Te Kuaka

Ko tēnei manu ko te kuaka ko ia anake tōna āhua: he roroa nga waewae, me nga ngutu hoki. E toru nga hua kuaka. He karoro he kura, he kakao. Otirā ki te tauhou, kaore tētahi kuaka i rerekē i tētahi, ma te tangata anake e matatau ana ki te kuaka, e wkakamārama ki te tauhou, tērā ia e kii koia anō e tau nga wehenga ingoa o te kuaka, Kāti me whakamārama atu ki nga tauhou:-

Tuatahi, ko te karoro. Ko tōna uma katoa he mā nga huruhuru. Ko nga parirau me te tuara i rite anō ki o ērā atu. Mehemea ki te tino mōmona, me tango nga huruhuru ka wēti ai, e tata ana tōna taimaha ki te toru me te hawhe pauna, ki te wha pauna rānei,

Tuarua, mo te kura. Ko nga huruhuru o te uma me te kōpu he whero (he kura), ki te wētitia, tērā e tata te taimaha ki te rua pauna, ki te rua me te hawhe pauna rānei. Ahakoa ma te kanohi e titiro ka kitea te nuinga ake o te karoro i te kura, te rerekē hoki o nga huruhuru o tētahi page 172

i o tētahi, e rerekē ana anō hoki ina wētitia.

Tuatoru, he kakao. Ko nga huruhuru o tōna tinana katoa i rite ki o nga parirau ma nga tuara o te karoro, o te kura. Kāhore te kupu mōmona e eke ki runga ki te kakao, notemea kāhore ōna wā mōmona ina ki te wētitia. Ka mārama pea te manu nei. He kuaka te ingoa iwi, he karoro, he kura, he kakao, nga ingoa hapū. Nga wāhi e noho ai te kuaka.

I te wā e iti ana te tai, ka mārara noa atu te noho a te kuaka i runga i nga tāhuna i nga take moana, ki te rapu kai, Ta rātou kai he toke no nga tāhuna. Ki te kake mai te tai, ka huihui nga kuaka ki te wāhi mutunga e ngaro i te tai. Ki te ngaro taua wāhi i te wai, ka rere ki nga wāhi onepū muremure ai, kaore he otaota, kaore he aha, ka noho tonu i reira ahakoa pēhea te nui o te kāhui, ka tatari kia wātea nga tāhuna i te tai.

Haere ai, wharau ai, te kuaka ki hea? Ki te kōrero a nga kaumātua i te mea mārama ina kē te kupu mārama ko tēnei,

'E rere ana ngaro atu i te tirohanga.'

Mo te rere a te Kuaka.

I te kāhui kuaka e noho ana i te tāhuna i ētahi atu wāhi rānei, kātahi ka rere katoa te kāhui ka hiki ake ki te takiwa. Ka pēnei me te pīkai pī nei te rere me te kake whakarunga, tino tiketike ki runga, kātahi ka mārō te rere, kotahi manu ki mua, kotahi ki tētahi taha. page 173

Ki te kite te tangata i te wharautanga o te kuaka, ko te mea whakaaroha, i runga i nga kōrero a nga kaumātua e ahu ana ki Hawaiiki ki te matāpuna o te Maori, na konei ka nui te aroha. Kāhore anō i kitea he kōhanga, he hēki, he pīpī, kuaka.

Te hopukanga i te kuaka.

Ki te kōrero a nga kaumātua, he rārata rawa atu te kuaka i mua, inahoki he mea hanga he kupenga ka māhititia ki te rākau, ka meingatia he rākau roa hei puritanga. Hei nga tai kī i waenganui pō haoa ai. Kotahi tangata ki te mau i te kupenga, kotahi hei mau i te rama, me te ruru anō i te rama. Ki te tata atu ki te kāhui kuaka ka whakapau nga tāngata i o rāua kaha ki te oma me te rama. Ki te tata atu ki te kāhui kuaka ka whakapau nga tāngata i o rāua kaha ki te oma me te whakamura hoki i te ahi. Ka pōrehurehu nga kanohi o te kuaka, kaore e mārō te rere, ka hoki mai anō ki te mārama o te ahi. I ētahi haonga e mau ana te 100 manu, nuku atu rānei. I tēnei wā nui atu te maka o te kuaka. Ki te rongo ki te pū ko tōna rerenga tēnā ahakoa ēhara i te pū mo rātou. Ko te mahi pōkehe o te patu i te kuaka ko te whai a te tangata kia pātata atu ia, no hea e tata atu, No reira te whakatauki,

'He kuaka mārangaranga.'

Ko te wā pū mo te patu i te kuaka hei nga rā kaha te hau, nui te ua. Ki te kaha te hau me te ua e kore e hapa te whiwhi o te tangata i ētahi kuaka tini.

Ko te kuaka pea te manu tino reka o nga manu. Ki te hunga kai kuaka ki te takoto mai he kuaka, he kukupa rānei, kaore e whātorongia te kukupa. Ma te kore kuaka kātahi ka kainga te kukupa. He tohu tēnei, reka ake te kuaka i te kukupa ahakoa he manu tino reka te kukupa, arā te kererū.

Na Rev. Makoare Taurere

Te Pīpīwharauroa, 1901.