| Rarangi Tuatahi. |
Rarangi Tuatahi. |
| 1. I puta te kupu whakaae ka karaatitia kia Te Para te Apurangi, tangata Maori, te katoa o tera whenua ara ko te Tekiona Nama 97a, Poraka I., Takiwa Wea o Opotiki, Parihi o Waiotahi, e tae ana ki te rima eka te rahi. |
1. He warati kia puta he tiwhikete tuku whenua ki a Te Para te Apurangi, tangata Maori, ko te whenua o roto o taua tiwhikete me panui kia herea kia kaua e taea te hoko te tuku pewhea ranei engari ano ma te wnakaae a te Kawana a tetahi atu hunga whaimana ranei. |
| 2. I te tau tahi mano waru rau ono tekau ma whitu i whakaaetia e te Kawanatanga, tetahi karaati ki a Hamiora Ngaropi, tangata Maori, mo tera whenua katoa ara te Rota 184, i te Parihi o Karamu, Poraka VI., Takiwa Wea o Arikanara, e tae ana ki te tahi tekau eka te rahi, nui atu iti iho ranei, hei whakaea i etahi kereme. |
2. He warati kia puta he tiwhikete tuku whenua kia Hamiora Ngaropi, tangata Maori; ko te whenua o roto o taua tiwhikete me tau kia Hamiora Ngaropi, mai ano i te ra tuatahi o Hanuere, tau tahi mano waru rau ono tekau ma waru. |
| 3. I te tau tahi mano waru rau whitu tekau ma rima i whakaaetia e te Kawanatanga, tetahi karaati ki a Maraki Kohea raua ko Rewai Rangimataeo, mo tera whenua katoa i te Takiwa Wea o Taramarama, i te Takiwa Porowini o Akarana, ara ko te wahi o waenganui o te Tekiona Nama 111. e tae ana ki te tahi rau eka te rahi. |
3. He warati kia puta he tiwhikete tuku whenua kia Maraki Kohea raua ko Rewai Rangimataeo, tangata Maori, i runga i te tikanga tenata kamana; engari me pupuri ano e taua tiwhikete te mana whakaputa huanui ma runga i taua whenua kia kaua e neke atu i te tahi rau riiki te whanui o taua huanui, a me here taua whenua kia kaua e taea te hoko te tuku pewhea ranei engari ano ma te whakaae a te Kawana a tetahi atu hunga whaimana ranei, me tau taua whenua ki a Maraki Kohea raua ko Rewai Rangimataeo mai ano i te iwa o nga ra o Oketopa, tau tahi mano waru rau whitu tekau ma rima. |
| 4. I ke wa i hokona ai i whakaotia ai te hoko a te Kawanatanga i te Okahu Poraka, i whakaritea kia hoatu kia Hemara Tauhia tetahi karaati mo tera whenua, e tae ana ki te wha tekau ma waru eka rua ruri te rahi, ara ko te Tekiona Nama 15 o te Poraka III., Takiwa Wea o Waiwera, ina utua e ia te tahi tekau ma whitu pauna ki te Kawanatanga. |
4. He warati kia puta he tiwhikete tuku whenua kia Hemara Tauhia. |
| 5. I roto i tetahi ota a te Kooti Whenua Maori i whakataua i Hotereni i te rima o nga ra o Akuhata, tau tahi mano waru rau whitu tekau ma waru, i kiia kua riro i a te Kuini te mana whaitaketanga o te Waika-wau Poraka, e tae ana ki te wha tekau ma wha mano tahi rau ono tekau ma tahi eka nui atu iti iho ranei, i te Takiwa o te Te-emu, i te Takiwa Porowini o Akarana, engari ano hoki i whakaritea i reira kia puritia e te Kuini nga wahi o taua whenua e whakahuatia i raro iho nei, kia tiakina e ia mo nga tangata i raro ano hoki i nga tikanga here i whakahuatia i reira mo ia wahi o aua whenua, ara,—
|
5. Etahi warati kia puta he tiwhikete tuku whenua ki nga Maori, i whakahaua ra kia tiakina e te Kuini mo ratou aua wahi whenua o roto o te Poraka o Waikawau, a me here aua whenua katoa kia kaua e taea te hoko te tuku pewhea ranei engari ano ma te whakaae a te Kawana, engari ka ahei noatu te reti mo nga tau kia kaua e roa atu i te 21 tau. Me tau te whaitaketanga o aua whenua katoa mai ano i te rima o nga ra o Akuhata, tau tahi mano waru rau whitu tekau ma waru. |
