.jpg)
[ko te tohutoro i roto i te reo Pākehā]
page 30
Niu Tireni. Ture Whakatikatika 1888 I Te Ture Arai Mo Te Hoko Tahae I Nga Whenua Maori.
He Ture hei whakatikatika i "Te Ture Arai mo te Hoko Tahae i nga Whenua Maori, 1881."
Ka Meingatia Hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i te Paremete, i raro ano i tona mana, ara:
| 1. | Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Whakatikatika 1888 i Te Ture Arai mo te Hoko Tahae i nga Whenua Maori, 1881," a me korero tenei Ture mehemea nei ano ko tetahi wahi ia o "Te Ture Arai mo te Hoko Tahae i nga Whenua Maori, 1881" (e huaina ana i roto nei ko "taua Ture"). | ||||||||
| 2. | Ko nga kupu "whenua Maori," me te kupu "whenua" i roto i taua Ture, me te kupu "whenua" i roto o tenei Ture e tau ana ki nga whenua katoa e puritia ana e nga Maori i raro i nga take katoa, engari kaore e pa ana ki nga whenua e puritia ana e nga Maori i raro i nga tikanga Maori, kaore nei ano kia whakataua nga take e te Kooti Whenua Maori; na i roto i tenei Ture ko te tikanga o enei kupu "whenua Maori" e pa anake ana ki nga whenua e puritia ana e nga Maori i raro i nga tikanga me nga ritenga Maori, kaore nei ano kia whakataua nga take e te taua Kooti. | ||||||||
| 3. | Ko te pukapuka hoko, riihi ranei e tukuna ana e tetahi Maori e kore e whaimana hei hoko hei riihi ranei i te whenua, i tetahi paanga ranei, ki tetahi atu tangata e hara nei i te Maori, mehemea ia kaore,—
Engari ko te pukapuka tuku e tukuna ana e tetahi Hawhe-kaihe, me whakahaere i raro i era tikanga anake e whakaritea nei e te ture mo te tangata Pakeha, mehemea ra e tuhia ana e tetahi Kai-whakawa (J.P.) tana kupu whakaatu i te matauranga o taua Hawhe-kaihe ki te reo Pakeha e mohiotia ai e ia nga tikanga me nga putake o taua pukapuka tuku. |
||||||||
| 4. |
Ko te rarangi tuaono me te rarangi tekau ma rima o taua Ture e whakakorea ana e tenei Ture, a e hoatu ana enei kupu e whai ake nei hei whakakapi mo era:— "Me whakatu he Kooti e ia Komihana Tiaki a me puare tonu ki te katoa hei kimi hei whakawa i nga keehi e homai ana ki tona aroaro i raro i nga ritenga o taua Ture me tenei Ture, i raro hoki i nga ritenga he mea hanga i raro i era; a mehemea ka kitea e te Komihana Tiaki, i runga i te ata patai kaore i te mana kore taua tuku i raro i nga tikanga o taua Ture me tenei Ture, kua utua kua hoatu hoki nga moni e meingatia ana i roto i taua pukapuka kia utua kia hoatu, e toe ana ano he whenua ki nga Maori e pa ana ki taua whenua hei kainga hei oranga ranei mo ratou, i whaka-haerea hoki taua pukapuka tuku i raro i nga tikanga me nga huarahi e whakaritea ana e tenei Ture, me tuhituhi tana tiwhikete whakaatu pera ki tua o taua pukapuka tetahi ranei o aua pukapuka. Kaua tetahi tiiti tetahi atu pukapuka tuku whenua ranei e rehi-tatia ki tetahi o nga pukapuka rehita tiiti whenua ranei, kaua hoki e tukuna ki tetahi Rehita o te Kooti Whenua Maori, kia tuhia ra ano taua tiwhikete pera ki tua o taua tiiti pukapuka tuku whenua ranei. |
Nga Tuku Whenua Maori E Whakahengia Ana.
