[ko te tohutoro i roto i te reo Pākehā]
page 25
Niu Tirwni
Ture Whakatarewa, 1889, I Te Ture Whakatikatika 1887 I Nga Ture Whakatau Rahui O Te Tai Hauauru.
Whakawhaititanga.
Ingoa. | |
Whakamaramatanga. | |
1. | Ingoa Poto. |
2. | Whakatarewa i nga whakawa. |
3. | Whakatarewa i nga whakawa kaore ano nei kia tu |
4. | Kaua e tukuna he riihi e te Kaitiaki. |
5. | Kupu awhina i nga kaitango riihi. |
6. | Kupu awhina mo nga tangata whaipaanga i raro i nga riihi. |
He Ture hei whakatarewa i nga tikanga o "Te Ture Whakatikatika 1887 i nga Ture Whakatau Rahui o Te Tai Hauauru, me etahi atu Whakariteritenga.
Notemea e kiia ana i raro i nga mana o "Te Ture Whakatau Rahui o Te Tai Hauauru, 1887," kua oti etahi whakataunga, kua whakamana hoki etahi kaitango riihi ki te tango riihi i raro i "Te Ture Whakatau Rahui o Te Tai Hauauru, 1881," "Te Ture Whaka-tikatika 1884 i te Ture Wkakatau Rahui o Te Tai Hauauru 1881" me "Te Ture Whakatikatika 1887 i nga Ture Whakatau Rahui o Te Tai Hauauru" (ka huaina a muri ake nei ko "aua Ture"). A notemea hoki ko etahi tangata Maori e ki nei e whai paanga ana ratou ki nga rahui kua oti te whakahua i roto i aua Ture, kua timata te whakawa i etahi kai tango riihi me te Kaitiaki mo te Katoa, kia whakakorea aua whakataunga, a e tono ana hoki i tetahi tikanga hei arai i te Kiatiaki mo te Katoa kia kore ai ia e kaha ki te tuku riihi hou o aua rahui: A notemea hoki he mea tika kia whakatarewatia aua whakawa a kia kore hoki e whai mana te Kaitiaki mo te Katoa ki te whakamana riihi hou o aua rahui kia taea ra ano e te Paremata te ata whiriwhiri aua mea.
No reira ka menigatia hei ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremata, i runga hoki i tona mana ara:—
1. | Ko te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Whakatarewa, 1889, i nga Ture Whakatau Rahui o te Tai Hauauru." |
2. | Tae noa ki te mutunga o tera huihuinga o te Runanga Nui kaua rawa tetahi tangata e timata i tetahi whakawa aha atu pera ranei hei whakakore, hei whakamatautau ranei i te mana o tetahi riihi kua page 26oti nei te tuku e te Kaitiaki mo te Katoa i mua atu o te mananga o tenei Ture, hei whakamana kei whakakore ranei i tetahi o aua whakataunga, hei pupuru ranei kei, whakamana, hei whakamatau ranei mehemea e whaimana ana ano aua whakataunga. |
3. | Ko nga whakawa me nga tikanga pera katoa e meatia nei inaia-nei hei whakamana, hei whakakore, hei pupuri ranei kei whakamana aua whakataunga, ka whakatarewatia a pau noa nga marama e toru i muri atu o te mutunga o tera huihuinga o te Runanga Nui, a ko te takiwai waenganui o te whakamananga o tenei Ture me te pahuretanga o tana toru marama, e kore rawa e maharatia i roto i nga whakari-tenga mo te wa hei mahinga mo tetahi mea, hei whakahaerenga ranei mo tetahi whakawa i raro i nga mana o "Te Ture Hupirimi Kooti, 1882," i nga ritenga whakahaere ranei i hanga i raro i taua Ture; a i waenganui o te whakamananga o tenei Ture me te pahuretanga o taua toru marama i muri atu o taua huihuinga, e kore rawa e ahei tetahi o aua hunga e uru ana ki tetahi o aua whakawa aha atu pera ranei, ki te mahi ki te whakahaere ranei i etahi tikanga mo aua whakawa. |
4. | I te mea kaore ano kia pau nga marama e toru o muri atu o te mutunga o tera huihuinga o te Runanga Nui kaua te Kaitiaki mo te Katoa e whakaoti i tetahi whakataunga e whakamana ranei i tetahi riihi, i raro i nga mana o aua Ture, kaua ano hoki te Kaitiaki mo te Katoa e whakaae kia whakamutua tetahi riihi, kaua hoki e whaka-turia he hunga apitereihana, whiriwhiri ranei i te utu tika i raro i aua Ture: Otira mehemea i te wa i whakamana ai tenei Ture, kua oti ke he whakahaere i te aroaro o nga Kai-apitereihana hei whiriwhiri i nga tikanga e whakaaetia ai he riihi hou ina whakakorea nga riihi whaimana, kaore ano nei kia oti te whakarite aua tikanga, me whakatarewa aua mahi, a kaua e whakaputaina he whakatau he whakaritenga utu ranei. |
5. | Ko nga tangata katoa kei a ratou nei, ko ratou ranei nga kai-tango riihi i raro i nga riihi kua whakamana, i raro ranei i nga whakataunga o tetahi whenua e pangia ana e aua Ture me noho tonu me mana tonn hei kai-tango riihi a pau noa te toru marama o muri atu o te mutunga o tera huihuinga o te Runanga Nui, ahakoa ano i mutu noa iho to ratou mana i pau ranei nga tau o a ratou riihi i mua atu i te whakamananga o tenei Ture, i mua atu ranei o te pahuretanga o aua marama e toru, i runga ano i nga moni reti me nga tikanga kua uru nei ki roto ki aua riihi whaimana. |
6. | Ko nga take a nga tangata katoa e whai tikanga ana ki aua riihi i whakaputaina i whakamana ranei i raro i nga tikanga o aua Ture, me nga whenua i uru ki aua riihi e kore e tukinotia e peheatia ranei e nga tikanga o tenei Ture, haunga anake ia nga tikanga kua whakaritea ake nei, erangi ka ora tonu aua take a ka whai mana hoki i te mutunga o aua marama e toru i runga ano i to ratou ahu i te whakamananga o tenei Ture; a ka mana tonu tenei Ture kia tae ra ano ki te mutunga o aua marama e toru ka mutu i reira te mana. |