Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga kōrero a Reweti Kohere Mā

Nga Rangatira Nunui o Ngāti Porou i Kawhakina e te Kaipuke

Nga Rangatira Nunui o Ngāti Porou i Kawhakina e te Kaipuke

I te tīmatanga o te tau 1833, ka tae mai te kaipuke Marikena ki Waiapu. Ka hui nga manomano o Porourangi ki te whiu poaka, ki te uta kānga, whītau, parareka me ētahi atu mea a te Maori hei hoko pū, paura, matā, paea, hamanu, me ērā atu taonga a te Pākehā. Uta ai ki runga i nga waka, ka hoe ki runga o te kaipuke hoko ai. Ka ahiahi ka hoki ki uta tōna tini o nga waka. Ka noho atu i runga o te kaipuke tokowhā; ko Rangikatia, ko Rangi whakatamatama, ko Te Rukuata me Te Whakamara. Tokowhā he rangatira katoa. He aio hoki no te ata, kia hoki nga waka i te ahiahi ka hoki ai rātou ki uta. I waenganui page 29 pō ka puta te hau, he waho, he paeroa, he marangai kino. Ka rere te kaipuke. Te taenga ki Pēwhairangi ka eke nga waka o Ngāpuhi ki runga, ka tukua nga tāngata ki runga i nga waka. Te ūnga ki uta ka kitea e nga herehere kua whakaraua rā e Hongi, i a Pomare. Ka rangona te Hāhi i Paihia e te tokowhā nei, he rangatira no Ngāti Porou. Ka tikina mai ki Paihia. Te taenga ki reira ka tū te komiti a Te Wiremu Karuwhā[17], a Te Wiremu Parata[18], me to rātou hui katoa kia whakahokia mai ki Waiapu, hei mau mai i te Rongopai. Whakaaetia ana ko Wiremu Parata e haere mai. Ka haramai a Piripi Taumatākura[19] hei kaiwhakaako. Ko tēnei tangata he rangatira no Ngāti Porou, i riro herehere i a Hongi, kua whakaakona ki nga Karaipiture e te Hāhi i Paihia. I taua tau anō 1833, ka rere mai te kaipuke iti, ko Wiremu Parata, ko Piripi Taumatākura me te tokowhā i runga o te kaipuke. I te taenga mai ki waho o Tikirau ka puta te hau kino, ka pakaru nga hēra, ka hoki te kaipuke ki Paihia rā anō. Kāti tērā.
I nga wiki whakamutunga o Tihema o taua tau anō, 1833, ka whakahokia mai anō e nga kaumātua o te Hāhi, e Rangikatia mā me Taumatākura, e Te Wiremu Parata. Te taenga mai ki waho o Wharekahika ka kitea e kā ana nga ahi o uta mai rā anō i Wharekahika, ā, tae noa ki Pouretua. Ka kii nga tokowhā, a Te Rukuata mā, 'Ko te taua a Te Whānau a Apanui[20]'.

Waiho iho hoki e rātou ka oti nga pā o Ngāti Porou. Ka tika tonu te rere a te kaipuke ki Waiapu. Te hāngaitanga ki waho o te Kawakawa, ka mānu mai te waka he marino hoki. He pītau te waka, e whā tekau nga tāngata ki runga. He tāngata anō kai te hautū, na te karaihe i titiro atu. Ka āhua wehi nga tāngata o te kaipuke. Ka kiia e Te Wiremu kia heke nga tāngata ki roto o te kaipuke, kia āta tirohia atu nga tāngata o te waka. Ka karakia a Te Wiremu i a rātou. Te mutunga ka kitea atu e te tokowhā nei te āhua o te waka, kua kii,

'Ko Taumatapatiti te waka rā, ko Huripaku tērā e tū mai rā i te rā, ko Pōkaia tērā e hautū mai rā.' Ko te whānau a Te Aotaihi te iwi e hoe mai rā, me te whakaae anō a Piripi, kua mōhio atu hoki ia ki nga kaumātua rā.Ka kii atu ki a Te Wiremu,

'No mātou katoa te iwi i runga o te waka rā.'

Ka kiia e Te Wiremu kia tukua nga hēra o te kaipuke; ka hūtia hoki nga kara. Ka kitea mai hoki te tokorima nei e pōwhiri atu ana i runga o te kaipuke. Tana kīnga o te waha ki te tangi, ka piri mai hoki te waka page 30 ki te taha o te kaipuke. He roa e tangi ana, ka kiia e Te Wiremu kia eke katoa ki te kaipuke. Ka karakia a Te Wiremu, ka kauwhau. Whakarongo ana te taringa ki nga kupu a te Atua hou. I roto i tana kauwhau nga kupu poroporoaki, whakahoki hoki i a Taumatākura. Ka mutu me kii ake i konei kihai rawa i wareware i nga kaumātua, i kite tuatahi rā i a Te Wiremu, te mihi mo te tau o te taha, o te tū, mo te wehi o nga kupu, mo te mārama o te Reo Maori. Ka mutu te kai me te kōrero, ka tukuna e Te Wiremu, 10 nga pēke taropapa, e 4 nga pēke huka, 1 kēhi tī.

Na Mohi Turei

Te Pīpīwharauroa nama 143, Maehe 1910. Whārangi 2.

He whakamārama: Ko te ingoa ake o tēnei kōrero a Mohi Turei i tuhi ai i roto o Te Pīpīwharauroa nei, 'He kōrero Tawhito'.—Nga Etita

[17]1 Wiremu Karuwhā: Ko Atirikona Henare Wiremu. I huaina ai e te Maori ko te karuwhā na ōna mōwhiti.

[18]Wiremu Parata: Ko Wiremu Wiremu, teina o Henare Wiremu. Ko ia te pīhopa tuatahi o Waiapu. Ko tēnei tokorua nga tīpuna o Ngāti Wiremu.

[19]Piripi Taumatākura: Ahakoa kāhore anō ia i iriiritia, nāna i tuatahi te kauwhau i te Rongopai ki a Ngāti Porou. He whakamaharatanga ki a ia kei Whakawhitirā. Ko te ipu whakairo hei iriiri i te whare karakia i Tikitiki he whakamaharatanga anō ki a ia. I ana kauwhau ki a Ngāti Porou ka kii ia, 'I haere mai au i Paihia, i te Kerikeri.' Ka mahara a Ngāti Porou he wāhi kei te rangi, kātahi ka āmine, ā, nō te kiinga a Taumatākura, 'I kite au i a Te Karuwhā.' Ka mahara anō a Ngāti Porou ko te Atua tonu tērā ina hoki e whā rawa nga karu, kātahi ka kūmea te āmine e nga mano, 'ā . . . mi . . . ne!'

[20]Apanui: Ko te Whānau a Apanui tonu tēnei.