.jpg)
New Zealand: Acts affecting Native Lands, 1886, 1888-91 and 1894-95
Etahi Tikanga Ke Atu
page 13.gif)
Etahi Tikanga Ke Atu.
| 70. | Ina tupono he whenua e pangia ana e tetahi riihi whaimana kua rehitatia, a no mua atu no muri iho ranei i te mananga o tenei Ture i hokona ai e te Karauna i nga Maori, a e hiahiatia ana kia whakanohoia ki te tangata, ka ahei te Minita mo nga Whenua ki te tono ki nga Komihana o te Poari Hoko Whenua kia ripoata atu mo runga mo te ahua o te whenua, a i runga i te tono whakaae a te Poari ka ahei te Kawana i runga i te Ota a tona Kaunihera ki te tino whakamutu i taua riihi mo te katoa mo tetahi wahi ranei o taua whenua, a kia pahure te ono marama i muri i te kahititanga o taua ota o te Kaunihera ka tika noatu te Karauna ki te tango i taua whenua, engari me whai mana ia ki te pera i runga anake i te utunga atu ki nga tangata e tika ana i tetahi moni, i whakaaetia i waenganui i te Minita mo nga Whenua me nga tangata e tika ana, hei utu mo te whakamutunga o te riihi; ki te kore ranei e tau he whakaaetanga pera, kaati ko te nui o te moni hei utu me te tangata nga tangata ranei e tika ana kia utua atu ki a ratou aua moni, me whakatau i runga i nga tikanga kua whakatakotoria i roto i "Te Ture mo nga Mahi Nunui o te Koroni, 1894," mo runga mo nga whenua e tangohia ana mo nga mahi Kawanatanga, a me utu ano taua tangata mo tana whiwhinga ki te riihi, me nga whakapainga katoa o runga o te whenua i runga i te utu tika: Engari hoki mehemea e whakamutua ana tetahi riihi pera mo tetahi wahi anake o te whenua e pangia ana e taua riihi, ka ahei te kai-tango riihi ki te tono a pukapuka atu ki te Minita mo nga Whenua i roto i nga ra e rua tekua ma waru o muri o te kahititanga o taua Ota o te Kaunihera, kia whakamutua hoki te riihi mo te toenga o te whenua o roto o te riihi, a ki te pera me whakakore atu taua riihi e te Kawana, i runga i te Ota o tana Kaunihera, a kei reira me pa atu ki taua toenga o te whenua nga tikanga whakarite utu kua tuhia ake nei. | ||||
| 71. | Ko te kai-tango riihi tetahi atu tangata ranei e pupuri ana i etahi moni a nga Maori, a kaore e kaha ana ki te utu i aua moni ki a ratou i runga i te awangawanga me te tautohe ko wai nga tangata mana aua moni, ka ahei ia i runga i te whakaaetanga a te Kooti, a tetahi Kai-whakawa ranei, ki te utu i aua moni ki te Kai-tiaki mo te Katoa, a ko tana rihiti i hoatu ai mo aua moni, ma tera e whakea atu aua moni. Ko te utunga o te moni reti e te Kai-tango riihi i raro i tenei tekiona ka kiia tera he utunga e rite ana ki nga tikanga o roto o te riihi. Me ahei te whakamana o aua tu utunga, i runga i nga ritenga kua whakahuatia ake nei, kia pa ai ki nga moni reti e tika ana kia utua i roto i nga tau e haere ana te riihi, me nga moni reti kua pahemo ona ra tika hei utunga. | ||||
| 72. | Me pupuri e te Kai-tiaki mo te Katoa aua moni i raro i te ota a te Kooti, hei painga mo nga tangata e whakahaua ai i ia wa i ia wa e te Kooti me utu ki a ratou aua moni: Engari ko ia kai-tango riihi e utu ana i nga moni o tana riihi i raro i tenei tikanga, me utu ia i te moni hua kia rua pauna mo ia rau pauna o nga moni katoa i utua atu e ia ki te Kai-tiaki mo te Katoa, a ko taua moni me tono e te Kai-tiaki mo te Katoa ano he moni e tika ana kia utua ki te Tari o te Kai-tiaki mo te Katoa. Ko nga ota katoa i mahia i mua atu nei i raro i te tekiona tekau o "Te Ture Whakatikatika 1888 i te Ture Kooti page 14 Whenua Maori, 1886," kua whakakorea atu i te ra i timata ai tenei Ture. Ko nga kupu o te tekiona rima tekau ma iwa o te Ture i te whitu o nga rarangi, timata atu i nga kupu "a mehemea ka puta he tautohe" tae noa ki te mutunga o taua tekiona kua whakakorea e tenei Ture. |