- Te Rahui o Waipatukahu, e tae ana ki te tahi tekau ma rima eka, nui atu iti iho ranei, te Rahui o Wairotoroto, e tae ana ki te rima eka, nui atu iti iho ranei, me te Rahui o Omawhiti, e tae ana ki te tahi tekau eka, nui atu iti iho ranei, he urupa page 56
.gif) enei mo nga tangata o te iwi o Ngatitamatera, kia puritia i runga i te tikanga tiaki pera mo etahi Maori tokotoru i whakahuatia ra o ratou ingoa i roto i taua ota;
- Te Rahui o Te Puru, e tae ana ki te rima rau rua tekau eka, nui atu iti iho ranei, kia puritia i runga i te tikanga tiaki mo etahi Maori e rua tekau ma ono i whakahuatia ra i roto i taua ota;
- Te Rahui o Waiomu Nama 1, e tae ana ki te tahi rau whitu tekau ma ono eka, nui atu iti iho ranei, kia puritia i runga i te tikanga tiaki mo etahi Maori tahi tekau ma waru i whakahuatia ra i roto i taua ota;
- Te Rahui o Waiomu Nama 2, e tae ana ki te rua rau wha tekau ma rima eka, nui atu iti iho ranei, kia puritia i runga i te tikanga tiaki mo etahi Maori e rua tekau ma rua i whakahuatia ra i roto i taua ota;
- Te Rahui o Waiomu Nama 3, e tae ana ki te rua rau wha tekau ma waru eka, nui atu iti iho ranei, kia puritia i runga i te tikanga tiaki mo etahi Maori e toru tekau ma ono i whakahuatia ra i roto i taua ota;
- Te Rahui o Waipatukahu Nama 5, e tae ana ki te tahi mano rua tekau eka, nui atu iti iho ranei, kia puritia i runga i te tikanga tiaki mo etahi Maori tahi tekau ma iwa i whakahuatia ra i roto i taua ota, kia puritia kia tiakina i raro i nga tikanga i whakaritea mo nga takiwa keri koura i whakahuatia ra i whakamana hoki i roto i "Te Ture Whakamana i nga Panui Takiwa Keri Koura o Akarana, 1869;"
- Te Rahui o Te Mata Whaka te Tonga, e tae ana ki te tahi rau waru tekau ma rima eka, nui atu iti iho ranei, kia puritia i runga i te tikanga tiaki mo etahi Maori e rua tekau ma whitu i whakahuatia ra i roto i taua ota;
- Te Rahui o Te Mata ki te Raki, e tae ana ki te ono tekau ma ono eka rua ruri, nui atu iti iho ranei, kia puritia i runga i te tikanga tiaki mo etahi Maori tahi tekau ma wha i whakahuatia ra i roto i taua ota;
- Te Rahui o Waikawau Whaka te Tonga Nama 1, te Waikawau Nama 4 ranei, e tae ana ki te wha tekau ma whitu eka, nui atu iti iho ranei, kia puritia i runga i te tikanga tiaki mo Takerei te Putu;
- Te Rahui o Waikawau Whaka te Tonga Nama 2, Waikawau Nama 5 ranei, e tae ana ki te whitu tekau ma rima eka, nui atu iti iho ranei, kia puritia i runga i te tikanga tiaki mo etahi Maori tokorima i whakahuatia ra i roto i taua ota;
- Te Rahui o Waikawau ki te Raki, e tae ana ki te tahi mano rua rau tahi tekau eka, nui atu iti iho ranei, kia puritia i runga i te tikanga tiaki mo etahi Maori e rua tekau ma iwa i whakahuatia ra i roto i taua ota;page 57
.gif)
- Te Rahui o Otakeo Nama 1, e tae ana ki te tahi rau tahi tekau ma tahi eka, nui atu iti iho ranei, kia puritia mo etahi Maori tahi tekau ma rima i whakahuatia ra i roto i taua ota;
- Te Rahui o Otakeo Nama 2, e tae ana ki te tahi mano iwa tekau ma ono eka, nui atu iti iho ranei, kia puritia i runga i te tikanga tiaki mo etahi Maori tahi tekau ma waru i whakahuatia ra i roto i taua ota;
- A notemea hoki e hiahiatia ana inaianei kia whakaputaina he pukapuka whakapumautanga take ki nga Maori e whaitake ana ki aua rahui kia mutu iho ai te tiaki a te Kuini i aua rahui e tiakina nei e ia.
