page 29

(4.) Te Rahui o Tirotiromoana (Mountain Road.)

Tera ano tetahi take i kore ai e tika kia wakaiti te Kawanatanga o Ta Hori Kerei i te Rahui kia iti iho i te Mania ki Waimate tutata, i te taha ki te Tonga o te awa o Waingongoro kua whakanuia e Mehia Paraone i te Rahui i whakaritea i te tau 1873, a Ta Tanara Makarini i te 3,500 eka ki te 10,000 eka, a ko te tikanga pu tenei "Kei ki nga tangata Maroi era e whakariteritea mo ratou (ki muri mai,) i runga i te tikanga kikini." I mua, kua whakarite a Ta Tanara Makarini i te Rahui ma Pepe Heke 1,000 eka, ma te rangatira nei, ma Toi Whakataka 1,000 a 1,000, eka ma Ngatiruanui. I whakaputa kupu mai a Te Pereki ki te Minita Maori mo te 10,000 eka, i Tihema 1878, a i muri mai ma runga ia Te Make i Hepetema 1879. I te wa i ruritia taua rahui i kitea (i runga i te tohutohu o nga Maori i nga rohe,) i taka mai ki nga rohe nga eka 16,000, a tonoa ana enei 16.000 eka kia mana. Tohe ana a Meiha Paraone me whakahoki enei eka ki te 10,000. Ka patai atu maua "Ki te whakaaetia to kupu o te 10,000 eka, a kaua te 16,000 e tonoa ana i Te Hawera, a ka hui atu ki te 10,500 eka i Taiporohenui, me te hui ano te 6,000 eka i Mokoia, me Otoia (i te Tonga ki Waingongoro,) hui katoa kahore e pahika atu i te 30,000 eka i te Poraka kotahi nei?" "E ki ana ahau e kore pea e pahika atu i te 27,000 eka". "Era e puta te pai ki nga tangata Maori i runga i te takoto haere o nga ara ki waenga i a ratou, e toru nga painga e puta kia ratou, ara, ki te ara ki tetahi taha ki tetahi taha o te ara kua hangaia, a ki te ara hou hoki ina oti; a era e puta tata mai ki o ratou whenua te Reriwe, ehara oti tena i te tika?" "Ae." Ko tenei 10,000 eka, hei whakarite mo nga kupu maha mo te hoatu i kiia kua puta, a "Ka oti te tikanga o te rohe e kore hoki he kupu rahui mo te taha ki te Tonga o Waiongongro." Kahore i pai kia hereherea te wahi nui o te whenua i tenei takiwa, i runga hoki i te nui o te utu o te rori i te taha o te maunga, a meake ka puta te Reriwe i kona, he wahi pai rawa tena hei whakanoho tangata. Otira, i runga i te whakaae kia whakaritea he Rahui pena a i te taha pu ki te Tonga o Waiongongoro, e kore a Te Hiana e whakaaro era e oti a Waimate te whakarite, ki te whakaitia i te 25,000 eka ki reira. A hei whakamutunga, me mahara ki te ture kua whakaritea i mua e ki ana, "Kaua te whenua e rahuitia ana hei oranga ma nga Maori, a me nga whenua hei whakaputa moni mai, e whakaarohia e nui ana mo taua mea ki te kore aua Rahui e tae ki te 50 eka mo ia tangata Maori, wahine, tamaiti, e noho ana i taua takiwa."