Rehua.
(Nga-I-Tahu.)

Na Rehua te ahi i tunua ai nga korari, me nga hua o te rakau, me nga ika; na reira i matauria ai te tahu kai ki te ahi.

Ko te Tau-mata a Rehua, ko Te-taki-taki-nui-o-raki, a koia te wha, me te rima o nga Rangi.

Ko Rehua Ko Tane. (Nga-I-Tahu.)

Ko te timatanga tenei o te patunga tapu i mua. I te horinga atu o Tane ki runga ki te Rangi, no reira i whaka-aro ai a Tu-mata-uenga raua ko Roko-ma-rae-roa; a ka mea raua “Ka hori page 30 a Tane ki runga me whakamatau e taua ki te patu i etahi o ka (nga) mea a Tane i whaihanga nei mehemea e pehea ana te reka.” A patua ana he patunga e Tu-mata-u-enga raua ko Roko-ma-rae-roa. Ka mate i reira ko te aitanga a Tiki-kapakapa; ka hoatu nga patunga ki a Rehua, a ka ki atu a Tu raua ko Roko ki a Rehua, “E ta e aha ana tona reka o tena kai o te tangata,” ka ki mai a Rehua kia raua, “E kawa ana ia? e reka ana pea kia korua” otira i mea te whakaaro o Rehua, he aha ranei taua kai. Ki muri mai ka hika (hinga) ano te patunga tapu a aua tangata ano a Tu a Roko, nga (ka) kawea atu ano e raua ki a Rehua ka mea atu hoki raua ki a Rehua, “E hoa e aha ana te renga (reka) o tena kai” ka kii mai a Rehua ki a raua “E ta ma, kia rongo mai korua toko-rua, he kai ano enei na Tane i whai hanga, hei kai ma te tangata I te tuatahi i hanga ai eia hei noho i te ao; no reira nga (ka) whaia haeretia taua aitanga a Tiki-kapakapa me ta Tiki-tohua hoki tana aitanga.

Kotahi tonu te wa i patua katoatia ai e Tu raua ko Roko aua mea, a patua haeretia ana e raua, a mate tonu iho te nuinga o aua uri a Tiki ma.

Ko te tua-rua tenei o nga patunga tapu; no te aitanga a Pukupuku-te-rangi; na Tu ano raua ko Roko i patu, ka mate i reira, ka kawea nga manawa ki to ratou Ariki ki a Rehua; heoi ka whakaaro a Tu raua ko Roko kia haere raua ki ruka (runga) ki te Rangi whawhai ai kia mate ka (nga) tangata o reira. Tae rawa atu ki Taumata, ki Te-kahu-raki, kua tae noa atu ki Puke-nui-o-hotu ki Puke-nui-papa, ki Puke-nui-tauranga. Na reira i mate mate katoa ai aua iwi.

Ki muri iho ko te parekura ko Taku-tai-o-te-raki. Ki muri tonu mai ko tetahi parekura ko Awa-rua. Ko te ingoa o te puta i mate ai a Tu-mata-uenga, ko Awa-rua. I taua parekura ka ki atu a Roko ki a Tu, “E ki atu ana ra ahau ki a koe kia tipi-hau-raro taua; ki marie mai ra koe ki au, kia taka-mai-tu tonu taua, ki to hiwa, koia ra tena ka mate na koe; apopo na tou mate waiho ai ma-haku (maku) e raka (ranga) i te ao nei.” Ka page 31 tahi a Roko ka whakatika ki te kaki (ngaki) i te mate o Tu. Ko te ekenga tenei o te kakari ki runga ki te tuaiwi (tuara) o Raki. Ko te ingoa tenei o taua puta i kahari ai ki runga ki te tuara o Raki; ko Te-uru-rangi. He tokomaha nga tangata i hinga i taua parekura. No reira i mate ai a Puke-nui, a Puke-roa, a Puke-i-ahua, a Puke-i-kakia (ngakia) a Te-whaka-whenua-i-ere-no-Tu, a Hua-take, a Koa-erea, a Kura-waka, a Kura-tahia, a Tipia, a Pito-rei, a Hutihuti-ma-uku-uku. No reira ano i mate ai a Taha-uri, a Taha-tea, a Taha-ma, a Taha-poko, a Taha-whero; ko nga tangata tenei o taua puta i mate. Toko-rua tonu nga morehu o taua pare-kura; na raua i rere noa atu ki te kaherehere (ngahere) ko Tama-he-raki, te ingoa o tetahi, ko Rahi-whakaka te tahi. Ko te timatanga tenei o ta ka (nga) tangata Maori tana karakia; no te hinganga o te Uru-rangi; ka timataia nga karakia i riro mai i nga tangata Maori.