| 5. | E kore e mana i runga i te Ture te whakahaere a tetahi tangata, ahakoa mona ake mo tetahi atu tangata ranei, e whakahaerea ana ranei i runga i te tikanga kaitiaki mo tetahi atu tangata, mo te hoko, mo te tuku, mo te riihi, mo te whakawhiti, mo te noho ranei ki tetahi whenua Maori, tetahi atu whenua ranei, tetahi paanga whai-taketanga, whakaritenga mana whakahaere ranei, engari ano mehemea e puritia ana taua whenua i raro i Karauna karaati, whakamahara-tanga take ranei, tiwhikete ranei i whakaputaina i raro i tetahi Ture e pa ana ki te Kooti Whenua Maori ki te whakawhitinga whenua ranei, i whakahaua i whakaputaina ranei ki etahi Maori kaore i maha page 32 atu i te rua tekau ratou, mehemea ranei ka tau pera taua whenua a muri ake nei mo nga ra e wha tekau. |
| 6. | I te taunga peratanga tuatahi o nga take o tetahi whenua ki nga Maori kaore i maha atu i te rua tekau, me tuku tonu atu e te Tumuaki he panui ki te Gazette, me te ingoa i mohiotia ai te whenua me nga rohe o te whenua, me te ra e mutu mai ai aua ra e wha tekau. |
| 7. |
Ko te tangata e mahi ana mona ake, mona ano ranei me etahi atu tangata, e mahi ana ranei i runga i te tikanga kaiwhakahaere kaitiaki ranei, e tango ana i te pukapuka tuku, riihi, whakawhiti, hoatu ranei, tetahi atu whakaaetanga ranei a tetahi Maori, ahakoa ki a ia ake ki a ia tahi me etahi atu tangata ranei, mo tetahi whenua Maori, tetahi atu whenua ranei kaore ra i tau pera nga take me tera kua whakahuatia ake nei, te whenua ranei e tau pera ana a muri ake nei, mehemea kaore ano kia tau pera nga take mo nga ra e wha tekau, e uru atu aha ranei ki te mahinga o tetahi whakaritenga, whakaaetanga ranei mo te mahinga i tetahi tukunga, riihi, whakawhitinga, hoatanga pewheatanga ranei, mo te mahinga ranei i tetahi tikanga whakahaere whakamananga ranei, ahakoa ki a ia ake, ki a ia me etahi tangata, ki etahi atu tangata ranei, me whiu ia kia utu i te moni kia kaua e nui atu i te rima rau pauna, me tango aua moni i runga i te mana o te Ture. Ko ia pukapuka tuku, riihi, hoatu whenua, me era atu pukapuka kirimene, whakaritenga whakaaetanga, whakamananga ranei ka kore e mana, ka he hoki i raro i te ture, engari ano ma nga tikanga e whai ake nei:— Engari kaua e whakataua he whiu mo te tangata e mahi ana i aua tikanga engari ano ma runga i te kupu tohutohu a tetahi tangata e whakamana ana e te Kawana hei pera, hei whakahaere mo era tu meatanga mo tetahi meatanga pera ranei. |
| 8. | Kaua rawa nga tikanga o tenei Ture o taua Ture ranei e pa atu ki te Karauna, kaua hoki e pa atu ki tetahi tangata e mahi ana mo te taha ki te Karauna i raro i te mana i tukuna atu e tetahi Minita o te Karauna. |
| 9. | E whakakorea atu ana e tenei te tekiona tekau ma waru me te tekiona tekau ma iwa o taua Ture. |
| 10. |
Ko te tekiona waru o taua Ture me panui ano i apitiria atu enei kupu e whai ake nei: A kia kitea ano hoki e tetahi Komihana Tiaki he whenua ano ta taua Maori e nama moni ra, e tika ana te nui o taua whenua hei oranga mona, kia tukua atu ano hoki tana tiwhi-kete whakaatu pera atu, me te whakaatu atu i nga rohe o taua whenua whaipaanga ranei ki te whenua. Ko taua rehitatanga, tangohanga peratanga ranei me kaua e mana ki runga ki te whenua e whakaaturia peratia ana, kia whakaputaina ra ano e tetahi Komihana Tiaki tetahi tiwhikete pera ano mo runga mo tetahi atu whenua a taua tangata e nama moni ana kia whakorea ra ano hoki e ia taua tiwhikete ra. |