi, e rua o nga inohi (unahi) i rere ki runga ki Puke-rau-aruhe tetahi, ko tetahi i rere ki runga ki Poro-rimu, a ka tangi te tahi o aua inohi ko te tangi tenei,

Aue; Puke-rau-aruhe,
E kino au e te tahu;
E kino e, wareware
I te mura o te ahi,
Aue; tau kiri

A ka mate taua atua nei a Nga-rara-hua-rau, ka mutu nga mea i ora ko aua inohi e rua, a haere ana a Ruru he tangata ia kua mahue te rakau. Ka haere a Ruru ki te kainga i te hakui i te hakoro, i nga tuakana, a ka meatia he kai ma ratou, ka noho ratou a ka ahiahi, ka ki atu te hakui raua ko te hakoro ki a Ruru, “Na ia nga wahine, ko nga wahine a ou tuakana, ko koe anake ano kaore au wahine,” ka ki atu a Ruru “Ae kaore kau aku nei wahine,” ka ki atu ano te waha o Ruru ki te hakui, “Ka hore ano he tangata i tae ki taku pakokori.” Ka ki atu ano te waha o te tama “Koia kahore he tangata kia tae ki taku pakokori,” ka ki mai te hakui “Kahore ano,” ka ki atu te tama ki tana hakui, “E kore koia koe e haere,” a ka haere te hakui ka tae atu page 30 ka koharikia (uakina) mai te wahine ka mataku te hakui, hoki tou (tonu) mai kahore hoki kia tae, a ka tae mai te hakui ka ki atu ki tana tane ki te matua tane o Ruru. “E ki ana koe he wahine ake te wahine a ta taua tama potiki?” Ka ki atu te waha o te matua tane, “He wahine nui puku?” A ka haere mai raua ki a Ruru, ka ui atu e Ruru ki te hakui. “Kahore koe i tae.” Ka ki atu te hakui “Kahore ra ahau i tae, whanatu tou au koharakia (uakina) mai mataku noa mai au, haere mai tonu nei au” ka ki atu te waha o te potiki “Aua ra ka kohara mai whanatu tou (haere tonu atu). “Ka haere ano te hakui a ka tata atu ka kohara mai taua wahine ra te wahine a Ruru ara a Roanga-rahia, a kahore hoki te hakui i mataku whanatu tou atu; ano ka tae atu ki taua pakokori huraina (uakina) atu, a tenei te noho nei raua ko te tia, e mau ana nga roimata i te kanohi o te Roanga-rahia, a e noho ana te tia; na te tia te koko (taha Tui) i mahiti (pau) na te tangata te koko kihai i mahiti, ko tetahi tahaa i mahiti (pau) ko tetahi tahaa i takoto, e tu ana te tahaa Koko i toe, a ka arahia (arahina) mai taua wahine me te tia i te po a ka tae mai ki te kainga ki te tane ki a Ruru, ka noho ka moe raua, ka ao te ra ka ki atu a Ruru teina ki te hakui “Akuanei ka whanatu (haere) ki konei ka karanga e koe. ‘Hua atu ai au kei a Ruru-matua aku te wahine rongo nui nei. Kahore, naia ka noho te tino o te Roangia-rahia i taku potiki,’” na ka rangona e nga tuakana, ka haere mai ratou kia kite i taua wahine, e noho ana, te pai pea ia o te kanohi, a ka riri nga tuakana ka haere ki a ratou wahine ka patupatua aua tini wahine katoa mahiti anake.

Pungakehume Koko-Muka-Hau-Nei. (Nga-i-tahu.)

