Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Mahi A Te Hui O Te Hahi Maori O Te Atirikonatanga o Te Waimate, I Te Pihopatanga O Akarana. Huihui Ki Peria, Oruru, I A Aperira 4, 6, 1891.

Nga Mema O Te Minenga Tuatahi O Te Hui Tuawhitu O Te Hahi Maori O Te Atirikonatanga O Te Waimate, I Te Pihopatanga O Akarana

page break

Nga Mema O Te Minenga Tuatahi O Te Hui Tuawhitu O Te Hahi Maori O Te Atirikonatanga O Te Waimate, I Te Pihopatanga O Akarana.

Ko te Pihopa o Akarana te Upoko.*

Nga Minita.
Ven. E. B. Karaka, Atirikona o te Waimate.
Rev. Hohepa Matiu Kaitaia.*
Rev. Matiu Kapa Kaikohe.
Rev. Reihana Kamiti Ahipara.
Rev. Wiki te Paa Waimamaku.
Rev. Hemi Kingi Taitimu Parengarenga.
Rev. Meinata te Haara Kaitaia.
Rev. Hare Reweti Hukatere Oruru.
Rev. Herawini Nopera Paerata Waimate.
Rev. Hone Tana Papahia Hokianga.*
Nga Mangai Raimana.
Wiki te Whai Parengarenga.
Matenga Komene Kaitaia.
Ritete te Kuru Oruru.
Ruku te Huru Hokianga.
Wiremu Moetara Waimamaku.
Mita Hakuene te Tai Paihia.
Wi Kerehoma Ahipara.
Hirini Katene Waimate.
Tamati Poa Mangakahia.
Aramakaraka Pii Kaikohe.
Putete Heke Whangaroa.page 4
Hemi Hereora Kawakawa.*
Meinata Karamu Parirauewha.*
Peneamini Tikinui Kaihu.
Koroniria Kaipuke Kapehu.
Hori Poke Whangarei.*
Manihera Kauwhata Ohaeawai.
Hewari Mete Whangape.
Heremaia Kauere Otaua.
page 5

I mine te Hui o te Hahi Maori o te Pihopatanga o Akarana i te Atirikonatanga o te Waimate, ki te Whare Karakia i Peria, Oruru, i te Hatarei, Aperira 4, 1891. I te tekau o nga haora i te ata te karakia whakapuaretanga. Te hunga i te karakia 134, i tango i te Hapa a te Ariki 105. Ko te ohaoha e £3 2s. 7d., i tukua mo te Perehitanga o nga maki o te Hui.

I te rua o te karaka ka noho te Hui; ka karangarangatia e Atirikona Karaka nga ingoa o nga memo; ka kiia e ia, he Hui tenei e rite ana ki ta te ture i whakatakoto ai. Ano ka mutu te inoi ka whaikorero te Upoko o te Hui, koia tenei tana whaikorero.

E hoa ma e nga Minita me nga Mangai Reimana o te Atirikonatanga o te Waimate. Tena koutou. Ko au e tu atu nei he whakakapi mo te Pihopa. Ko te mahi i ki ai ia kia heke mai ki raro nei, ara ko te whakapiritinga o etahi o a tatou rikona, kua parea mo tetahi atu taima. Tenei ano tana reta ki te Hui, maku e korero atu:—"Ki nga Mema o to Hui o te Hahi Maori e mine na i Peria i a Aperira, 1890.

E hoa ma—e nga Minita me nga Mangai Reimana. I takoto toku wkakaaro kia kite au ia koutou ki Peria; otira i te mea kua parea te mahi maku ki Kaitaia, a kua roa noa atu te taima i ngaro atu ai au i Akarana i nga marama e ono kua pahure nei, kua whakaritea e au a Atirikona Karaka hai riiwhi moku, ara hei upoko mo te Hui. E tumanako ana au kia whakaurua mai a nga ra e haere akt nei tokotahi, tokorua ranei nga tangata ki te mahi minita, a kia whakapirititia etahi o nga rikona e ata rite ana. I tae ahau ki Waimamaku i Tihema kua pahure nei, a i whakaungia etahi o reira tangata. I pouri au i toku kitenga i te pakaru o te whare minita. Na, kahore a te Hahi moni hei whakaora i nga whare minita. Ko te tikanga, ma te iwi o ia Pariha o ia Pariha e whakaora i nga whare a o ratou minita. Ehara tera i te mahi taimaha mehemea e mahia tonutia ana i a tau, i a tau. Tera au e tapiri kia £2 nga kohikohi o te iwi hei whakaora i te whare minita o Waimamaku.

