Kupu Whakaatu.
Ko te tikanga mo te mahi o te whika—hei [unclear: kimi] ma nga tangata e hiahia ana ki te ako; kia [unclear: nohio] ai ia ki te kimi i te mea ngaro.—Ma te rapu te whika ka kitea nga mea ngaro.
He mea whakamaori mai tenei pukapuka no roto te reo pakeha.
Na Henare Wiremu Taratoa.
He Tepara mo Nga Mea Taimaha.
16 Tereme | = 1 aunihi |
16 Aunihi | = 1 pauna |
28 Pauna | = 1 koata |
4 Koata | = 1 hanarete |
20 Hanarete | = 1 tana |
2 Paina | = 1 koata |
4 Koata | = 1 kerona |
42 Keronazz | = 1 taiehi |
84 Keronazz | = 1 peneko |
126 Peneko | = 1 paipa |
252 Kerona | = 1 tunu |
3 Puhera | = 1 peke |
26 Puhera | = 1 kererona |
7 Pauna | = 1 korowhi |
2 Korowhi | = 1 tone |
2 Tone | = 1 toro |
6 ½ Toro | = 1 we |
2 We | = 1 peke |
12 Pene | = 1 rahi |
4 Koata | = 1 kerona |
9 Kerona | =1 whirikina |
2 Whirikina | = 1 klrikina |
2 Kirikina | = 1 kaaho |
1 ½ Kaaho | = 1 hakahe |
2 Kaaho | = 1 ponèko |
3 Kaaho (nui) | = 1 putu |
36 Pauna | = 1 tarahi |
56 Pauna | =1 tarahi hei hou |
60 Pauna | = 1 tarahi hei tawhito |
36 Tarahi | = 1 kaata |
12 Inihi | = 1 putu |
3 Whiiti | = 1 iaari |
5 ½ Iaari | = 1 pouru |
40 Pouru | = 1 paronga |
8 Paronga | = 1 maero |
60 Maero | = 1 tehirihi |
2 ¼ Inihi | = 1 nera |
4 Nera | = 1 koata |
3 Koato | = 1 peremihi era |
4 Koata | = 1 iaari |
5 Koata | = 1 Ingirihi era |
6 Koata | = 1 Paranahi era |
9 Whiiti | = 1 iaari |
30 ¼ Iaari | = 1 pouru |
40 Pouru | = 1 ruri |
4 Ruri | = 1 eka |
60 Hekana | = 1 meneti |
60 Meneti | =1 haora |
24 Haora | = 1 tino ra |
7 Ra | = 1 wiki |
365 Ra, 6 haora | = 1 tau |
2 Koata = 1 patara | |
2 Patara | = 1 keroua |
2 Kerona | = 1 peke |
4 Peke | = 1 puhera |
2 Puhera | = 1 tiriki |
8 Puhera | = 1 koata |
6 Koata | = 1 we |
2 We | = 1 rahi |
24 Kereina | = 1 peneweti |
20 Peneweti | = 1 aunihi |
12 Aunihi | = 1 pauna |
20 Kereina | = 1 kurupu |
3 Kurupu | = 1 tereme |
8 Tereme | = 1 aunihi |
12 Aunihi | = 1 pauna |
He whakaatu tenei mo nga ritenga o nga Tepara. Ewha [unclear: ritenga] i roto i te mahinga o te whika—ko te Whakatini, ko te [unclear: Wehewehe], ko te Tango, ko te Huihui. Engari ko te ritenga [unclear: i] a ratou mahinga i rite tonu, ko te whakanohoanga o te whika [unclear: i] mua, ki muri, e rere ke ana i o tetahi, i o tetahi. Ko te [unclear: Whakatini], e rere ke ana tana mahinga. Ko te Wehewehe, [unclear: ere] ke ana tana mahinga, me ona ingoa ano.
Ko te Tango, e rere ke ano tana mahinga, me ona [unclear: ngoa] ano. Engari, kotahi tonu te whika i rere ke [unclear: na] mahi, i ta etehi—ko te huihui anake; no reira, ka kotahi page 5 tonu tona ingoa ko te Huihui. Engari, ko te mahinga [unclear: ki] roto ki a ratou mahinga, he tini noa iho;—mahi ana tetahi [unclear: o] ratou i nga mahi a tetahi, mahi ana tetahi i nga mahi [unclear: a] tetahi. Heoti ano hoki nga mahi—he Huihui, he Whakatini, he Wehewehe Tango. E mohio ana hoki tatou ki te tikanga o te Wehewehe, o te Huihui, o te Whakatini, o te Tango.
I. | To te Wehewehe tikanga, kia kitea nga mea i rite, kia kitea nga mea i hapo. |
II. | To te Tango tikanga, kia kitea nga mea i riro, kia kitea nga mea i toe. |
III. | To te Whakatini me to te Huihui tikanga—kia kitea ai temaha, te nui. |
Matipikeihana.
1. Ko nga tohu enei o nga whika. He tohu Huihui+. Tohu Tango—. Tohu Wehewehe÷. Tohu Whakatini ×. Tohu rite =.
2. He whakaatu tenei i te tikanga o te tatau whika.
3. Ki te mea, 3 pene i roto i te pakete o toku, e 4 pene i roto i tetahi atu peke, e hia te huihuia katoatia?
000 + 0000 = 0000000 huihui.