|
|
| 6. I he te whakatakotoranga o nga rohe o te whenua Raupatu i Wairoa, a i te mea kaore ano kia whakatikatikaia kua riro ke atu te 40 eka a nga Maori, i whakataua atu hoki ki tetahi tangata hoia, a puta ana te kupu whakaae kia karaatitia te whenua e mohiotia nei ko te Tekiona Nama 2a, o roto o te Poraka X., Takiwa Wea o Taramarama, Kaute o Wairoa, i te Takiwa o Haki Pei, e tae ana ki te 41 eka 38 paahi, ko tenei whenua hei whakaea mo tera i riro pohehe atu ra. |
6. He warati kia puta he tiwhikete tuku whenua kia Tamehana Huata, Te Hapimana Tunupaura, Whatawhata, Emere Tepuna, Mihiterina Ahuone, Apirana Whatawhata, Raihania Whatawhata, Tamihana Whatawhata, Te Waata Taiaroa, me Wiremu te Neera i runga i te tikanga tenata kamana, ko te whenua o roto o taua tiwhikete me here kia kaua e taea te hoko te tuku pewhea ranei engari ano ma te whakaae a te Kawana a tetahi atu hunga whaimana ranei. |
| 7. Te katoa o tera whenua i roto i te Taone o Port Chalmers e tae ana ki te 2 ruuri nui atu iti iho ranei. Te rohe o te taha whakararo ko te (Town Belt) rohe o te taone; te rohe ki raro whaka te rawhiti ko tetahi huanui e haere ana ma te tahataha moana; te rohi ki te Tonga ko te Tekiona Nama 401; te rohe ki te Rawhiti ko te Tekiona Nama 401; ko tetahi rohe ano o te taha ki te Tonga ko te Tekiona Nama 404; te rohe ki te Hauauru ko tetahi huanui: pera me tera kua oti nei te whakaahua i roto i te mapi e tako ana i te Tari Wea, i Tanitini, i te tau 1852 i wehea tahitia taua whenua me etahi atu whenua i roto i te Taone o Port Chalmers hei rahui Maori, no te tau 1868 ka puta te tono ki te Kooti Whenua Maori kia whakaputaina he pukapuka whaitaketanga mo taua whenua, engari i runga i te ki a etahi kaore e whaimana te Kooti ki te whakawa i nga take ki taua whenua, me te ki ano hoki kei roto taua whenua i nga rohe o te Taone o Port Chalmers, kaore hoki i whakawakia, a no muri nei ka kitea e hara taua whenua i te whenua o roto o nga rohe o te taone, a i muri mai i tera, i runga i te pitihana Nama 87 o te Huinga Tuarua o te Paramete tau 1887, i penei te whakatau e te Komiti Whiriwhiri o te Whare Runanga, ara:—"he mea tika kia whakaurua he rarangi ki te Ture Mana Motuhake hei whakarite i aua take," a notemea hoki e tika ana kia mahia peneitia ara kia whakataua te whaitaketanga o taua whenua ki nga Maori i meatia ra i te tuatahi ra ano mo ratou taua wahi. |
7. He warati kia puta he tiwhikete tuku whenua kia Hori Kerei Taiaroa, Hoani Wetere Korako, me Te One Topi Patuki, tangata Maori, ko te whenua o roto o taua tiwhikete me tau ki aua Maori mai ano i te 31 o nga ra o Maihe, 1870, a me here taua whenua kia kaua e taea te hoko te tuku pewhea ranei engari ano ma te whakaae a te Kawana a tetahi atu hunga whaimana ranei.page 58.gif) |
| 8. Hei whakamana i etahi whakaritenga ki nga Maori kia whakahokia atu ano ki a ratou nga whenua e whakahuatia nei i te Rarangi Tuarua o roto o te whenua o te kereme tawhito o Matiu Marina i Kohukohu, Hokianga. |
8. Ka ahei te Kooti Whenua Maori ki te whakatau i te hunga Maori Hawhekaihe hoki e whaitake ana kia whakamana atu nga tikanga i whakaritea mo nga whenua e whakahuatia i raro iho nei, me te whakatau hoki i nga ritenga tiaki (mehemea ra he pera), me nga here (mehemea ra he pera) e tika ana kia tau ki aua whenua, a ka ahei te Kawana i raro i aua tikanga ki te whakaputa he warati whaitaketanga i raro i te Ture Tuku Whenua:—
| (a) | Mo tetahi Rahui Urupa Maori e huaina ana ko "Puoi" ara ko te Tekiona 14, o waho tata o Kohukohu Taone, e tae ana ki te 5 eka 1 ruri 17 paahi; me, |
| (b) | Tetahi Rahui e huaina ana ko "Tauteihi" Nama 1 (Nama 5994), e tae ana ki te 166 acres, ara he whenua i kapea ki waho o te whakataunga a te Komihana Whiriwhiri Kereme Whenua. |
|
| 9. Hei apiti atu mo nga whakataunga a te Kooti Whenua Maori i te wehewehenga o nga Rahui i Kaiapoi me Moeraki mo nga uri o Iwa, o Pukio, me Hineiwetea, e mau ra o ratou ingoa i te rarangi o nga kaihoko o te Poraka o Ngaitahu, i tuhia ra taua rarangi ingoa e Te Matara Komihana i te tau 1848. |
9. Ka ahei a Te Make Komihana ki te whiriwhiri i te kereme a Tini Kerei Taiaroa kia tau ki a ia nga take o Iwa, o Pukio me Hineiwetea, ki te kitea e ia he tika, me ahei ia ki te whakatau ki a ia tetahi wahi e tika ana hei whakarite i ona paanga e tau iho ana ki a ia, me tuku mai i nga wahi e toe aua o aua rahui, tetahi ranei o aua rahui, hei etahi atu whenua ranei e watea ana hei pera; ka ahei hoki te Kawana, i runga i taua whakataunga ki te tuku warati whaitaketanga i raro i te Ture Tuku Whenua. |
.jpg)
.gif)