Otira, heoti ano ka (nga) tangata nana i timata te whakararuraru i mua, na raua hoki i timata te tutu me te whawhai ki runga ki te Rangi, i te mea he tangata kaha rawa aua tangata, ki te whawhai, ki te riri ki te whakararuraru i nga tangata; otira ko te tututanga tenei i pouri ai te whakaaro o Tane; na reira aia i ki atu ai ki te nuinga o taua hunga tutu, “E kore rawa koutou e waiho e au i runga nei noho ai, e kari (ngari) me haere atu koutou ki raro.” A pakapaka (pangapanga) katoatia iho ana taua hunga tutu; heoi ka horo iho te iwi ki raro nei me ta ratou rangatira me Roko-marae-roa. Kua mate atu tona tuakana a Tu-mata-uenga; koia hoki te tangata nana ratou i kowhanawhana, kia tutu tonu, kia whawhai tonu, kia kaha tonu ki te riri, kia toa tonu, kia tu mo te kakari (kekeri). He oti ano, i hoki he mai te hokinga mai o taua whakaariki (taua); a tau ana mai ki to ratou wahi ki Kai-hewa, na reira ratou i noho he noa iho ai.

NGAATUATUPEHU, I NGA RANGI. (NGA-I-TAHU.)

Na te tohe o Te-kahui-anu kia toia Te-kahui-tahu me Te-kahui-tao ki te tutu, na reira i pangaina (i panga) ai ratou e page 32 Raki raua ko Tane ki nga Po. Na Raki te kupu, na Tane te kaha. Na Raki te kupu kia whakatakaina ratou e Tane. No te rangi tua-tahi o Tane i horo katoa iho ai ki nga Po. Na aua Kahui i tutu tonu, na te kupu a Raki i arumia ai ratou e Tane, no te mea kihai ratou i rongo ki to Rangi tona tikanga, kia noho pai ratou.

Kihai i puta nui to ratou tutu ki te ao maori, otira na ratou i ako a Tama-tau-weka raua ko Rongo-ma rae-roa, kia patua nga mea a Tane, hei utu mo ratou. Me Ti-tama hoki i uru i runga i aua Kahui kia kaha te rapu utu mo ratou i nga mea o Tane.

Ka patua ko te aitanga o Tiki-kapakapa ki mua, hoatu ai te mea tuatahi, ki a Rehua. Muri iho ko te aitanga a Tiki-tohua, a i penei ano hoki te hoatu ki a Rehua. Ko te take tenei i kainga ai te manu me te ika e te tangata, me te manu hoki e kai nei ano i te manu, me te ika e kai nei ano i te ika.

Te tahi patunga na Ru raua ko Ro, na raua i patu i te rangi i Pukupuku-te-rangi, i ahua wairua aua mea, a horo ana ki raro ki te ao maori nei, a he mea whakatupu e Tane, no reira te aruhe (roi) me te tini noa atu o te kai pera kua ngaro, a ko te take tenei i mahia ai te aruhe (roi) hei kai hoatu tapu ma nga atua.

Ko te whawhai tua-toru, i whawhaitia i te tuara o Raki, ko Awa-rua te ingoa o taua whawhai, a ko Takutai-o-te-raki te tahi ingoa, no reira i puta ai te whakaaro kino o Tane, ki aua tangata kino, a Tu raua ko Roko, a ka mate a Tu i nga tangata a Tane, ka tuku atu ai i tana wairua ki te po. He mano nga tangata o taua iwi i mate, i taua whawhai, e hara i te mate rawa atu i te mea he wairua. Na Rangi anake na Tane. He tunga na Tane, i kii a Rangi i mua, kia wehea a Raki a Papa, kia ai he wahi e noho ai aua mano tini nei, kia tu ai hoki hei tangata, kia noho tinana ai aua iwi i te tinana tangata, otira kihai ratou i pai.

Kai-hewa, ki nga po, he mea te Kai-hewa he noho tuturu atu i te kino o nga Po, a ko te mate Kai-hewa a Raki raua ko Tane page 33 ki aua iwi nei, koia te aruarumanga tua-rua. A no te ao nei, no te po aua wahi moe-hewa.