Kahore i neke te Tahua Whangai Minita, a na reira i kore ai e akei te whakaneke ake i te oranga ma nga minita. Na me whai kupu te Hui ki te iwi kia tahuri ratou ki te whakanui i nga Takua Minita. He ki atu tena naku ki te Hui kia whakaritea tetahi taima e hui ai nga minita me nga Reimana katoa o te Pihopatanga o Akarana. Hei Akarana taua Hui, hei a Hanuere, 1892. E inoi ana ahau kia manaakitia e te Atua nga mahi o to koutou Hui.

Na to koutou tuakana,
Pihopa hoki

W. G. Auckland.

Mache 27th, 1891.
page 6

Kihai te Hui i mine i te tau 1890, he wareware, he pohehe ranei no nga kai whakahaere, a i rongo au he tokomaha o koutou i raru, a hoki atu ana i Peria nei. Ehara i a an tena he inahoki i Ingarangi an, a tuhia mai ana taku reta ki a te Pihopa hei whakamahara mai kia whakamana te ra i whakaritea hei huinga mo te Hinota, a ki te kore ia e tae mai mana e whakarite tetahi riiwhi mona.

Me puta tetahi kupu whakapai ki to tatou Matua i te Rangi mo te mea kahore totahi o nga mama o te Hui i ngaro i te mate i enei tau e rua kua pahure nei. Tenei ano nga whakapouri kua pa ki etahi, a e mamae ana te ngakau ina maharatia. Otira kaua e whakaritea ki te hunga tumanako kore te pouri mo te hunga e moe ana i roto i a te Karaiti, inahoki, ka hari te hunga mate, e mate ana i roto i te Ariki, na konei ake ano; ae ra, o ai ta te Wairua, kia okioki ratou i a ratou mahi.

Tenei tatou tahi e whakamoemiti ana mo te teanga mai o Mita te Tai ki to tatou Hui. Hoki ana te whakaaro ki taua Reimana ingoa nui kia Ihaka te Tai. Ka pai kia takahi ia i nga tapuwae o tona matua kua riro atu na, a kia tango ia i tana mahi hei mahi mana.

Ae ra, kua tae ahau ki Tawahi i muri mai i ta tatou Hui ki Paihia. Kite ana au i nga mahi nunui, whakamiharo, o taua whenua, nga mea kaha, kororia, whakate-ao o te iwi o Ingarangi. Erangi ko to whakapehapeha o nga rangatira whakapono kihai i rite ki ta Nepukaneha i ki na ia—"He teka ianei ko Papurona nui tenei i hanga e ahau hei whare mo to Kingitanga; he nui no toku kaha hei whakahonore hoki i toku Kingitanga."—(Ran. iv. 30.)

Erangi e whakaae ana to tatou Kuini me ona rangatira, ko te Atua te putake o nga rawa, o te ingoa nui o to ratou whenua. Ko te kororia o Ingarangi, ko tana Hahi e pupuri nei i nga tikanga o Nga Karaipiture Tapu. Na kona ka puta te whakamiharo o te tauhou ki te putuputu o nga wharekarakia, ki te mano o nga minita o ia ahua o ia ahua. Kite ana ahau i nga kaumatua o te Komiti o te Hahi Mihinare, ara i taua runanga o te Hahi na ratou nei i tono mai nga Kai kauwhau o te Rongo Pai ki tenei motu. E mau tonu ana to ratou aroha ki te Hahi Maori, me te matenui kia puta nui ia koutou nga hua pai o te Wairua me te inoi mo koutou ma te Atua koutou e mea kia tino rite mana e whakan, mana e whakakaha, mana e whakapumau."—(1 Pit. v. 10.) Ko nga whakaaro o aua Kaumatua inaianei e whakapaua ana ki te kawe i te Rongo Pai ki nga tauiwi kahore ano i whitingia e te ra o te Tika, he whakaora mate nei hoki i runga i ona parirau.—Mal. 4, 2. Ko nga Minita kei te mahi kawe Rongo Pai o taua Komiti, 286 minita Pakeha, 286 page 7Minita o nga tauiwi, hui katoa, 572; a ko nga Kaikarakia, me nga kai whakaako ehara nei i te minita, 3,946.

Na i a au i reira ka tono maua ko Atirikona Hamiora Wiremu kia whakanuia mai te oranga mo te Hahi Maori, heoi kihai rawa i whakaae mai. Ki ta ratou ki, kua 77 nga tau o te taenga mai o te Kupu ki Nui Tireni, a kua pakari nei te Hahi Maori, ma ratou ano e rapu oranga mo ratou. Ehara koutou i te tamariki kai u, kua pakeke nei hoki. Na he kupu tuturu tena na ratou kia kati ta te Hahi Maori titiro atu kia ratou mo te moni, ekore rawa e makere mai.

