Nga Kaipuke o Ngāti Porou

Ko te nuinga o nga witi a Ngāti Porou kaore i hurihia hei parāoa, engari i haria ki ākarana hei hoko ki te Pākehā, ko nga kaipuke i taria ai no nga Maori anō. Nga ingoa; ko Mereana no Mokena Kohere, ko Purehe no Huripuku, ko Te Mawhai no Te Whānau a Rua ki Tokomaru, ko Kingi Paerata no Te Whānau a Rua ki Tūpāroa, ko Ihi Keepa.

Ko Kingi Paerata i totohu ki waho o Tūpāroa. I whakahoroa tonutia te witi ki roto o te riu. No te putanga o te uruhanga tonga ka totohu i te kī rawa i te witi. Ko Mokena Kohere tonu te kāpene o tōna kaipuke o Mereana engari no te rerenga whakamutunga ki ākarana no Ngāpuhi te kāpene. I o Ngāti Porou tangata e ngaro ana ki te taone ka kawhakina a Mereana e te kāpene rātou ko ōna hoa. Kore rawa i rangona i muri mai e te iwi kaipuke i haria ki hea. No mua noa atu i te riri Hauhau ki te Tairāwhiti i te tau 1865 i whānakotia ai a Mereana. No te hui nui ki Waitangi i te tau 1934 ka tūtaki au ki a Wi Kaipo. I mea mai ia ki a au, 'I kite ahau i o kōrero i Te Toa Takitini mo te kaipuke o to tīpuna mo Mereana i tāhaetia e Ngapuhi. I nui taku kata i o kōrero. Na whakarongo mai. I au anō e iti rawa ana, he waiata ta page 28 mātou ta nga tamariki mo te taenga mai o tētahi kaipuke ko Mereana te ingoa. Na, ka whakaūngia to kōrero na Ngapuhi i mau te kaipuke o to tīpuna.'

Ko te Kingi Paerata te kaipuke o Te Rakahurumai i peka nei ki Heretaunga. I tono a Te Rakahurimai ki a Paora Te Putu kia homai he wāhi iti nei hei ūnga mo tana poti. Ko te tāpaenga tēnei i Heretaunga ki a Ngāti Porou, i kitea ai a Ngāti Porou ki tērā whenua taea noatia mai ki tēnei rā.

Na Hōri Mahue te kōrero i te taunga o te Kaipuke o Mokena Kohere ki Waiheke. Ka tukuna tēnā moutere ki a ia, engari no muri mai ka whakahokia e ia ki te iwi kāinga.

I te hōtoke, i te mea kāhore he mahi ma nga kaipuke, ka tū i roto o Awatere hereherea ai ki te pohutukawa. E tū mai na anō taua pohutukawa i tēnei rā, kei te taha ki Whakaea. Ko Huripuku te kaitiaki o nga kaipuke ina tau ki Awatere, he hōhonu hoki a Awatere i ērā rā. Kei te toitū tonu te pohutukawa herenga kaipuke o Ngāti Porou, ko kaipuke ia me nga kaihautū kua ngaro noa atu.

Reweti T Kohere

Te Toa Takitini nama 106, Hurae1930. Whārangi 2104.

He whakamārama: Na Reweti te ingoa hou nei mo ēnei kōrero āna i roto o Te Toa Takitini. Kei Toa tonu te roanga o ēnei kōrero ā, ko tōna ingoa ake ko 'Ngāti Porou o nga rā ka Huri'.—Nga Etita