Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

New Zealand: Acts affecting Native Lands, 1886, 1888-91 and 1894-95

Wahi VIII. — Ko Nga Take Whenua Katoa Me Whakaputa I Raro I Nga Tikanga O Nga Ture Whakawhiti Whenua

page 19

Wahi VIII.
Ko Nga Take Whenua Katoa Me Whakaputa I Raro I Nga Tikanga O Nga Ture Whakawhiti Whenua.

73.A te ra e mana ai tenei Ture ka riro nga whenua katoa e puritia ana i raro i nga ritenga Maori ki raro ki nga tikanga o te Ture Whakawhiti Whenua, a ko nga tangata katoa no ratou aua whenua, i runga ano ia i nga tikanga tika e pa ana ki runga ki o ratou paanga i roto i aua whenua, ka kiia ko nga tangata no ratou, aua whenua i raro i taua Ture, hei whenua tuturu motuhake mo ratou. Ka ahei ia tangata ia tangata e ki ana kua riro i a ia tetahi hea i roto i tetahi whenua pera, i runga i te mana o tetahi tuku o mua atu i te mananga o tenei Ture, ki te teno ki te Kooti kia whakamana taua tuku. A i te whakamananga ka ahei taua tangata kia rehitatia i raro i te Ture Whakawhiti Whenua ko ia te tangata nona te whenua te hea ranei i riro mai.

Ko nga ota katoa e mahia a muri ake nei e te Kooti mo nga whenua Maori kua kitea nga take e te Kooti me tuku atu e te Kai-Rehita o te Kooti ki te Kai-Rehita Takiwa Whenua, a mana e whaka-puta, i te wa e ahei ai i muri tata atu, he tiwhikete take paanga, hei whakakapi mo te karaati, ki nga tangata e kiia ana i roto i taua ota e whai paanga ana, i runga ano i nga tikanga here (mehemea he here) i whakataua e te Kooti ki runga, a i muri i tena me whakauru e ia taua ota ki roto ki te Pukapuka Rehita Tarewa hei wharangi mo taua pukapuka, a i muri i te ra i whakaurua ai te ota ki roto ki taua Pukapuka Rehita Tarewa, ka riro te whenua i roto i taua ota ki raro ki nga tikanga o te Ture Whakawhiti Whenua.

I mua atu i te putanga o te tiwhikete take paanga hei whakakapi mo te karaati, ko nga whakahaerenga katoa mo nga whenua kua riro nei ki raro i nga tikanga o te Ture Whakawhiti Whenua, i raro ano i te mana o tenei Ture, me Rehita Tarewa, a ko te tiwhikete a te Kooti Whenua Maori e mana ana, whakamaharatanga take paanga ranei, tetahi atu pukapuka whakaatu take paanga ranei i raro i te hiiri o taua Kooti, tetahi kape mana ranei, mo runga mo aua whakahaerenga, me whakauru ki roto i te Rehita Tarewa hei wharangi mo taua rehita. Ma te Tumuaki Kai-whakawa e whakahau i ia wa i ia wa kia tukua ki nga Kai-Rehita Takiwa Whenua, hei whakatu i taua Rehita Tarewa, nga pukapuka katoa e tika ana mo taua rehita kei a ia kei tetahi ranei o nga apiha o te Kooti e tiaki ana, kei raro ranei i tena mana i te tetahi ranei o nga apiha o te Kooti.

Kahore he take he paanga ranei e mau ana, i raro i te mana o tetahi tiiti i rehitatia i roto i te Kooti Whenua Maori, i te wa e mana ai tenei Ture, e ahei te whakawhiti te whakahaere pehea ke atu ranei i raro i te Ture Whakawhiti Whenua, kia whakamana ra ano e te Kooti katahi ka ahei, engari ma te rehitatanga pera e tiaki te whenua te paanga ranei e whakaaturia ana i roto i taua tiiti e mau ana, engari ka eke nga tikanga o te ota e whakaputaina e te Hupirimi Kooti a tetahi Kai-whakawa ranei o taua Kooti mo runga mo tera.

