IX.—Nga mea i puta hei whakaroa i te mahi a Te Kawanatanga.

I roto i nga mea whakaroa i te mahi o te whakariterite, kahore e tika kia kaua e whakaarohia te kupu a Meiha Paraone, kua puta i a ia, a nui atu i te kotahi te putanga. Ko ta maua e mea nei, ko nga whakararuraru i whakatakotoria ki te aroaro o te Komihana e nga tangata e kiia nei he hoa mahi nona, a e kai ana ratou i nga moni nui a te Kawanatanga, mo te mea e kiia nei he mahi. He Pakeha, he hawhe-kaihe, kahore i ata kitea to ratou peheatanga e noho ana i tahaki atu o nga tangata noho tika, e noho moe ana i nga wahine Maori, a kua utua e te Kawanatanga, a kua hoatu tetahi mahi nunui ma ratou, i runga i te whakaaro era ratou e whakatahuri mai i te ngakau o te tangata Maori ki te Kawanatanga. Ko etahi o enei tangata, i etahi mahinga, i runga i to ratou tu mahi, tu ahua tonu, kahore e tika kia waiho ratou hei Kai-mahi ma te Kawanatanga engari kaua rawa e tukua kia mahi ratou i runga i nga mahi o nga Minita i waenga o nga tangata, era pea e tere te whakariterite i te Kawanatanga ki enei tangata mahi ma ratou. Ko te tu o enei tangata, a ko to ratou piringa ki nga tangata Maori me te Kawanatanga, era e whakaarohia he tutei ratou, a era ano hoki ratou e mahi tinihanga pea ki tetahi taha ki tetahi taha, i te wa ka kitea e ratou era ratou e nui haere. Heoi ano te mahi e oti ia ratou ko nga mahi a te tutei: a, ahakoa puta mai etahi korere tika i etahi wa, e kore e ahei kia whakaponohia ina puta mai i ena tu tangata. I to maua patainga atu ki a Meiha Paraone, e puta mai ana ranei te pai i ena tu tangata, ki mai ana ia i te nuinga o nga mahi kahore, otira i korerotia mai kotahi te whakinga mai o tetahi o ratou i puta mai he pai o roto ki te katoa: a ahakoa kahore maua i kite i te mea hei whakakore i te putanga mai o taua mea i tetahi ara ke. E mea ana maua ma te tere o te Kawanatanga ki te whakakore i te mahi o enei tu tangata, a te whakarongo ki o ratou kupu, ka tere hoki te whakapai o nga tangata Maori i a ratou, a ka tere te haere o nga mahi. Tera tetahi whakaaro kua kaha te pihi ake, a e mea ana, me whakamahi ano enei tu tangata, no te mea ki te kore e puta ta ratou mana mo te taha Kawanatanga, era ratou e tahuri ki te whakahe i te Kawanatanga ko te utu tenei, kahore i tau mai te pai o to ratou mana ki te mahi i tetahi pai kia tatou, engari kua maha nga mahinga o te kino kia tatou: a ko te wahi mana i tau kia ratou he utu no te moni mo ta ratou mahi. Me whakamutu tenei tikanga, a ko te mana o enei tu tangata mo te kino era e rite ki tona manakore, i runga i to maua whakaaro, mo to pai. I runga i te whakaaro o te Rangatira penei me Te Whiti, te tangata kua hono tonu te whakaputa kaha i tona whakaaro (ahakoa tika ahakoa he, ehara tena i te korero mo ainanei), a kua kaha tona mahi ki te whakanui i ona tangata, i o ratou tikanga, a kua kaha ki te pupuri i a ratou kei pa ki nga hara o nga tangata kahore i rata; ka ata titiro ia ki te Kawanatanga e whakamahi ana i nga tutei, a e ki ana kia puta mai he aha noa i runga i o ratou mahi pehea noa. Ko enei mea hei whakaiti ia tatou, a hei whakatika i tona whakakino ki to tatou mana. Na, i te wa e korerotia ana tenei mea, e kore te tangata e whakaaro ana ki tenei tikanga ki tenei iwi atawhai, e whakamoe i ona kanohi ki te