Ka noho raua i a raua wahine, ka haere ki te moana ki te patu maka (manga) ka tomo te waka ka u mai ki uta ka haere atu nga wahine ka tari (pikau) ki uta ka tuakina nga piha ka pangaina (panga) ka hereherea nga ika pikau ke ki te whata a ka noho ratou ka ao ake i te ata ka haere ano ki te moana ka page 31 tomo te waka ka u mai ki uta ka tuakina nga ika ka panga nga piha ka hereherea nga ika ka taria mai ki te whata ka whakairikia (whakairia), ka tahuna he umu ika ka taona ka maoko (maoa) ka kai ratou, ka po te ra ka moe ratou ka ao ake i te ata ka maanu te waka ka tangi te hau ka puhia te waka ka rere, nawai ra i rere te waka i te moana hohonu ano ka pati (papaku) tou te moana ka u ki uta ka toia ta raua waka ki uta, ka porangi (rapu) kauati raua kahore kia kitea ko te pairi o ta raua waka ka whakapekaina ki roto ki a raua ka haere raua ka kite raua i waho i te oneone e takoto ana nga tapuwae, kotahi te waewae tokotoko, kotahi te waewae tangata, he hape te waewae o te tahi, ka ki raua “Kei whea ra nga tangata nana i tapuwae,” ka whakarongo raua e pa ana te toki i ro ngaherehere, a ka haere raua ka whakarongo haere, ka ki atu tetahi “Na tou e pa mai nei” a ka titiro atu raua ae na e tarai mai nei, a ka whanatu raua e tarai ana haere tou atu haere tou te rerenga o te mara-mara haere tou nga kanohi ka titiro ki te wahi i rere ai te maramara, ka rere te maramara a te tahi haere tou nga kanohi ki reira a ka kanakana aua tangata nei, ka ki atu te waha o tetahi “E ta kei te kana tou nga kanohi o nga tangata nei,” ka ki atu te waha o te tahi. “He kanakana noa ano ia kahore taua kia kitea mai,” i haere whakamoka raua, ninihi haere atu ai raua whakapinipini a ka haere tou atu raua, tahuri rawa ake aua tangata ka hopukia e Pungarehu ma ka mau, ka tau ratou ki raro ka ui mai kia raua “No whea korua,” ka ki atu raua “No uta maua na te hau mau i pupuhi mai,” Ka ki atu raua “No whea hoki korua” ka ki mai raua, “No Hawa-iki maua, no Tawhiti-nui-a-rua maua,” ka ki atu raua “Kei whea to korua na kainga,” ka ki mai “Na to matou na kainga” ka haere ratou a ka tae atu ratou ki tawhiti ka ki mai aua tangata kia Pungarehu ma “Akuanei e haere mai he kai keka (tawhiri) kia korua kauranga (kaua) hei kata, ka kata korua ka mate korua,” a ka haere ratou rokohina atu te Aitanga-a-nuku-mai-tore e oni ana i runga i te tawhara o te kiekie a ka haere ratou ki ro o te page 32 whare, ka noho ratou i ro o te whare, ka takaina mai he kai, homai ki ro o te whare, he Pakake mata kahore hoki raua kia kai, noho tou raua, kahore he ahi o taua wahi e kai ota ano nga tangata o reira i te kai, ka kai mata i te kai, ka noho ano raua ka ahiahi te ra, ka homai ano he Pakake ma raua kahore hoki raua kia kia, noho toa raua a ka puta mai te kai kowhiti ki a raua kautete te mata ki runga ki te rakau a haere mai ka kowhiti ka mea mai:—

Tena ka kata,
Tena ka kore,
Tena ka kata,
Tena ka kore.

Kahore hoki raua kia kata a hoki noa atu, a ka noho raua ka moe ratou ka ao ake ano te ra ka homai he Pakake ma ratotu ka kai ota ano ratou ka noho raua a ka ahiahi te ra ka ki atu raua ki a Pungarehu ma, “Paia mai te whare,” ka tangohia ake ta raua kauati ka hikaina te ahi a ka tae te haunga o te paoa o te ahi ki nga ihu o nga tangata o te kainga ka karanga mai ratou,—

Piopio tai whakarua,
Nawai koe i homai,
Ki taku tai whenua?
E tu haere
Piopio tai whakarua,
Nawai koe i homai,
Ki taku tai whenua?
E tu haere