Na te Kahui-ani te mate, me nga mate katoa e pa ana kia matou ki nga maori, na reira hoki nga tangata i ki ai, ko nga mate he atua-kikokiko e kai ana i a ratou, i te mea i te ra tua-tahi ka mate te tupapaku kotahi, a i te ra tuarua, e rua tupapaku mate turoro, a e toru ranei tupapaku i te rua o nga ra, a e toru i te toru o nga ra; ka kiia te karakia mo te iwi kei pa tonu te mate ki te iwi, ka karakiatia nga karakia kia Mihi-mihi-tea, a ka oti tera ka karakia ai ano hoki kia Tapa-tapa.

Ma Rehua e takiri te matapouri o te tangata mate, me te tangata ora. He Ariki pai a Rehua me tona mano tini whaioio e noho mai ana i runga i te rangi.

Ko Tu-mata-uenga raua ko Rongo-ma-rae-roa, na raua i timata te whawhai, a ka eke mai taua mahi kino ki nga maori.

Ko Rehua ma, anga atu ki runga ki te tini ki te mano o te rangi, ko Rangi-nui.

Ko Kahu-kura ko Tane to matou upoko nui i mua. Te tua-ruatanga ko te whakapaparanga tangata. Ko Rongo-nui-a-tau, he tu pera me Kahu-kura. Ko Weka-i-te-ati-nuku, he atua tohu, nana matou i arahi mai i runga i te nuinga o te moana, na raua ko Tu-hina-po. He atua raua no nga moana. He rimu te hoatutanga, me te patunga tapu ki o raua aroaro.

No te hinganga o te Tai-o-rua-tapu i waiho ai ko Ue-nuku ratou ko ona tamariki hei atua, ko Rua-tapu hoki tetahi o ana tamariki. He atua tohu i nga tangata o ona uri e noho i te ao nei. Ka tutu ona uri i te ao nei mana e whiu: ka noho pai te iwi o te ao nei, mana ratou e tiaki.

Ko Kahu-kura he atua tohu i te mate, i te ora mo te kakari (kekeri, whawhai), mo te noho pai, mo te hinga turoro, kei aia te whakaaro mo te ora mo te mate. Mana e arahi te tira haere. Ko Rongo-nui-a-tau, he pera ano me Kahu-kura.

He karakia te karakia ki a Raki, me te tinana o te tangata, mo te wairua hoki kia tika ai ki te po, ki te Raki (Rangi)-uira page 34 haere ai. A he atua ano hoki aia mo te whawhai; me karakia ki aia kia toa ai te taua, kia mate ai te hoa riri. He atua pai a Raki.

Me inoi kia Kahu-kura mo nga mate kikokiko kia haere ke atu ai aua mate. E kore e ora i te Kahui-tahu-o rangi. Me inoi whakamariri ki taua Kahui-tahu, kei whero mai o ratou kanohi, kei riri mai, otira kia ahuareka mai, kia pai mai. Ko nga rimu, ko nga patiti te patunga tapu ki a ratou; otira e kore e taea te wewete ranei te roroi ke atu o ratou kaha e pupuri nei i te tangata.

Ki te kupu a etahi Tohunga. Na Tu raua ko Rongo i timata te patu tangata; otira e hara era i te tu tangata nei, he atua era. Na nga tangata o Tiki ano i timata te patu ia ratou ano.

