Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

New Zealand: Acts affecting Native Lands, 1886, 1888-91 and 1894-95

Wahi XI

Wahi XI.

Nga Kai-whakamaori.

104.Ka whai mana te Kawana ki te tuku pukapuka whakamana i ana tangata i whakaaro ai ia he tangata tika hei Kai-whakamaori i runga i te mana o tenei Ture a kei a ia hoki te tikanga whakakore. Engari ko nga Kai-whakamaori katoa i whakamana i mua atu o te whakatuturutanga o tenei Ture a kahore ano i whakakorea ka tu ano ratou hei Kai-whakamaori i runga i tenei Ture kia puta ra ano he tohutohu ke atu ma te Kawana.
105.Ka whai mana te Kawana, ki te whakamutu i te mana o tetahi o aua Kai-whakamaori mo tetahi wa ki te whakakore rawa atu ranei i a ia. Ka whai mana ano tetahi Kaiwhakawa ki te whakamutu i te mana o tetahi Kai-whakamaori mo tetahi wa, engari kia tere tonu tana whakaatu ki te Kawana me whakamarama hoki ki a ia te putake i whakamutua ai.
106.Mehemea ka ki tetahi tangata he Kai-whakamaori ia i runga i tenei Ture a ka mahi ia i a te Kai-whakamaori mahi na ehara nei ia i te Kai-whakamaori kua whakamana, he Kai-whakamaori ranei ia i whakamana kua whakatarewatia tona mana, ka tika kia meatia kia utua tonutia e ia te moni kaua e nui atu i te £50.
page 31

Tutakitanga Hotera.

107.Mehemea ka kite tetahi Kaiwhakawa e raruraru ana te whakahaere i nga mahi o te Kooti i runga i te mahi a nga tangata whai raihanaa ki te hoko waipiro ki nga Maori i te wa e tu ana te Kooti, ka whai raihana mana tana Kai Whakawa te tuhi i tetahi pukapuka whakahau kia kaua taua tangata e hoko, kaua ranei e tnkua e ia kia hokona he waipiro i roto i tona whare Paparakauta ki tetahi Maori i te wa o noho ana te Kooti i tetahi wa ranei e whakaritea ana e ia. Ka ahei te tuhituhi tetahi pukapuka pera ki te whakanoa ranei, i nga wa e kitea ana e tika ana kia peratia.
108.Mehemea ka turi te tangata ki taua pukapuka tono i muri mai o te taenga atu ki a ia, o te waihotanga ranei ki tona whare raihana, ka ahei te tamana i a ia ki te aroaro o taua Kooti, a ki te mea ka kitea tona hara me whiu kia utu ia i te moni kaua e iti iho i te tekau pauna kaua hoki e neke atu i te rima tekau pauna, a ko taua hara me tuhi ki tua o tona pukapuka raihana.

Moni a nga Maori Tamariki, porangi ranei.

109.Nga moni e takoto ana e puta mai ana ranei i runga i te kaute e whakahuatia ana i te tekiona te kau ma wha o "Te Ture WhakatikatikaTure Whenua Maori, 1883," me nga moni e mau ana i te Komihana i raro i te "Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1886." Kua takoto mo nga tangata e raruraru ana, ka utua e te Kaitiaki o te Katoa e te Komihana ranei ki aua tangata i runga i ta te Kooti i tohu tohu ai ia wa ia wa.
110.Ka ahei te Kooti ia wa ia wa ki te tohu tohu mo aua moni tetahi wahi ranei kia utua ia wa ia wa ki aua tangata i runga i tana i whakaaro ai te tika, hei oranga, hei akoranga hei painga mo tetahi Maori e mana kore ana mana nei aua moni.

Karauna Karaati.

111.I roto i tetahi karaati ka hanga i muri nei ki etahi Maori, haunga la nga karaati ka kapea nei, ka kiia te hunga karaati he tenata kamana timata mai ite ra o te karaati te ra ranei i tau ai te whenua kia ratou, ara te mea tuatahi, erangi ko nga paanga hea ranei o nga tangata karaati, e kore e kiia he rite tonu mehemea kaore he pena i roto i te karaati.

