Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Report on causes of discontent among Māori in Taranaki.

3. Wehewehenga o Waimate Mania

3. Wehewehenga o Waimate Mania.

Ko te nui o te whenua e whakaarohia i to maua korero o waenganui o tenei wehewehenga e 120,000 eka, e 30,000 whenua marama. A e hari ana maua i te ki atu me hono mai te 20,000 eka ki taua whakaaro. Ko te whenua katoa o waenganui o Waingongoro me Oeo e 146,000 eka, a e 31,000 whenua marama, e 78,000 eka (ngaherehere), a tae ki te iwa maero awhio haere e 21,000 eka, o waenga o te iwa o te ono maero awhio, a e 16,000 tae ki te maunga. I Maehe kua hori, i ki te Kawanatanga kia tirotirohia te whenua o tua, a he pai rawa te putanga mai. E penei ana te korero a Hatihaute, te Tumuaki Kai-ruri, mo te raina i waenganui o Stratford me Opunake, tekau ma whitu pea maero te roa "E pai ana mo te hanga rori, kahore he pukepuke, he maunga hei mahinga; e pai ana te whakaw-hitiwhiti o nga awaawa, ko Waingongoro me etahi awaawa e toru, e wha me ata tirotiro mo te haere o te raina o te ara, a kahore enei i kino. Ko te maha o nga awa kahore i ikeike ake nga tahataha i te 20 putu. A e rite ana ki te waikeri nui e keria nei, he kirikiri maro, he kowhatu kei raro. Ko tetahi wahi e rite ki te kotahi tekau o te roanga o te ara he repo, a ki te waikeritia era e maroke. Era e tika tonu te haere o te raina, engari me whakahipa ke i nga whakawhitikanga i nga awaawa. Ko te ahua o te whenua he pai, otira he ururua rawa te ngaherehere. I etahi wahi he nui te momona o te whenua, a he hohonu: a era e puare i taua rori te whenua pai hei mahi pamu koraha." Ko tenei "Hatihaute raina" e honoa ana ki te rori nui o te Takutai e nga raina tapahi e wha, i kiia e maua kia hangaia, tapahi haere i te ngaherehere i te Mania, a era e puta he kai mo te whakanoho i nga paamu iti i taua kainga. A inaianei e ki ana maua kia whakanuia to maua whakaaro mo te whenua pai i te wehewe-henga ki te Waimate Mania, ki te wahi katoa o te iwa maero awhio ki te ono maero, awhio haere, a ko te hononga o tenei ki to maua whakaaro o te Maehe kua hori ake nei koia tenei kei muri nei:—
Ko te nui o te Waimate Mania wehewehenga, koia tenei146,000
Mo te whakakore i te whenua o roto o te ono maero awahio, he kino hoki16,000
    E toe ana130,000
Ka tangohia i enei te Rahui ki Manaia raua ko Hone Pihama3,000
Nakinga i te Mania (e kiia ana)300
Nga Rahui hono2,500
28,300
    E toe ana101,700

Ko tetahi o nga tikanga o te Rahui hono, ko nga whakataunga mo te wahi i waenganui o Omuturangi, o Kaupukunui me uru ki roto, kahore he whakaitinga i runga i tenei tikanga i nga whenua pai o te Mania. Ko nga mea e toe ana o te Mania e tata ana ki te 20,000 eka o te whenua marama pai rawa, e tata ana ki te 82,000 eka whenua pai i te ngaherehere, me te 16,000 eka o roto o te ono maero awhio i te tihi o te maunga.