1. He kupu atu tena. Kua tono te Hinota Pakeka o tenei Pihopatanga kia whakaritea etahi Reimana Maori kia uru ki taua Hinota. Kahore he mea hei arai i nga tangata Maori tē uru ai, heoi ano ko te kore e mohio ki te reo Pakeha. 2. Ko to rawakore i te maha o nga mea e pau ana i te hearenga atu ki Akarana. He mea na te Hinota kia kitea te kotahitanga o te Hahi Pakeha me te Hahi Maori i roto i a te Karaiti, hei whakaritenga mo te kupu a Paora, "Kahore o tena Kariki, Hurai ranei, kotinga, kotinga kore ranei, tau tangata, Haitiana, pononga, rangatira ranei ranei: engari ko te Karaiti te katoa, i roto i nga mea katoa."—(Korohe. iii. 11.) Na ma koutou e rapu te tikanga whiriwhiri mo etahi hunga tokorua mo taua Hinota, ma te iwi katoa ranei e pooti, ma tenei Hui ranei e whakarite.

Ko te kupu a te Pihopa mo te whakaora i nga whare minita. Ko te tikanga, ma nga tangata o nga Pariha e hanga i nga wharekarakia, i nga whare minita, a ma ratou ano e whakaora i aua whare ina ahua pirau. Kaua e waiho kia kino rawa atu ka tahuri ai ki te whakaora, erangi, kitea kautia te mate kia hohoro tonu te whakaora. Ma kona ka mama ai.

Tena hoki tetahi kupu a te Pihopa, ara ko te whakanekehanga i nga Tahua whangai minita. Kua iti rawa te hua o te moni inaianei, na reira ka puta whakauaua nga oranga ma nga minita. Tera hoki etahi o nga tahua minita kahore ano i kapi noa. Ka nui toku maia ki te whakahau kia rite tena kupu a te Pihopa ina maharatia te nui o nga moni a te Maori e pau ana ki te peti, ki te purei kaari, ki te reihi hoiho. He teka ano pea naku, e nui haere ana ena mahi maumau moni, mahi hua kore? Ahakoa ki mai koutou na te Pakeha i whakaako nga Maori ki te pera, kei te mohio ano tatou he mahi kuare. E kapohia ana e to Maori nga tikanga pohehe a te Pakeha, ko nga mea e tupu ai te pai e kore e tirohia e te tokomaha.

He mea whakahari i te ngakau te ahua o etahi o tatou hoa Maori o noho mai ra i Waikato, ara o te hunga i whakarere nei page 8i te Karakia pono ki te Atua, a hoki ana ki nga karakia maori. Ki taku whakaaro kua aua atu te po a kua tata te ao ki aua iwi. Kua kitea e ratou te hauareatanga o a ratou waka i hahau ai, ho waka hanga-hanga noa iho, a kua tahuri mai ki to tatou waka i timata ra te hahau i te heenga o te tangata i te Kari o Erena, a i oti i te Matenga, i te Aranga, i te Kakenga o te Karaiti a whakamanutia ana e nga Apotoro. Ahakoa pangia taua waka e nga marangai, e nga tupuhi o te tukino a te rewera raua ko te tangata kia paremo ai, e manu tonu nei i te mea ko te Karaiti kei runga i taua waka, ara, i tona Hahi.

Heoi ra e hoa ma, me tahuri tatou ki te mahi i hui mai ai tatou, a ma te Atua nana nei i whai hiahia pai ai o tatou ngakau, e whakakaha tonu i a tatou, kia puta atu ai te mahi pai, i a ia e haere ana i mua hei tohutohu i a tatou mahi katoa, mo ta Ihu Karaiti to tatou Ariki.

Whakaria e Rev. Matiu Kapa.
Tautokona e Wiki te Whai.
E whakapai ana tenoi Hui ki te whai korero a te Upoko, a e tono ana kia perehitia ki te pukapuka o nga mahi o te Hui.
Whakaaetia ana.

Whakaria e Rev. Wiki te Paa.
Tautokona e Tamati Poa.
Ko Rev. Matiu Kapa hei kai tuhituhi Minita mo nga mahi o te Hui.
Whakaaetia ana.

Whakaria e Rev. H. K. Taitimu.
Tautokona e Ritete te Kuru.
Ko Hirini Katene hei kai tuhituhi Reimana.
Whakaaetia ana.

