Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

O Samoa Anamua

MATAUPU 15 — O Galuega Tau Lima

page 131

MATAUPU 15
O Galuega Tau Lima

Sa faaaoga i aso la ituaiga upega eseese, ma e oo mai lava i ona po nei. O nisi o upega e fai ma faamalamalamaga e i ai ia le uuti, e faia i le fau mai le ‘ulu; uluulu, u‘a, ma le faalava o isi na upega. E to‘atele vaega o le au Polenisia e matua atamamai i le lagaupega. Sa teena, e se alii folau na faatau mea tau lima i Niue, se upega faaleatunuu na avane ia te ia ona o lona manatu ai o se upega mai papalagi. E tusa lava ia le sauniga o upega i Samoa i aso nei o aso anamua. O lea matagaluega e faapitoa lava i tama‘ita‘i, ma e silimusa ona aloa‘ia i nuuauta. O le manatu pei lava e tatau ona taatele lea aga i nuututai. Ai e avea le taatele o le u‘a, e faia ai ia mea e i ai upega ma mea e faigofie ai ona faatu i uta ia fale lalaga. E i uta foi faga‘io e meana‘i ai ‘ietoga ma ‘iesina.

A uma ona valu ia le pa‘utane o le faga‘io i luga o le laupapa ona faataa ai lea o matofi e maua. E faatatau ia le lapopo‘a o manoa o le upega i le tuatua o faataa. E mili ia le faataa ma tagai i le taaiga tele ona faasaga lea o le tama‘ita‘i e lalaga lana upega. Latou te lalaga ia le mau ituaiga upega e amata mai se tama‘i upega pe sefuluvalu inisi faatafafa e oo i upega pe atoa le selau futu le uumi. O se upega e fasefulu futu le umi ma sefululua futu le lautele e mafai ona faafesuia‘i ma se ‘ietoga po o se ie papalagi e tusa ma le pauni lona tau. Ai lava e mafai ona faapctopoto ni puega se luasefulu mai tagata se selau. Latou te fesoota‘i faatasi o latou upega i le aloalo ma tatali ai ia le anae ma isi ituaiga i‘a.

O LE PA … O se tasi lenei mea sa faaaoga i aso anamua page 132 e faamatala ai le limapopoto o tagata Samoa. E poia se fasi tifa e foliga i se i‘a ona olo lea i se puga po o se ‘ana. E tusa o le tolu inisi le lapo‘a o le pa. E saisai se maga e faia i le una laumei i le alo o le pa. [O aso nei e mafai foi ona faaaoga le matau u‘amea e sui ai le maga.] A e natia le maga e ni fulu manu e faatutu e pei o atuga o se i‘a. O fulu papa‘e e faaaoga. E leai se maunu; e lava lava le pa. E toso mai ai i tua o le paopao ia le pa ma le lave i le pito o se manoa pe luafulu futu lona umi. E toe itiiti ona apoia lea e i‘a e fai ma vaisu o tagata Samoa. E leai se matau papalagi na te mafaia ona ausia ia lea togafiti faaleatunuu. Latou te maunu foi ma matau i le matau papalagi.

O LE VILI PA … I le sauniga o le pa ma le lave o le matau a le tautai, e pito taua lava ia le maopoopo o le vilipa. E vilivili ni tama‘i pu i le una e mafai ai ona fafau faatasi ia le maga ma le pa faapea ma fulu, e pei ona taua i luga. E taofia e le lima agavale ia le vilipa; ma faatatau ia le matavana po o le fao i le mea e fia faoina. Ona tuleia ai lea o le umele aga‘i i lalo ma luga. A o fai lea faiga e tenetene le livaliva faataamilo seia oo ina ati i lalo ia le matavana. O lea e sagasaga‘ai ia le vili ia a e sivasiva le livaliva.

O lenei e leai se isi mea o totoe e tatau ona faamatala i le matagaluega o galuega tau lima. A o tatou talanoa i la‘ei sa taua ai ia siapo ma ituaiga ‘ie eseese. A o ‘afa po o lavalima e avea lea ma tomai o toeaiina. E faata‘imālie i latou i o latou fale ma filifili afa. E fai ma mea mata‘ina ia le topetope o lima o toea‘ina aao solo i filiga‘afa. Mai lea mea e mafua ai le algaupu “Ua solo le lavalima“. E sasa, ma faataa, ma fili ma lafo i fogavai. A oo foi ia latou fono faalemalo, e tapena foi i ai ia alii nei ma a latou galuega tau lima. E fai ma mea e mapu i ai mai le faaumiumi o lauga ma mea e agaia i fonotaga faapea. E avea le lavalima ma sui lelei i le manoa tuaia papalagi. E saunia page 133 ia ato ma ilitea i launiu e pei lava o anamua, a e o fala e i ai ia papa ma papalaufala faapea ma atolaufala faauta e sauni ia mai laufala, lau‘ie ma laupaogo. O selu e fatua i tuaniu pe luafulu po o le tolusefulu ma fafau i se afa manifi. E vane ia ogalaau pupuu ma le lautetele e fai ma mea e fafao i ai ia gaogaosa o mea tau lima e faaaoga i galuega. E taua lea mea o le TUNUMA. E fafao ia au a le tufuga ta tatau i le tunuma. O iina e faaputu ai ia ana faatufugaga i le afiafi e sosoo ma le aso e amata ai se tatau. E gaosia foi ia faatanoa mai ogalaau tetele e pei foi o le sauniga o le tumuma. O ‘anava foi e ‘umia i le taaloga o le Aigofie, e faia ia i laau maa‘a ma le mamafa; e tolu futu ia le umi o le anava e tasi. O tao e ta‘i valu futu le uumi e tofia ia le fuata mai le oganiu taia, a o le tala e faia i foto o le fai. E faigata tele ia le mataupu lenei aua e le se mea e seasea ona tupu le gau o le matatao i le tino o le tagata e velosia, ma e toetoe lava ina le mafai i ai se fofo. E oti tigaina lava o ia.

O ni tagata nau faato‘aga ia Samoa; e le mamafi tele ia i latou ia galuega limalima. Ona o la latou aganuu matamau ua mafai ai e i latou ona faasoasoa a latou mea, e aunoa ma se totogi ma le le mataoge lava. O lea e mafai ai foi ona lava ma totoe a latou mea ua tuutele. E malaga soo ia tagata e amata mai le tasi itu o le motu e oo i le isi itu, ma e tupu mai mea faapenei ona maū ia maumaga ma faatoaga. E fai ma amio foi lea mea o le faimalaga ma moemoesolo i nuu. Ua atili ai lava aua e talileleia pea ia malaga feoa‘i. E seasea ona ‘asa le aso ma le malaga e afe i le fale talimalo o le nuu. E umufono le nuu tali i le malaga; latou te aumai ia mea e faataumamafa ai ia tagata malo. A e ui lava i lena e totoe fua o a latou faatoga e mafai ona faatau i vaa e afe ane mo ni vai ma mea‘ai.