||||
| 73. | Ko te tekiona toru o "Te Ture Whakatikatika 1894 i te Ture Whakamana Take Whenua Maori," kua whakatikatikaina i konei, a kua patua nga kupu "he roia no te Hupirimi Kooti o Niu Tireni" a kua apitiria atu ki taua tekiona ko enei kupu e whai ake nei:—
"Engari ka ahei ia tangata e pa ana ki te keehi kei te aroaro o te Kooti, i runga i te whakaaturanga i tuhituhia atu ki te Kai-rehita, i roto i nga ra tekau ma wha i mua mai o te tuunga o te Kooti, ki te tono kia hoatu ma tetahi Kai-whakawa he roia no te Hupirimi Kooti o Niu Tireni e whakawa taua keehi." |
||||
| 74. | Ko te tekiona ono o "Te Ture Whakatikatika 1894 i te Ture Whakamana Take Whenua Maori," kua whakakorea e tenei Ture. | ||||
| 75. | Ka ahei te Kooti Whakamana i raro i nga tikanga o "Te Ture Whakamana Take Whenua Maori, 1893," ki te whakakore atu i tetahi wahi i te katoa ranei o nga whiu e tika ana kia utua mo nga pane Kuini mo runga mo nga tiiti whakaatu i te tika o nga tuku e tonoa atu ana kia whakamana. | ||||
| 76. | Ko ia apiha e whai utu ana, e tu ana hei Karaka hei Kai-whakamaori ranei mo te Kooti Whenua Maori, ka tika hoki kia mahi pera mo te Kooti Whakamana, a kaore e whaitikanga kia whakaturia ano e te Kawana, ahakoa nga kupu e rereke ana o roto o te "Te Ture Whakamana Take Whenua Maori, 1893." | ||||
| 77. | Ko nga tono katoa i raro i te tekiona kotahi rau kotahi tekau ma waru o te Ture kaore e utua ana e te kai-tono nga moni e tika ana mo aua mea, a kaore e rite i a ia nga tikanga whakahaere, i roto i te marama kotahi timata atu i te ra i whakamana ai tenei Ture, ka kiia kua whakarerea aua tono e te kai-tono, a heoi ka whakakorea atu aua tono. | ||||
| 78. | Ko te tekiona rua o "Te Ture Whakawa Tuarua ano i nga Take ki Owhaoko me Kaimanawa-Oruamatua, 1886," me korero ona kupu mehemea nei ko enei kupu "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1886," i whakaurua ki te rarangi whakamutunga o taua tekiona hei whakakapi mo nga kupu "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1880."
Engari ko nga kupu whakatikatika o runga ake nei kaua e waiho hei whakahe i etahi whai-taketanga e whaimana ana inaianei. |
||||
| 79. | Ko nga mahi me nga ota katoa i mahia e tetahi Kai-whakawa o te Kooti Whenua Maori, e meatia ana i mahia i raro i "Te Ture Whakamama Take Whenua Maori, 1892," me "Te Ture Whakamana Tiwhikete Kooti Whenua Maori, 1893," i raro ranei i tetahi o aua Ture, ka tino mana ka tino oti mehemea nei he mea ata whakamana taua Kaiwhakawa kia mahi i runga i te mana whakahaere i raro i "Te Ture Whakamana Take Whenua Maori, 1892," i runga i nga tikanga o te tekiona tekau ma rima o tenei Ture. | ||||
| 80. | Ahakoa etahi atu tikanga e taupatupatu ana kei roto i "Te Ture Whakahaere Whenua Maori, 1867," kei roto ranei i "Te Ture Whakahaere Whenua Maori, 1888," ko te whenua ko te taonga ranei i tau i mua atu i tenei Ture ki tetahi kai-tiaki, ahakoa ko te kai-tiaki page 15 tuatahi ko tona kai-whakakapi ranei, he mea whakatu i raro i te mana o tetahi o nga Ture kua huaina ake nei, ko aua whenua me aua taonga ka tau, a ka kiia kua tau, ahakoa kaore i mahia he pukapuka ata tuku atu i aua mea ki te tamaiti e tiakina ana mana aua mea (me-hemea ra kaore he mea ke atu e mana kore ai ia i te Ture) ina tae nga tau o ia tamaiti pera ki te rua tekau ma tahi tau; a mo runga i taua tikanga ko te whakamaramatanga o tenei kupu o te "heretitamete" i roto i aua Ture ka kiia i uru ki te tikanga o taua kupu nga whenua e puritia ana i raro i te pukapuka whakamaharatanga take i te tiwhikete ranei i puta i raro i tetahi o nga Ture Whenua Maori: Engari kaua he mea i roto i tenei tekiona e whakahe e pa ranei ki nga whai-paanga ki nga whai-taketanga ranei kua riro atu nei i tetahi atu tangata i runga i te tuku. |