Homai ana e nga Mangai reimana nga pire o nga moni o a ratou Pariha.
Ruka te Huru—He patai.
E peheatia ana nga hua o te Tahua Minita o Hokianga i te takiwa o te matenga o Rev. P. Patiki, tae noa ki te whakanohonga o Rev. Hone Papahia hei minita mo Hokianga? Whakahoki: E hara ahau i te kaitiaki o aua moni, otira maku e rapu.
page 9 Ruka Huru—He patai.
I pehea te whakahoki o te Pitihana a te Komiti whiriwhiri a te Hui i Hauraki i te tau 1887, ki nga Kaitiaki moni, kia whakanekehia te oranga mo nga minita?
Whakahoki—Kahore au e mohio.

Whakaaria e Ritete te Kuru.
Tautokona e Matenga Komene.
Ki te ahei, kaua nga minita e tuku i te Hapa Tapu i nga ra noa, erangi hei nga Ratapu anake.
Whakaaetia ana

Whakaaria e Ritete te Kuru.
Tautokona e Hewari Mete.
Me unu te ture aroha noa mo te hoiho mo nga minita haereere; me waiho ma te aroha e hoatu he hoiho.
Whakaaetia ana.

Whakaaria e Hewari Mete.
Tautokona e Tamati Poa.
Kia tupato te tuku tangata ki te Kura Minita. Kia ata kitea ra ano te pakaritanga o te whakaaro ka tuku ai.
Whakaaetia ana.

Whakaria e Tamati Poa.
Tautokona e Rev. Matiu Kapa.
Hei Mangakahia te Hinota a te tau 1893, hei a Maehe.
Whakaaetia ana.

Whakaria e Wi Kerehoma.
Tautokona e Wiki te Whai.
Ko nga moni o te whare karakia o Kaitaia kia tukua ki te Komiti o te Hahi, ma ratou e whakarite he Kaitiaki mo aua moni.
Whakaaetia ana.

Whakaaria e Rev. Wiki te Paa.
Tautokona e Rev. Matiu Kapa.
E whakaae ana tenei Hui ki te karanga a te Pihopa hei Akarana te Hui Nui o te Hahi Maori a te tau 1892, hei a Hanuere.
Whakaaetia ana.

page 10

Whakaria e Wiki te Whai.
Tautokona e Rev. Wiki te Paa.
Kia whakaputaina he kupu whakapai kia Matiu Tauhara raua ko Rev. Hare Reweti, me to raua iwi katoa, mo te atawhai nui ki nga tangata o te Hui.
Whakaaetia ana.

Whakaria e Rev. Matiu Kapa.
Tautokona e Hirini Katene.
Kia whakaae tenei Hui ki te kupu a te Pihopa, ma nga Pariha ano e whakaora nga whare minita, ma nga Reimana e tirotiro.
Kahore i whakaaetia.

Wi Kerehoma—He patai.
Kua whai maramatanga ranei nga moni o nga Pariha o Ahipara i tukua kia te Pihopa i te Hui ki Waiparera i te tau 1874?
Whakahoki—Kahore au e mohio otira maku e patai ina tae au ki Akarana.
Whakaria e Rev. M. Kapa.
Tautokona e Manihera Kauwhata.

E whakaae ana tenei Hui ki te karanga a te Hinota o te Pihopatanga kia tokorua mangai reimana e uru ki taua Hinota. Aua mema hei a Hirini Katene raua ko Hewari Mete.

Whakaaetia ana.

Hirini Katene—He patai.
Kei te pehea te ahua o te Pitihana a nga tangata o te Waimate mo Wiremu Paratene te Waha hei minita mo ratou?
Whakahoki—Kia oti ra ano taua tangata te whakaminita ma te Pihopa e whakarite tona pariha.

Hirini Katene—He patai.

Ko ahea rite ai te kupu i whakaaetia e te Hui ki Hauraki kia perehitia nga tahua whangai minita ki nga pukapuka o nga Hui?

Whakahoki—Ka rite ina perihitia nga mahi o tenei Hui.

Whakaaria e Rev. Hare Reweti.
Tautokona e Rev. Reihana Kamiti.
Kia whakaurua nga taitamariki o Ngapuhi ki te Kura Minita.
Whakaaetia ana.

page 11

Manihera Kauwhata—He patai.
Kua wehea mai ranei te moni whangai minita o Ohaeawai i to te Waimate, a kua honoa ki to Mangakahia?
Whakahoki—Aua, otira maku e patai.
Whakaaria e Matenga Komene.
Tautokona e Rev. Hare Reweti.

Kia whakaarohia e nga kaumatua he Minita pakeha mo Kaitaia hei rirwhi mo Rev. Hohepa Matiu.

Whakaaetia ana.

* Kahore ena i te tae ki te Hui.