Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Report on causes of discontent among Māori in Taranaki.

1. Whenua ki te Hauraro o Waitara, a ki te Rawhiti o te ara ki te Maunga

1. Whenua ki te Hauraro o Waitara, a ki te Rawhiti o te ara ki te Maunga.

Me ata ki marire, ko te whenua pai i toe ki waho o te whenua noho pai i te taha ki te Hauraro o Waitara, me waiho ena hei whakarite i nga kupu hoatu a te Kooti raua ko te Kawanatanga, a me nga kupu hoatu i waenganui o 1866, mo 1868. I pataia e maua te Kairuri whenua Tumuaki mo te utu o nga Poraka kua oti te hoko i tenei takiwa. Ka kiia mai o ia ko te ahua o te whenua nui i te taha ki te Hauraro o te Onaero-Urenui Poraka (he mea ma i runga i te mapi), he ngaherehere, a he pukepuke katoa, engari e 2,000 e 3,000 eka ranei o waenganui o te awa o Urenui o Mimi me te awaawa o te Mimi he pai. He whenua papai kei te Rimutauteka Poraka 17,000 eka, i te awa o Waitara, e toru e wha pea maero ki te Hauraro, aha ki te Rawhiti o Inglewood. Otira kahore i ahatia i raro i nga tikanga o muri ake nei, na Te Parete i korero mai "Tera tetahi tikanga i puta kia Mere Poka, wahine rangatira o Pukerangiora. I whakaaetia ko te whenua katoa i te taha ki te Tonga o te awa o Waitara me waiho marire kia rite te tikanga, a ma nga Maori kia riro ia tatou. Ko taua whenua na Pukerangiora, Otaraoa, Ngatirahiri me Manukorihi. Ko te mea tika, me whakarite ano ratou, a whakaae ana ahau e kore ahau e pa ki taua Poraka, otira me waiho ki te Kawanatanga te whakahoki ki nga Maori, te kore ranei." Ko te whakatau o te 2,008 eka ki nga tangata o Pukerangiora, me whakarite page 33ki te Rimutauteka Poraka: a tenei te piri nei, i te tahataha ki te Hauraro o Waitara, tera tetahi Poraka iti ake, 2,000 eka, i kiia kia whakahokia ki nga tangata o Otaraoa. Hoki iho ki etahi atu Poraka i hokona i te taha ki te maunga me te Reriwe, tera pea 15,000 eka, a ko tona utu kotahi pea pauna mo te eka, o waho o te rohe, e toru pea maero te mamao atu i te rori nui; ko tera o roto o te rohe e rahi ake ana te utu.

He whenua iti te whenua pai i toe mai i te wehewehenga o te whenua riro i te rau o te patu o roto i tetahi raina, timata i Okato Taone tata ki te moana, a piki haere i Hangatahua awa, a tae ki tona kauru, a heke iho i te awa o Patea ki te Taone o Stratford. A, ahakoa penei tera nga whenua kua riro i te hoko, a me te apiti mai o nga eka 100,000 o roto o te whenua riro i te rau o te patu; engari he iti te mohio ki taua whenua, he whenua pukepuke, kapi i te ngaherehere, a kahore ona tikanga, inahoki kahore he ara. Ina whakamutua te whakariterite o te whenua, e mea ana maua kia nui te whenua o roto o te whenua kua tuhia i runga ake nei, to muri i tuhia ai ma Wiremu Kingi Te Rangitake me te toenga o ona tangata e noho ana i reira. I a maua i Waitara, i puta mai a Enoka, tona teina (tuakana ranei,) ki te tono i tetahi rahui iti ma raua ko te tamahine o Wiremu, o Oriana. Ki ana ki te hoatu ka haere raua ki runga noho ai. Ka rongo a Oriana, a Eruera tona tuakana (teina ranei,) ka haere mai kia kite ia maua, a ka whakakore rawa i te tono a to raua matua; me te korero mai (a ko to ratou whakaaro katoa tenei,) era e riro ia Te Whiti te kaha, a hei reira ka whakatikaia nga mea katoa, a era e hoki katoa o ratou whenua, a i runga i te kore haere mai ki a maua kia hoatu tetahi. A ki te hoatu tetahi mea iti rawa nei, kahore ratou e mau atu ki te kore e hono tonu te ki ehara rawa i te Kawanatnaga.