VII.—Te whakarite mo te hoko i te Mania.

Heoi ano nga korero e toe ana kia maua, ko te ara mahi a te Kawanatanga mo te hoko i te 16,000 eka kua ruritia nei, a panaia nei nga kairuri. A kua marama rawa i runga i nga korero o te Komihana mo nga whenua o te Karauna, o Nu Paremata, a, heoi ano ta maua, ko te korero poto atu. I runga i nga tikanga o "Te Ture Whenua, 1877," ko nga whenua katoa kua riro i te rau o te patu, kua tau ki te Karauna; a, kua tukua ma nga Runanga whenua o ia kainga nga tikanga. A, ko to mea tika, me mahi tahi te Kawanatanga me te Runanga Whenua o Taranaki, i nga tikanga mo te hoko o te Mania o Waimate. I te 25 o Maehe, 1869, i tae atu te waea a Te Paranihi (Colonial Treasurer), ki te Komihana o nga whenua o te Karauna "E ki ana Te Kawanatanga kia karangatia kia huihui tonu i tenei ra to Runanga Whenua, kia whakariterite mo te hoko o te Mania, i roto i nga wiki torutoru e haere ake nei. Ka waeatia atu ki a koe aianei te ahua o te panui. Inaianei, karangatia kia tu te Runanga." I te mutunga tina o taua ra, ka tu taua Runanga Whenua. I mua o te tuanga, e rua nga waea a Te Paranihi me te Heketari, kotahi o aua waea i ki, me tu te hoko ki Patea; ko tetahi, ko te ahua o te Panui hei whakaaetanga ma te Runanga, a hei tukunga ki te nupepa i te aonga o te ra, a ki nga nupepa hoki o Atereria, he panui mo te hoko i te 16,000 eka ki Patea ia Mei e haere ake ana. I whakaae te Runanga ki taua panui, a ka whakariterite i nga whenua; e mea ana hoki te ture, me whakariterite nga whenua mo te Taone, mo waho tata hoki o te Taone, a mo waho atu ano o te Taone.

Ko tenei, i oti katoa i te aonga o te ra o muri iho o te ra i panaia ai te kairuri i te Mania. I mohio te Runanga ki taua pananga, a, i whakaaro ko te mahi i kiia nei e te Kawanatanga kia meatia e ratou, he mahi i tetahi o aua tikanga; a heoi ano ta ratou, ko te whakaputa kupu whakatika i te panui. I korerorero ano ratou, a, whakaputa ana tetahi i tetahi korero "I rite ki te whakahe i te Kawanatanga." A whakaaro ana te nuinga o ratou era pea e puta he he o roto i taua wa o te raruraru, a whakahokia ana te hupu. I tukua e taua Runanga a ratou korero ki te aroaro o te Komihana, a ko a ratou korero e apiti ana ki nga korero whaki. I te aonga o te ra, ka panuitia taua hoko i Nu Paremata, a i tae te kupu o Poneke kua tukua e te Minita kia panuitia ki Atereria, he Apiti mo te panui i Nui Tireni.

I puta ki muri tonu mai nga pukapuka a te Komihana o nga Whenua o te Karauna, me te Kawangatanga i Poneke. I tukua e te Komihana tetahi waea tere i te 2 o Aperira, he patai "kua tonoa mai ranei he kaute mo nga Rahui Maori, te tikanga hoki o nga whenua utu haere me nga utu, kia tere." Ko etahi anake o enei kupu i whakahokia te utu, kahore he kupu mo nga Rahui Maori. I taua ra ano, ka tukua ano tetahi waea tere: ki ana, "ka tu ohorere te Runanga i te 3 o nga haora o tenei ra: me pehea nga Rahui?" Utua ana tenei, "ko nga Rahui ko ena i kiia i te waea o te Kairuri Tumuaki ara, me pupuru nga tekihana kaua e hokona." Ka pataia atu e maua ki te Komihana o nga whenua o te Karauna "a kahore te Runanga whenua i mohio ki nga Rahui.?" Whakahokia mai ana e ia, "I te taenga mai o tenei, i kite ahau i te Tumuaki kai-ruri, a whakina mai ana e ia nga tekihana i pa nei nga tanumanga tupapaku, nga mahinga ika, me nga ngakinga kai." Otira i taua wa kahore rawa i whakaritea nga Rahui; a no te 2 o Aperira i tukua atu ai e Meiha Paraone tona whakaaro kia whakaritea he Rahui; a kahore te Kawanatanga i whakaatu whakaaro ki te Runanga Whenua o tenei mea, e whakaarohia nuitia nei e te ngakau o te maori; a ko te tino take tenei nana i whakamutu te ruri, i te wa i puta mai ki o ratou kainga ara me pehea o ratou kainga, me o ratou ngakinga kai nunui i roto o te whenua kua ruritia.

I te 4 o Aperira ka tae atu te waea o Poneke, ki te Komihana o nga Whenua o te Karauna page 17"Puritia te Panui hoko whenua, a, kia kiia atu ra ano." A puritia tonutia iho e ia. A kahore he kupu tae noa ki te 24 o Aperira, a i taua ra ka tae atu te waea a te Heketari mo nga Whenua "E kiia ana e te Minita mo nga Whenua o te Karauna kia panuitia te panui o raro nei. I runga i te panui o te 25 o Maehe kua hori nei, kua tukua te hoko o te Mania o Waimate ki tetahi ra o muri nei kiia mai e whakaae ana ranei koe ki te panui mo te Mania o Waimate, a ka tuku atu ki te nupepa i Taranaki?" Ka whakahokia atu e Te Komihana "kua tukua atu ki nga nupepa o Taranaki, tukua mai te panui, kei te tonotono tonu nga tangata kua tukua ranei te hoko mo taihoa."

Ko te mahi whakamutunga tenei i runga i te tikanga hoko o te Mania. Na te Kawanatanga ake ano i whakarite nga tekihana tuku ki te hoko, "nga whenua utu nui," e rima pauna mo te eka, a mo "te whenua utu ki muri," a, i nga tekihana, "I puritia kaua e hokona." Ko nga mea o muri nei ko nga tekihana i makatia hei Rahui e Meiha Paraone i te mapi i Poneke, kua kiia i mua ake nei, a i kiia e ia i reira "kia puritia i te hoko mo aianei." Kua ata waiho marire e te Runanga Whenua ma te Kawanatanga e hoatu nga whika o nga tekihana o ia wehewehenga, a kahore i mohio koia ranei e whakaae ki to maua whakaaturanga i te panui kua tuhituhia mo te kahiti.