||||
| 81. | Kaua e kaha te wira, te tuku a wira ranei, a tetahi Maori kua mate, ki te whakakore i te whai-taketanga o tetahi tangata mehe-mea i ata hokona e taua tangata mo tetahi utu tika te hea te whai-paanga ranei o te tangata i kitea e te Kooti e tika ana kia tu hei riiwhi mo taua Maori i mate ra, haunga ia mehemea ka tukuna he tono kia whakaputaina tetahi ota whakamana wira, whakamana kai-whakahaere ranei, me te apiti atu ano i te wira ki taua tono, i roto i nga marama e toru i muri iho i te ra i mate ai te tangata nana te wira; otira kaore te tono mo tetahi pukapuka whakamana wira, whakamana kai-whakahaere ranei, me te apiti ano i te wira ki taua tono, e whakaaetia mehemea kua pau nga tau e rua, mai o te ra i mate ai te tangata nana te wira tae noa ki te ra i tukuna atu ai te tono. | ||||
| 82. | Ko te tekiona rua o "Te Ture Whakamana Take Paanga Whenua Maori Whakatikatika i nga Kereeme me nga Rohe, 1894," kua whakakorea e tenei, a ko te tekiona e whai ake nei kua whaka-urua hei whakakapi mo tera:—
"Ko te tiwhikete a te Kooti Whenua Maori i whakaputaina mo Rangipo Waiu Poraka i te tekau ma toru o nga ra o Aperira, i te tau kotahi mano e waru rau e waru tekau ma rua, ka kiia i konei kua kore atu i runga i nga wahi o Motukawa Nama Tahi Poraka e ono rau e rua tekau ma wha eka me Motukawa Nama Rua Poraka e whitu rau e iwa tekau eka, nui atu iti iho ranei, i whakaurua hetia nei ki roto ki taua tiwhikete, a e mau ra te whakaaturanga i runga i te mapi i roto i te Tari Whenua Takiwa me te Tari Ruri, i Poneke, i roto ano hoki i taua tiwhikete: Engari kaua e tau aua eka e ono rau e rua tekau ma wha me aua eka e whitu rau e iwa tekau ki nga tangata no ratou a Motukawa Nama Tahi me Motukawa Nama Rua Poraka mo etahi atu tikanga, ahakoa pehea, engari mo te hoko anake ki a te Kuini, mo te tuku atu ranei ki te Kooti kia roherohea, i mua mai i te whakatutukitanga o te riihi ki a John Studholme me Thomas Morrin o taua Rangipo-Waiu Poraka, i te toru tekau ma tahi o nga ra o Mei, tau tahi mano iwa rau ma rua, a mo etahi atu take tae noa ki taua wa ka meingatia he wahi ano taua whenua no taua Rangipo-Waiu Poraka, a e pangia ana e nga tikanga o taua riihi. Ko nga rohe i waenganui i Motukawa Nama Tahi me Motukawa Nama Rua kua whakatika-tikaina i konei i runga i nga rohe kua whakahuatia nei i roto i te Kupu Apiti Tuarua ki tenei Ture, a kua whakamana i konei te Tumuaki Kai-whakawa ki te whakatikatika i nga take paanga ki ia poraka i runga i nga tikanga o tenei tekiona. page 16 |
||||
| 83. | Kaua nga tikanga o te Ture o tenei Ture ranei e arai i te Maori e whakahou ana i te mokete e pa ana ki ona ki o ratou whenua i mua o te mananga o te Ture, e tango moni ana ranei i runga i te mokete hei whakaea i nga moni o te mokete i whakamana e ia e ratou ranei i mua o te mananga o te Ture: Engari hoki ko aua mokete katoa me ata whiriwhiri me whakamana e te Kooti i runga i nga tikanga kua whakaritea i roto i te Ture. | ||||
| 84. | Mo runga mo ia hunga Maori no ratou tetahi whenua, a kua whakakaporeihana i a ratou i raro i etahi Ture e mana ana i taua wa, me pa enei tikanga e whai ake nei, ahakoa nga tikanga rereke e mau ana i roto i aua Ture:—
|