Ko te tangata e ahei ana kia rehitatia i raro i nga tikanga o tenei Ture, hei tangata tuturu mo tetahi whenua, ka tika kia puta atu he tiwhikete take paanga ki a ia mo taua whenua, a ko te mana tonu o tenei Ture te warati e ahei ai te Kai-Rehita Takiwa Whenua ki te page 20whakaputa i nga tiwhikete pera hei whakakapi mo nga karaati mo etahi atu mea ranei e ahei ai te whakarite i nga tikanga o tenei Ture: Engari ka ahei te Kai-Rehita Takiwa, i runga ano i tana i kite ai, ki te pupuri i tana i ana take paanga ranei e whakaaro ai, i roto i te Rehita Tarewa, i te wa e mau tonu ai te nui atu o nga tangata Maori no ratou te whenua i te kotahi tekau, a e kore e whakaputaina e ia he tiwhikete take paanga hei whakakapi mo te karaati engari ano i runga i te mapi kua whakamana e tetahi Kai-whakawa o te Kooti.

Kahore he tikanga e whakaputaina ai he tiwhikete motuhake ki ia Maori ki ia Maori o nga tangata no ratou nei te whenua i runga i te tikanga teneta kamana.

Ka ahei te Tumuaki Kai-Rehita Whenua i ia wa i ia wa, i runga i te tikanga mahi huarahi whakahaere, i runga ano i te whakaaetanga a te Kawana i roto i tena Kaunihera, ki te whakarereke ki te whaka-tikatika hoki i te tikanga rehita kua whakaaturia nei i roto i tenei Ture, ki te mahi hoki i etahi atu huarahi whakahaere mo taua mahi rehita, mehemea ka whakaarohia e whai tikanga ana kia peratia.

Ma te Tumuaki Kai-Whakawa e tuku he keehi ki te Kooti Whenua Maori, ina tonoa e te Tumuaki Kai-Rehita Whenua, kia uiuia kia whaka-taua, hoki nga tangata e tika ana kia rehitatia i runga i nga tikanga kua kiia ake nei, mehemea ka whakaarohia me tuku he keehi pera, kia uiuia hoki te nui o te whenua me te hea o ia tangata o ia tangata.

Ko nga tiwhikete whaitaketanga katoa e whakaputaina ana i raro i te Ture whakawhiti whenua, i raro i nga tikanga o tenei Ture, ka ahei kia timata mai te mana i te wa e whakaritea ana e te Tumuaki Kai-whakawa i te mea e tukuna atu ana e ia nga whaitaketanga whenua ki te Kai-Rehita Takiwa Whenua.

I te wa e mau ana ano nga take ki te whenua ki te rehita tarewa i raro i nga tikanga o tenei Ture, ka ahei te Kooti, tetahi Kai-whakawa ranei ki te whakahaere i nga mana whakatikatika kua whakaritea i mua ake i roto nei; a me mahi e te Kai-rehita Takiwa Whenua nga mahi e tika ana hei whakamana, i te mea xa ka tae atu te kupu whaka-atu pera atu ki a ia.

Etahi atu tikanga.

74.Ko ia hoko e meingatia ana he hoko i tetahi whaipaanga kaore ano kia wehewehea ka meingatia he hoko tera i te wahi i nga wahi ranei i whakataua ki te hunga whaitake kua rehitatia e tetahi ota wehewehe, ahakoa no mua atu no muri mai ranei i te whakahaerenga o taua hoko.
75.E meingatia ana i konei ko nga whenua katoa i puritia i mua e puritia ana inaianei a muri ake nei ranei e etahi Maori e whaitake tahi ana ratou ki te whenua, ka kiia i puritia, e puritia ana a ka puritia e ratou i runga i te tikanga tenata kamana, a kaua i runga i te tikanga tiota tenata, engari ia kaua tera e pa ki ia hoko kua oti i mua ake nei: Engari kaua enei tikanga e mana ki te whakararuraru i tetahi whaka-taunga a te Hupirimi Kooti a te Kooti Piira ranei e mea ana ko etahi whenua pera i puritia e puritia ana ranei e nga Maori whaitake i runga i te tikanga tiota tenata.