Engari mo nga karaati i whakaputaina i raro o nga tikanga o te "Ture Whenua Maori, 1865," "Ture Whenua Maori, 1873," ranei i raro ranei i tetahi Ture whakatikatika i tetahi o aua Ture o etahi karaati ranei kua hanga i mua ka hanga ranei i muri ake nei ma nga Maori maha atu i te kotahi hei whakarite i tetahi tikanga whakaritenga ranei i whakaritea mo te taha kia te Kuini ki te kawanatanga o te koroni hei whakapumau hei whakarite ranei i tetahi ota whakataunga ranei a tetahi Kooti whakarite whakawakanga, etahi Apiha o te Karauna, Komihana i whakaturia e te Kawana, e te Kawana ranei i roto i te Kaunihera, e kore e pa nga tikanga o te wahi timatanga o tenei tekiona ki nga keehi kua hoko, reti, mokete, aha ranei te hunga page 32karaati, nga tangata ranei o ratou e ora ana i o ratou hea whai paanga wahi ranei o te whenua i roto i te karaati i mua mai i te toru o Hepetema kotahi mano e wara rau e e ono te kau ma iwa.

Engari mo nga karaati kua whakaputaina i runga i etahi tikanga ke atu i enei i runga ake nei, c kore e pa nga ritenga o te timatatanga o tenei tekiona ki nga kcehi kua hoko, reti, mokcte ranei nga hunga karaati, nga tangata, ranei o ratou e ora ana i o ratou hea whai paanga ki te whenua i roto i te karaati i mua mai o te tahi o Hanuere kotahi mano e warn rau e whitu te kau ma wha ki etahi wahi ranei o ana hea, e kore hoki e pa ki nga keehi kua mate mate etahi o nga teoti tenata i mua ote rua o nga ra o Oketopa kotahi mano e wara rau e whitu te kau ma toru, ki nga whenua ranei e whakaputa ana te Karaati mo nga teoti tenata taua whenua, mo nga karaati kua whakaputaina i runga i te tikanga kaitiaki.

112.Ko te tiwhikete e whakaputaina aua i raro i te Ture Whakawhiti Whenua hei whakamana i nga tikanga o tenei Ture o tetahi Ture ranei e whakakorea ana e tenei Ture, kia ahei ai te rehita me te whakamana i nga pukapuka tuku i mahia i mua atu i te ra i tuhia ki taua tiwhikete, engari kaua e nuku atu e pewhea ranei, ka meingatia he Karauna karaata i raro i nga tikanga o "Te Ture Karauna Karaati, 1883," me te tekihana toru tekau ma rima o tenei Ture.
113.Mo nga ritenga e whakaaturia ana e te "Ture Whenua Maori, 1869," tekiona te tekau ma rima, he tiiti kua oti ite tuatahi e te nuinga o te hunga karaati, me nga kai riwhi o nga tangata karaati kua mate (kotahi tonu te hea o te tangata mate ahakoa maha ona riwhi) ka kiia taua pukapuka he mea mahi e te nuinga o nga tangata whai karaati.
114.Ko nga ota wehewehe whenua i karaatitia i raro i "Te Ture Karaati o Papati Pei (Turanga), 1869," i whakataua e Te Harete Kaiwhakawa, kaore i. whakahengia i te wa i whakawakia, ai e te Kooti Whenua Maori i raro i nga tikanga o "Te Ture Whenua Maori, 1873," me nga whakatikatika i tera ture, me nga whakataunga a Oparaiene Kaiwhakawa me Te Wiremu i raro i te tekihana waru o "Te Ture Whakatikatika i te Ture Whenua Maori, 1882," ka meingatia i whaimana mai ano i te wa i tuhia ki aua ota pera ano mehemea nei i whaimana te Kooti Whenua Maori i taua wa ki te wehewehe me te whakatau i aua whenua i karaatitia peratia:

Engari hoki, kaua nga tikanga o tenei tekihana e pa ki tetahi whenua heretitimete, ki tetahi paanga, whaitaketanga, hea ranei o tetahi Maori o tetahi atu tangata ranei, mehemea e whakahaerea ana he whakawa mo taua whenua, heretitimete, paanga, whaitaketanga, hea ranei i roto i te Hupirimi Kooti o Niu Tireni, i mua atu i te huinga o tenei Paremete e noho huihui nei.