Niu Tireni. Ture Whakatikatika I Te Ture Rahui Maori.
He Ture hei Whakatikatika i te Ture whakarite tikanga Whakahaere mo nga Rahui Maori.
Ka meingatia hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, i runga hoki i tona mana, ara:—
| 1. | Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Whakatikatika, 1895, i te Ture Rahui Maori," a me korero tahi ona tikanga me "Te Ture Rahui Maori, 1882" (e huaina i roto nei ko "te tino Ture"). |
| 2. | Ko nga whenua kua whakataua ki te Kaitiaki mo te Katoa i raro i te tino Ture, me kaua e hokona, e riihitia, e tukuna pewheatia ranei e nga hunga whaitake ki aua whenua: Engari me kaua nga tikanga o roto nei e arai i te Kaitiaki mo te Katoa kia kaua ai ia e ahei ki te riihi ki te tuku pewhea ranei i runga i nga mana i tukuna ki a ia e te tino Ture e tenei Ture ranei pewhea ranei. |
| 3. |
| (1). | Me whai mana anake te Kooti Whenua Maori ki te whakawa ki te whiriwhiri ko wai ma nga hunga e tika ana ki taua whenua, ki te whakatau i nga whaipaanga me nga hea o roto, engari kaua nga ota a te Kooti Whenua Maori e whakamana i tetahi tangata whaitake ki te tuku i tona whaipaanga hea ranei, kaua hoki taua ota e whakakore atu i te mana o te Kaitiaki mo te Katoa i runga i taua whenua. |
| (2). | Me matua whakaae te Kaitiaki mo te Katoa i te tuatahi ka mahi ai te Kooti Whenua Maori i tetahi ota i raro i tenei tekiona. |
| (3). |
Mo runga mo nga ota i mahia e te Kooti Whenua Maori i mua atu o te mananga o tenei Ture, a e whakahau ana aua ota kia whakaputaina he tiwhikete whaitaketanga ki nga hunga whaitake o taua whenua, a e meingatia ana ikonei me kaua aua tiwhikete e whakamana i aua hunga ki te tuku i nga whenua o roto o aua tiwhikete:
Engari hoki kaua nga tikanga o roto nei e meingatia kia mana hei whakakore i tetahi tuku i whakahaerea i raro i aua tiwhikete whaitaketanga i mua atu i te mananga o tenei Ture, kaua hoki nga tikanga o roto nei e pa atu ki ia whakawa kei roto i tetahi Kooti i te wa i whakamana ai tenei Ture, e rapu ana i te mana o taua ota a te Kooti Whenua Maori.
|
page 2.gif) |
| 4. | Mehemea kua tukuna e tetahi atu hunga i ranga i te hoko pewhea ranei etahi whenua kua whakataua ra ki te Kaitiaki mo te Katoa i runga i te mana o te tino Ture, ka meingatia kaore i pa atu a kaua hoki e pa atu he raruraru ki a ia mo runga mo taua tuku, ahakoa i takahi taua tuku i nga tikanga o te tino Ture. |
| 5. | Mehemea ka kore e marama te whakataunga o tetahi whenua ki te Kaitiaki mo te Katoa i raro i nga tikauga o te tino Ture, ka ahei te Kawana i runga i te Ota o tona Kaunihera ki te whakatau kua tau aua whenua ki te Kaitiaki mo te Katoa, a me tuturu me mana taua Ota a te Kaunihera. |
| 6. | Ko nga whenua kua whakataua ki te Kaitiaki mo te Katoa i raro i te tino Ture, i raro ranei i "Te Ture Whakatau Rahui o te Tai Hauauru, 1892," e pangia ana e tetahi riihi whaimana i te ra tuatahi o Hepetema tau 1895, a i hipa atu i te tekau ma wha nga tau o te riihi (e huaina i roto nei ko "te riihi tuatahi"), a kaore he kupu o roto mo te whakahoutanga atu o te riihi, mo te utu ranei mo nga whakapainga, ka ahei te Kaitiaki mo te Katoa, i runga i tana i mahara ai he mea tika, ki te tuku riihi hou atu mo taua whenua ki te kai-tango riihi, i runga i nga tikanga i whakaaro ai ia he mea tika. |
| 7. | Me pa atu nga tikanga e whai ake nei ki au tu riihi hou:—
| (1). | Me timata atu te riihi hou i te ra i whakaritea ai hei mutunga mo te riihi tawhito. |
| (2). | Me kaua te kai-tango riihi e tika kia hoatu he riihi hou ki a ia,—
