He kōrero Kino mo te Maori

I pānuitia e nga nūpepa Pākehā nga kōrero whakarihariha a nga kaiwhakaako kura Maori o te Tairāwhiti i te tau 1942. I oho nga iwi o te Tairāwhiti i aua kōrero. I mea te rīpoata a nga kaiwhakaako kura, kino atu te haurangi o ētahi marae. He tika tēnei kōrero. Kino atu te haurangi o ētahi marae, nga tāne tonu me nga wāhine. I whawhai nga tāne, kino atu. Ko nga rangatira tonu ki te tari mai i te waipiro ki te marae, he whakaaro hoki no ētahi tāngata mo ta rātou whāngai i te iwi ki te waipiro ka whakamihia rātou.

Ko te kōrero tuarua a nga kaiwhakaako mo te nui o nga tamariki pōriro a te Maori. I tuhituhi ētahi Maori ki te nūpepa, ko ta rātou kōrero i kore ai e kitea nga tamariki pōriro a te Pākehā patua ai e nga wāhine a rātou tamariki pōriro. I te rīpoata a te Komihana i kitea e 4000 nga wāhine Pākehā i patu i a rātou tamariki i te tau kotahi. Kaore te Maori e whakahāwea i nga tamariki pōriro pērā me te Pākehā. He tikanga hou ki te Maori te mārena Pākehā ko ta rātou na tikanga tawhito whakariterite ai. I puta te pānui 10,000 nga tamariki a nga wāhine Pākehā o Ingarangi, na nga hoia mangumangu o Amerika. Kaore he take e whakamanamana ai te Pākehā.

I te marama o Aperira, 1948 ka kauwhau tētahi minita Pākehā o ākarana, ko Blackwood Moore te ingoa. I kii ia e 80 pai heneti o nga herehere i Mautini he Maori. I whakahēngia tēnei kōrero e te Pirimia rāua ko Tirikatene me ētahi atu. I kii anō taua minita kei te hoko pōti te Kāwanatanga Reipa i nga Maori ko te utu he penihana. ā, na te penihana ka māngere te iwi Maori. Ko te kōrero tino kino a taua minita ko tana kii, te hiahia o te Maori kia nui a rātou penihana ka moe nga whanaunga tata i o rātou whanaunga anō kia tokomaha ai nga penihana. I tono te Pirimia kia whakaaturia e taua minita te tika o āna kōrero. Kāhore taua minita i whakaatu engari i tono ia me whakatū he kōmihana hei uiui i taua take.

I tuhituhi anō hoki au, he mea kino rawa ki te Maori te moe whanaunga. Ko te tino take i kino ai a Blackwood Moore ki nga Maori he tarahae mo te kaha o te tautoko a te iwi Maori i te Kāwanatanga Reipa.

I te rīpoata a Taare Peneti mo nga herehere i kii ia ko nga Maori hara kino i te herehere, he Maori kāhore i tae ki te kura. I tuhituhia anō e ia te nui o te hara o ia iwi, o ia iwi. Inā na te rārangi o nga iwi; page 82

kāhore e tika nga kaiwhakaako Pākehā o nga kura Maori, kia kōrero kino mo te iwi Maori, ko to rātou oranga hoki i ahu mai i nga kura Maori. Kia wātea rātou i te hē, he tauwira hoki rātou ki nga tamariki Maori e whakaakona ana e rātou notemea kaha kē atu ta te tauwira whakaako i ta te māngai.

Kei te mōhio nga tāngata o Te Araroa ki te haurangi o te wāhine a te tumuaki o te kura. I tētahi kanikani, ka hinga taua wāhine. Ko tērā tau anō (1952) i mutu ai te whakaako a tētahi Pākehā i Te Araroa. E kitea ana ia e haurangi ana i te taone, i nga kanikani. Nāwai ā ka haurangi hoki ētahi o nga tamariki o te kura. Kāti anō te hē o te haurangi, hono atu hoki ko te huarahi tērā ki ētahi atu hē, kino kē atu.

Kaua nga komiti e wehi ki te tute i nga kaiwhakaako haurangi. No te iwi nga kura, na rātou nga tamariki. E whai mana rātou ki nga mea katoa e pā ana ki a rātou tamariki. Ko wai te tangata he aruaru i a rātou?

Reweti T Kohere

Rangiata

East Cape page 83