he e puta mai ana kia ratou i runga i to ratou aro nui ki te kai waipiro, a kahore nga Kawanatanga i whakaaro, ko te mahi tika mana ko te whakaora i a ratou i tenei mea. E tono ana maua ki a koe, e te Kawana, kia korerotia e koe tetahi reta a Meiha Paraone ka tata ki te toru tau i tuhia ai, no te 20 o Akuhata, 1877, a i roto o taua reta whakaatu ana ia ki te Kawanatanga, marama tonu. A e kaha ana te mahi e kitea ana e ia he mahi ma ratou ki te whakakorea, ki te taea, te whakatu Paparakauhe i te kainga i waenganui o Waingongoro me Hangatahua awa. He pono ko tetahi o nga take i whakakino ai a Te Whiti ki te noho o te Pakeha ki Parihaka, he mataku nona kei kite a ia i ona tangata e whakakinongia ana e te Paparakauhe. I ana korero ki nga hui i Parihaka, kua maha ana kupu ki ana tangata mo te kino kua tau mai kia ratou, ko te waipiro i whiwhi ai ratou ki nga kainga pakeha. A, e ai ta Meiha Paraone kua puta i a ia te mahi kahore i taea e te Paramete o te koroni, e nga Kawanatanga o etahi wahi, kua whakakorea te hoko (a he nui tana whakakore i te kai), i te waipiro i te takiwa ki a ia. Era ranei tetahi Ture mo te hoko waipiro e whakakore i te mea e hiahiatia ana mo te kainga e noho tahi ana a te Maori me te Pakeha? e kore pea. Ki te whakaarohia i runga i te mana kore e hoatu ana e te Ture o 1878, ki nga kainga ko nga Maori i nui ake era e tika te ki e kore. Ko te ritenga kotahi e ea hei whakakore i te tohe ki te mau haere i tenei mea ki nga wahi ngaro o uta, ki nga wahi e nohoia nei e te Maori anake, ko te whakakore rawa i enei kainga i te hoko o te waipiro. Era e tika kia whakakorea e te Kawanatanga i runga i te ture, te hoko o taua mea i nga wahi kahore ona take; a kahore tetahi mea e pahika ake hei whakangawari mai ia Te Whiti me nga tangata pai o te Iwi Maori i tona taha, mo te whakanoho tangata ki te whenua, ara, ko te mohio ona era e kore e puta mai i runga i te page 19nui haere o te tangata te mea kino nei, te mea whakamate i nga kainoho tuturu o nga whenua. Inaianei kei te whakanuia rawatia taua mea i runga i te hoatu paitini ki roto ki nga waipiro mo te Maori. Otira, me i kore e peneitia, ko nga waipiro o nga "parani pai rawa" e kaha ana ki te whakamate i te Iwi ina whakawaia a kahore nei ratou e ahei te whakakore. Kahore he mea kino atu e kitea e tatou i te kite i nga Maori, i nga tane i nga wahine e whakaki ana i nga Paparakauhe i runga i te haurangi kino, a kahore he mea nui atu hei whakama ma tatou. Ko nga wa e tino nui ai to tatou kite i tenei tu mea (a i waenga ano o nga taone nui a te Pakeha), a i te aroaro ano o nga kaimahi o te Kawanatanga, ko nga wa o te hoatu moni hoko whenua, me nga wa e tu ai te kooti. A ahakoa puta tenei kino i te aroaro tonu o te Kai Whakawa, o nga Ateha, a me nga pirihi maha, e kore e nui te whakakore, a ko nga tangata hoko waipiro kua takahi nei i te Ture kahore rawa ratou i whakamamaetia. Kahore o maua kitenga nui i tenei he, notemea i tahuri maua ki te whakahe, ki te whakawehi i nga tangata Maori me nga Pupurikana. Kotahi ta ma maua tuku atu i ta maua whakawa ki tetahi wa ke, i Patea, a whakaae mai ana nga Maori kua kai nui ratou i te waipiro; a i runga i te whakahoa mai a te Kai Whakawa Tuturu ki te pehi me te whakawehiwehi i nga Pupurikana, kahore i tuaruatia tenei kino.