| (a.) | Mo runga mo ia riihi tawhito e mutu ana ona tau i mua mai o te tahi o nga ra o Aperira, tau 1896, mehemea ka kore e tukuna e ia tana tono ki te Kaitiaki mo te Katoa mo te riihi hou i mua o te tahi o nga ra o Pepuere, tau 1896; |
| (b.) | Mo runga mo ia riihi tawhito e mutu ana ona tau a muri atu o te tahi o nga ra o Aperira, tau 1896, mehemea ka kore e tukuna e ia tana tono ki te Kaitiaki mo te Katoa mo te riihi hou, i roto i nga marama e rua o mua mai o te ra i whakaritea ai hei mutunga mo te riihi tawhito; |
| (c.) | A mo aua tu ahuatanga, me utu rawa ki te Kaitiaki mo te Katoa nga moni reti katoa e tika ana kia utua i runga i te riihi tawhito, me mahi katoa hoki nga tikanga i whakaritea i roto i taua riihi tawhito tae mai ki te wa e timata ai te riihi hou. |
|
| (3). | Ko te reti e whakaritea ana i roto i te riihi hou me rima pauna mo ia tau mo ia rau pauna o te utu tika o te whenua, hui atu ki nga whakapainga o runga o te whenua; ko te utu tika o te whenua me rapu e te Kaitiaki mo te Katoa i tona wa me tona huarahi e maha-ratia ai e ia he mea tika, a ahakoa pewhea tana rapu i nga utu, me mana me tuturu i runga i tera. |
| (4). | Ko nga utu e pau ana i runga i te mahinga o te riihi hou ma te kai-tango riihi e utu. |
| (5). | Kia rua tekau ma tahi nga tau o te riihi hou, a me whakahou i runga ano i nga tikanga, me haere hoki i raro i nga tikanga o roto o "Te Ture Whakatau Rahui o te Tai Hauauru, 1892," ina taea te whaka-rite atu, engari ko te tekiona rima tekau tae atu ki te rima tekau ma rima o taua Ture me kaua e pa ki enei riihi e whakahuatia ake nei. |
|
| 8. | Ko nga tekiona e rua o tenei Ture o mua tata ake nei i tenei me kaua e pa atu ki nga riihi kua whakamana kua whakaritea ra tona tikanga i roto i "Te Ture Whakatau Rahui o te Tai Hauauru, 1892." |
| 9. | Ko ia Maori kua hipa ake ona tau i nga tau tekau ma ono, ahakoa e tu aua he kaitiaki mona kaore ranei, ka ahei i ia wa i ia wa ki te tuhi pukapuka page 3.gif) whaimana hei whakaea mo nga moni e tika ana kia utua atu ki a ia e te Kai-tiaki mo te Katoa i raro i te tino Ture me tenei Ture, ka ahei hoki ki te tuhi pukapuka, he mea titiro tana hainatanga e tetahi Kai-whakawa Tiei Pi (J.P.), roia o te Hupirimi Kooti, Rangatira Poutapeta ranei, hei whakamana i tetahi atu Maori whaitake i raro i te tino Ture kia tango kia tuhi pukapuka whakaea mo aua moni e tika ana kia utua atu i te wa i tuhia ai taua pukapuka whaka-mana; engari kaua e whaimana taua tu pukapuka mehemea i tuhia i te mea kaore ano kia tae ki tona wa tika hei utunga mo nga moni e whakahuatia ana i roto i taua pukapuka. |
| 10. | Ka whakatikaia e tenei Ture te rarangi (k) o te wahanga toru, o te Tekiona warn, o "Te Ture Whakatau Rahui o te Tai Hauauru, 1892," ara me patu nga kupu "marama tekau ma rua" ka hoatu ko enei kupu "tau e wha" hei whakakapi mo aua kupu; me apiti atu hoki ki te Tekiona tekau enei kupu, ara "engari ko ia inihua i raro i te riihi me pera ano me nga tikanga kua whakaritea i roto i te Kupu Apiti Tuawha o "Te Ture Whakawhiti Whenua, 1885." |
.jpg)
whaimana hei whakaea mo nga moni e tika ana kia utua atu ki a ia e te Kai-tiaki mo te Katoa i raro i te tino Ture me tenei Ture, ka ahei hoki ki te tuhi pukapuka, he mea titiro tana hainatanga e tetahi Kai-whakawa Tiei Pi (J.P.), roia o te Hupirimi Kooti, Rangatira Poutapeta ranei, hei whakamana i tetahi atu Maori whaitake i raro i te tino Ture kia tango kia tuhi pukapuka whakaea mo aua moni e tika ana kia utua atu i te wa i tuhia ai taua pukapuka whaka-mana; engari kaua e whaimana taua tu pukapuka mehemea i tuhia i te mea kaore ano kia tae ki tona wa tika hei utunga mo nga moni e whakahuatia ana i roto i taua pukapuka.