A ka tawhiria e raua te ahi a ka ka, tahuna te umu ka ka, ka tiaroaroa (tikakukakua) nga pohatu (kou-whatu) ka urua te umu ka hoatu nga pakake ka tikohia nga pohatu ki runga ki nga pakake ka hoatu te tapora (retao) ka tapuketia ka ngaro te umu ke haere mai ki tahaki ka noho, a ka taki taro ka haere ka huakuna (hukea) te umu, ka tu te tokowahu (tokowhau), ka hoki mai te kakara ka tae ki nga ihu o te iwi whenua, a ka haere mai ratou ka karanga mai kia Pungarehu ma “Te kakara,” ka tae mai ki te umu ka tipakia nga Pakake ka mauria ki ro o te page 33 whare a ka manawareka nga tangata ka tahi ano ka kai maoka (maoa) a ka kai ratou, a ka ahiahi te ra ka moe ratou ka ao ake i te ata ka tahuna he umu pakake ka maoka ka kai ratou ka ki ratou “Ka tahi ano ka kai maoka, he kai ota anake ta tatou kai,” Ka ki atu te waha o Pungarehu ma, “E hara korua i te tangata, he atua koia koutou, e hara koutou i te tangata, he ota tonu ta koutou kai.” A ka noho ratou, a ka kii taua iwi kia Pungarehu ma, “Kotahi te mea e kai nei ia matou, he Poua-kai, he manu kai tangata,” ka ki atu te waha o Pungarehu ma, “E haere ana koutou ki whea i mahiti (pau) ai koutou,” ka ki mai nga tangata o reira, “Whanatu matou ki te wai, whawhai (hopu) tou mai,” ka ki atu te waha o Pungarehu ma “E kore ano e kite te haeremaitanga (haerenga mai)?” Ka ki mai te waha o era “Nawai ki, e kitea atu ana.” Na ka whaihangatia te whare a ka oti ka whakamataokia (kahore he roro) ka peke a Pungarehu raua ko tana hoa ki runga ki te matao noho ai, ka noho raua ka kitea atu e raua e rere haere mai ana taua manu a ka tata mai; i tawhiti ano ka tuku mai te upoko, a ka tatata mai homai tou nga ngutu ki tetahi o raua, hoatu tou te toki ka whati te tehi pakihau (parirau) pakau) whati tou te timu o tetahi pakihau (pakau) ka mate ka patua a ka haere ka torona (tirohia) te ana rokohina atu e pu (haupu) ana te iwi o te tangata: a ka hoki mai era ki te kainga noho ai. A ka moka ka (aroha) a Pungarehu ma, ka aroha ki a raua wahine a ka haere raua ka tae ki ta raua waka ka maanu ki ro o te wai ka hoe raua a ka ahiahi te ra a ka po ka u ki to raua kainga a ka haere raua ki ro o ta raua whare kua mahue kua kurikurikia (kurikuria kua haunga ahua piro) a ro (roto) o te whare, ka kii raua kia raua, “Kua mahue te kainga nei, kua mate ranei pea nga tangata,” a ka titiro raua ki tetahi whare e ka ana te ahi ka mahara, na ano kei tera whare, ka haere raua ki tera whare ka tomo atu raua ki ro (roto) o te whare ka noho raua kahore raua kia kitea mai e nga tangata o te whare, e moe ana hoki nga tangata, ko tetahi ko tana wahine, ko tetahi ko tana wahine, kua noho hoki a raua wahine i te tane page 34 ke, ka hoki ake te kauwhou (mahara) o tetahi wahine ka mea ake ka tangi ake ka mea:—

Whano ka ahiahi,
Ka whanake te aroha:
Ko te matua i wehea ki Hawa-iki.
Tena te waha, te pa mai
I tua maunga; na ra
Ka kai e.

A i te ata ka whakaara ake nga wahine me nga tane ka ki atu tetahi wahine, ko a taua tane, a ka noho i a raua tane tawhito ano.