Na Rau-riki i timata te patu tangata i te ao nei. Tana patunga ko Hotua, i patua kohurutia: te mea i patua ai a Hotua e Rau-riki, he hae na Rau-riki kia Hotua he pai atu hoki na nga wahine kia Hotua, a he mea na te wahine, ma ratou a Hotua hei tane, he tangata tino pai rawa te ahua o Hotua, a kohurutia ana a Hotua e Rau-riki. Ka rangona te mate o Hotua, ka rapua te utu e ona iwi, ka pa ta ratou karakia kia Tu raua ko Rongo, a ka tae ratou ki nga toto o Hotua ka toua te ringa koroa o te ringa maui ki aua toto, a ka hapainga taua ringa ka tohu ki te rangi, a ka tohu ano aia i tana ringa e mau ra te toto o Hotua ka tohu ki raro ki nga mano o raro, a ka tae ano ki nga toto karu karu (pakeke) o Hotua ka hapainga e tana ringa maui ka tohu ki te rangi, a ka tohu ki raro, me te karakia ano i nga karakia, me te whakahua i nga ingoa o nga atua katoa o te rangi me raro katoa, me te whakahua i nga ingoa o nga toa o te rangi me raro, ka mutu tera karakia ka timata te karakia ki nga mauri, ka mutu tera ka timata te karakia i te karakia puke; muri iho ko te karakia para-rakau, ka mutu enei ka maranga te taua a te iwi o Hotua ka haere ki te kainga ia Rau-riki ma, ka patua a Rau-riki ma ka mate, ka taona ki te hangi, ka kainga rawatia; muri iho page 35 ko te kara-kia ko te Ika-nui-o-tahua; muri iho ko Te-umu-titia-eho (iho) he karakia ano tenei. Ko enei karakia i muri iho o te kainga tangata he mea karakia era ki nga wahi tapu, a ka hoki mai i aua karakia, ka hoatu te manawa (ngakau) o te mataika ma te Tohunga: ka kainga eia, ka tahi ka kai katoa te iwi i te kai Maori.

Ka timata te kekeri (whawhai) maori, ka mate te mataika me kohika (unu) te ngakau o te tupapaku hei patu-nga tapu ki nga atua.

Ko te wahi reka o te tangata ko te huha, he mea kohi ki te ipu-rimu, a he mea tao ki te hangi, he kai rangatira taua kai.

He manu te rapunga utu tuatahi, ara ka haere te taua ki te patu i te manu nei i te Matata, ka oti te hiki ka maua te manu ki te wahi tapu, a ko te toto anake o te manu hei mea mo nga mahi i nga karakia. Ka mate te manu ka poroporoire (waiata) haere mai te taua; no te mea kua mate te patunga tapu, a ka karakia haere mai ratou i te ara ki a Tu, a ka tae mai ki te kainga, ka noho, a kotahi ranei, e rua ranei marama e noho ai, me te mahi i nga niu, ka whakaarahia te taua ka haere ki te huarahi, me te karakia inoi ki te mana o Tu, hei huri i te whakaaro o te hoa riri kei kaha mai ki te taua, a paha (patu) noa atu ki te Pa. A patua katoatia ana te iwi o Rau-riki, a ko Rau riki anake i puta; hei utu mo Hotua. Ka tauiratia nga tupapaku ki nga atua, ara ka patua te mataika kia tino mate rawa atu ki te po, a ka mate tera ka patua ko te nuinga. Ka hapainga nga toto o nga tupapaku hei hoatutanga tapu ki nga atua, a ka kainga te ngakau o te mataika e te Tohunga Ariki hei kai timata mo te kai whangai ki nga atua. Ka tahi ra ano ka mahia nga tupapaku a ka kainga e te taua. I timata te kai tangata i konei me te whawhai ki te ao maori nei, a e mau tonu nei hoki.

Ka tohe tonu te kakari (whawhai) a Rau-riki o Kura-tahea, a i te rua o nga whawhai ka mate a Rau-riki, a ka inumia a matatia ana toto. No te matenga o Rau-riki, i whakapakokotia (i kapowaitia, i pakipakia) ai tana upoko ka tikaroa nga roro o te upoko, a whaona ana he rakau ki nga pongi o te ihu, a ka hoatu page 36 ai ki runga ki te hangi, ko te upoko e purero ki runga, ko te hangi e kapi katoa i te taru taru, a he mea tui te kikokiko o te kaki ki te tawhiti kareao kia kore ai e kino i te whewhenge, a e rua, e toru ra ka oti te mahi i te upoko, he mea tui te ngatu kei tetea nga niho.

Ko nga wheua o te tupapaku he mea mahi hei tui tui kakahu i onamata tana tuitui mea, a hei matau hi ngohi, a hei tira wero manu, wero ika, tuna, a ko nga ringa ringa o nga tupapaku ka mahia hei whakatarenga mo nga kai; mo nga mea katoa.

Na konei i timati ai a Kahu-kura te whakapakoko rakau hei atua karakia. Ma nga ringa o nga tohunga e wha kawiri (e whaka kapekapetau) kia manawareka ai te iwi.

Ko aua upoko i mahia nei hei moka mokai, i mahia ai hei tohu i te maia me te mana o te iwi a kei nga ra e haere atu ai nga iwi hou, ka whakaaturia ai aua mea e nga tangata i a ratou aua mea e pupuri ana, a he mea tiatia haere aua mokai i runga i te wawa o te taiepa o te marae o te kainga.

