(6.) Nga mea puta ohorere, me era i puta pouri.

Kahore i maha enei: e kitea ana i nga kupu whaki, kotahi tonu te ara korero o nga tangata katoa i puta mai ki to maua aroaro, ko ta ratou i mohio he whenua ta ratou, a kei whea ranei. Era e roa rawa atu a maua korero nei ki te mea ka korerotia taketahitia ia korero. E toru anake nga mea e korerotia e maua.

Ko te mahi o Ngatirahiri he whakahoa tonu mai, a whawhai tahi i to tatou taha. Ko ta ratou whenua i takoto i te ara haere mai ki te whawhai o nga tangata ki te Hauraro, e ahu mai ana ki te Tonga, tapahi mai ana te tira whawhai i tatahi, ka ahu ki uta i runga i te haere ki Pukerangiora. I kiia atu a Te Parete kia tonoa e ia a Ngatirahiri kia nuku atu i to ratou kainga noho, a ka hanga i tetahi kainga hou ma ratou i te Takutai i waenga o Titirangi me Rau-o-te-Huia. Whakarerea atu ana ta ratou kainga, nga Kari Pititi me a ratou aha katoa, i runga i te hiahia o te Kawanatanga, a ka nuku atu ki te Takutai. E rima nga tau ki muri, ka tangohia te whenua i mahue nei i a ratou hei kainga mo nga Merihia i Tikorangi. Ka nui ta ratou riri, ki ana kia mate ra ano ratou te patu, katahi ka riro ta ratou whenua. I tono tonu ratou kia whakahokia: utua mai ana "kua rite te nui o te Pakeha ki te toka nui, kua hohonu ki te whenua, a e kore rawa o taea te whakanuku." I te korero a Ta Tanara Makarini i to ratou he i tetahi hui nui i Waitara, i whakaae a ia kahore i tika te mahi kia ratou, a mana te tikanga kia hoatu "he moni nui rawa." Otira kahore ratou i whakaae ki te page 32tango. Ka patai atu maua kia Te Parete "A, i te hoaturanga i nga Marihia noho whenua ki runga ki taua Poraka, a na o tatou hoa te whenua, a i penei, i tangohia e tatou te whenua o a tatou hoa, me te kore hoatu?" Ka utua e ia, "Ko ia tena, a i muri i to ratou whakarerenga i runga i te tono o te Kawanatanga." Kahore i tatu noa ta maua rapurapu mo te tika o tenei whakanoho i te Marihia, e tika ana ranei i runga i te Ture: otira i ki atu maua, era e hoatu he whakaritenga kia ratou.

I riro i te hoko a te Kawanatanga tetahi whenua ko Waipuku-Patea te ingoa. Ko nga eka e tata ana ki te 20,000. I purutia tetahi Rahui e ratou, a ko ona eka 700, a ko te wahi i whakaritea ko uta o te awa o Patea. Kahore he takoha i utua atu ki nga tangata Maori mo tenei 700 eka, i puritia atu hoki ena eka i nga eka i hokona. Meake ka hiahia te Rana Poati (Land Board), ki te whakatakoto i te taone o Stratford. I mohio ratou kei runga taua taone i te Rahui a i ta ratou aroaro tonu te mapi. I hiahia nga tangata Maori ki te reti atu i taua whenua. I ki atu a Meiha Paraone kei te hiahiatia taua wahi hei Taone, a me tuku atu a ia i tetahi 700 eka i tetahi wahi ke, kahore i whakaaetia. A kahore a Meiha Paraone i whakaae ki te reti. Tera tetahi tiaki (cheque) a te hunga e hiahia ana kia retia mai taua whenua, e whanga ana kia tuaruatia te tuhi o te ingoa ki runga kia mana ai. Ki ana a Meiha Paraone kahore a ia e tuhi ki te kore ratou e whakaae. E ki ana a Pepe Heke "No kona ka mohio matou kua riro te whenua, a ka ki atu 'e pai ana, me whakarongo matou ki to tono.'" Ko etahi o nga tangata Maori i whakaae. Engari i whakaae i runga i to pakeke mai. E ki ana a Meiha Paraone, "I whakaaturina atu e ahau ki nga tangata Maori, kahore te Kawanatanga e whakaae ki te Rahui, a e hiahia ana kia nukuhia ketia he wahi ke; he whenua riro i te rau o te patu, a e tika ana kia penatia."

E mea ana maua, kahore tenei i tika i runga i te Ture. I Oketopa 1875, i Panuitia te Waipuku-Patea Poraka "me te kape i nga eka 700, hei Rahui mo nga tangata Maori i kiia kua riro i runga i nga tikanga o te Ture mo nga Mahi Nunui o te Koroni." I utua ki tetahi wahi o te 750,000 pauna moni o te Pooti o te Paremete. Ko te panuitanga anake te take i pa ai te Rana Poati ki te whenua, a i taua mea ma te panuitanga i runga i tetahi Ture e tuku te tikanga ki a ratou mahi ai. Kahore he mana hei tango i te Rahui kua whakaaetia nei e te pukapuka hoko, e te Karauna. Tera e puta te rapurapu i runga i te Ture mo tetahi wahi o te whenua e tu nei te Taone o Stratford.

Ko ta maua korero whakamutunga i enei tu korero, ko te korero mo te Rangatira nei mo Taurua. I ki a ia kua whakamamaetia a ia, a i ki kia whakaarohia mai a ia i runga i te kupu a Te Retimana i te tau 1867, ko nga kupu enei "ka ata ki marire atu ahau ki a koe mo te whenua i waenganui o nga awa o Patea o Whenuakura, engari ko te wahi whenua mo te taone o Patea kahore, ko tera atu mau." Ka patai maua kia Taurua "I puta to tono ki a Te Hiana i te wa i tu ai a ia hei Minita Maori?" Ka ki mai "Ae, i ki atu ahau ki a Te Hiana, kia Meiha Paraone. Ka puta he Komihana ka puta taku tono, a mau tonu taku tono, a ka tono ano a mutu noa nga Komihana." I ki atu maua "Me mohio koe ko nga kupu a Te Retimana, a ko nga whakariteritenga o mua o te whawhai tuarua i whakakorea e taua whawhai." Otira, i ki atu maua me whai whakaaro ano ki a ia, notemea kua whakamamaetia a ia, a kua noho pai ki muri iho; otira ko te tino take ko te iti o te whenua kua rahuitia mana, a nui atu ma nga Rangatira kua uru tahi nei me ia ki te whawhai mai, otira kahore rawa ratou i whakamamaotia

Kua kitea e maua i puta ano te kupu hoatu a Te Hiana ma Taurua, otira ko tana i whakaaro ai ko te hoatu karauna karaati. I te tukunga e te mapi o te whenua i waenganui o Patea me Whenuakura awa, i ki te apiha mahi whenua ko te tikanga o taua mapi "Kia ahei ai a Te Hiana te tirotiro mo tetahi karaati whenua ki te Rangatira o Pakakohi, a Taurua, hei whakarite i tona mahi i mahia mai e ia i muri o to ratou hoki tahi mai ko tona Hapu i Otakou.

Tera ano etahi mea hei whakaaro iho ma maua i runga i nga takoha i hoatu kia Taurua, i mua o ta maua tino whakapu ta kupu atu ki a koe, e Te Kawana.