Te Whawhai-I-Te-Rangi. (Nga-I-Tahu.)

Na Rangi raua ko Poko-ha-rua-te-po te tuarua o nga uri i noho i nga rangi, ara ko nga tini o nga Tahu. Ko nga upoko o aua Tahu nei, ko Ka-tu, ko Werohia, ko Whaka-iria, ko Tao-kai-maiki, ko Tao-iti-a-pae-kohu, ko Tahua-tu, ko Tahua-roa, ko Karanga-a-tu-hea, ko Ika-rimu, ko Waka-tu-koroua, ko Kokiri, ko Kopu-nui.

A ko nga haumi o aua Tahu nei ko nga mano o nga Anu, me nga Tao, na Rangi hoki a Ka-mau-ki-waho, nana a Pari-nui, nana a, Pari-mate, nana a, Moe-waho, nana a Anu-matao, nana, a Te-anu-whakarere, nana a Te-anu-whaka-toro, nana a Te-anu-mate, a ko Te-anu-mate te take mai o te mate.

Nga hoa ano hoki o enei, i mahi tahi ki aua Tahu me aua Anu, me aua Tao, ko nga uri tuoi a Rangi ara ko Tane-tuturi, ko page 37 Tane-pepeke, ko Tane-ku-nawhea, ko Tane-tuoi, ko Tane-te-wai-ora, me nga uri ano hoki a Tane raua ko Hine-tauira, i hui hui ano hoki ki aua Tahu hei whakapakari i te riri ki a Tane raua ko Rangi. Ko aua uri a Tane, ko Tahu-kumea, ko Tahu-whaka-ero. Kihai aua tini nei i rongo ki te ako a Rangi, i tohe tonu ratou ki te tutu me te kino, a na Rangi te tikanga kia aruarumia ratou i nga rangi i runga kia taka ki nga Po i raro noho ai. Na Rangi te kupu ki a Tane, kia tahi-tahia aua mano uri tutu nei ki nga Po i raro. A na aua wairua tutu nei nga mahi e mana nei nga take e kukume nei i te tangata ki nga Po, a ko ta ratou mahi e mahi tonu nei, he mahi patipati i te tangata: he too i aia ki te kino me te mate.

Te Whawhai-I-Te-Rangi. (Nga-I-Tahu.)

Ano ka mutu te mahi a Tane i mahi ai kia pai te ahua o tana hakoro o Rangi, a mahia ana eia nga kii mo te tapu. Ka hoki iho ano aia ki te ao nei, taro kau ano ka hoki ano aia ki nga rangi i runga. Ano ka pahure aia ki aua rangi ka taka te ngakau o nga wairua tutu i whiua iho nei e Tane ki nga Po, mo ta ratou tutu i nga rangi i runga, he mea hoki na aua uri tutu kia rapua he utu mo ta ratou mate i a Tane.

Ka tahi ano aua uri tutu nei ka mahi nukarau ki nga ika, a tupu ana te raru me te pakanga a te ika ki aia ano ki te ika, a he mano tini i mate o te ika i a ratou ano te patu. Ka kite aua wairua kino nei i te mate o te ika, katahi ra ano ka pa ka mahi raweke ratou ki nga manu, ka tahi ra ano ka kori te manu ka tu ka pakanga, hinga iho ano i a ratou he mano. A no te wa i mahia ai e Tane a Tiki ahua raua ko tana wahine, a no te wa ano hoki i puta nui, ai nga uri o Tiki, a he tini te tangata ki te ao nei; ka pa ano te mahi hianga ano aua uri tutu nei ka pakani ki te tangata. Ko Tu-mata-uenga, raua ko Rongo-ma-rae-roa, nga puapua o te ope taua a aua wairua. Ka tu ka pakanga, a he mano te hinganga o te tangata i aua wairua. Na aua mahi a aua page 38 wairua nei i puta mai ai te mate ki te ao nei, na reira te manu i kai ai i te manu, me te ika i kai ai ano i te ika, me te tangata i patu ai i te tangata. Na aua wairua kino nei aua he i tari mai ki tenei ao, he mea hoki kia ngata ai ta ratou puku riri ki a Tane, na reira hoki i patupatua ai aua mea i hanga nei e Tane, hei utu mo ta ratou aruarumanga eia i nga rangi i nga Po.