3 + 4 = 7.
4. E 5 aku herengi, e 3 i hokona e au, ehiai toe?
A. 2s.
5. E 9 hipi a tetahi taagata, e 3 i patua, ehia i toe?
A. 6.
6. E 6 pene a tetahi kotiro, 4 pene i hokona ki te rohi, ehia i toe mai ki a ia?
A. 2.
7. E 96 mapere a tetahi tamaiti, e 56 i ngaro, ehia i toe?
A. 40.
8. E 50 tamariki i te kura, e 24 i oma, tokohia i noho?
A. 26.
9. E 24 pukapuka, e 4 i hokona, ehia i toe?
A. 20.
10. E 80 tangata i haere ki te whawhai, e rua tekaui mate, ehia i hoki ora mai?
A. 60.
page 611. E. 60 hoiho o tetahi tangata, e 40 hoiho i hokona—ehia nga hoiho i toe iho ki a ia?
A. 20.
12. E 40 aporo, e 35 i pau, e hia i toe?
A. 5,
13. E 2 kete taewa, kotahi i pau i te poaka, ehia i toe?
A. 1.
14. E 9 puhera, e 6 i hokona, e hia i toe iho?
A. 3.
15. Ehia patene i roto i nga pene e rua rae nga patene 3?
A. 11.
16. Ehia patene i roto i nga pene e 3 me te patene 1?
A. 13.
17. Rapua te utu o nga rohi e 4, te utu e 5 pene mo te, mea kotahi?
A. 20d.
18. Rapua te utu mo nga naihi e 3, te utu e 6 pene?
A. 18d.
19. Rapua te utu mo nga pukapuka e 4, te utu 7 herengi?
A. 28s.
20. Rapua te utu mo nga hate e 5, te utu e 3 herengi?
A. 15s.
21. Rapua te utu mo nga potae e 4, te utu e 3 herengi?
A. 12s.
22. Ehia pene i roto i nga hikipene e [unclear: 5?]
A. 30d.
23. Ehia pene i roto i nga hikipene e 6?
A. 36d.
24 Ehia pene i roto i 3 whapene?
A. 12d.
25 Ehia pene i roto i 5 whapene?
A. 20d.
26 Ehia pene i roto i te 1s. 3d.?
A. 15d.
Ko te tikanga tenei mo te Matipikeihana, e toru ona mahinga, otira, me whakaatu atu ano nga mahinga:—
1. Ki te mea 16 te taimaha, te utu mo te taimaha kotahi, 4s. 6d. ewhia te utu mo katoa?
page 72. E 24 aunihi te utu 2s. 6d.?
A. £3 0s. 0d.
3. E 14 aunihi te utu 1s. 4d.?
A. £0 18s. 8d.
4. E 27 naihi te utu 7s. 6d.?
A. £10 2s. 6d.
5. E 36 pereti te utu 4s. 3d.?
A. £7 13s. 0d.
6. E 60 heihei te utu 5s. 6d.?
A. £15 0s. 0d.
7. E 48 hate te utu 3s. 6d.?
A. £8 8s. 0d.
8. E 96 pukapuk te utu 8s. 6d.?
A. £40 16s. 0d.
9. E 21 kuihi te utu 10s. 6d.?
A. £11 0s. 6d.
10. Ewhia pene i roto i nga 1s. 3d.?
A. 15d.
11. Ewhia pene i roto i nga 2s. 1d.?
A. 25d.
12. Ewhia pene i roto i nga 2s. 4d.?
A. 28d.
13. Ewhia pene i roto i nga 3s. 2d.?
A. 38d.
14. Ewhia pene i roto i nga 4s. 3d.?
A. 51d.
15. Ewhia pene i roto i nga 5s. 4d.?
A. 64d.
16. Ewhia ra i nga wiki e 2?
A. 14 ra.
17. Ewhia ra i nga wiki e 3?
A. 21 ra.
18. Ewhia ra i nga wiki e 2 e 5 ra?
A. 19 ra.
19. Ewhia ra i nga wiki e 6?
A. 42 ra.
20. Ewhia ra i nga wiki e 8?
A. 56 ra.
21. Ewhia ra i nga wiki e 5?
A. 35 ra.
22. Ewhia ra i nga wiki e 4?
A. 28 ra.
23. Ewhia ra i nga wiki e 9?
A. 63 ra.
24. Ewhia ra i nga wiki e 1?
A. 7 ra.
25. Ewhia putu i nga iaari e 2?
A. 6 pt.
26. Ewhia putu i nga iaari e 3?
A.9 pt.
27. Ewhia putu i nga iaari e 4?
A. 12 pt.
28. Ewhia putu i nga iaari e 6?
A. 18 pt.
29. E 5 hoiho, te utu £20, ewhia mo te hoiho kotahi?
A. 4.
30. E 7 hoiho, te utu £35, mot e kotahi?
A. £5.
31. E 4 kau te utu £16, mo te kau kotahi?
A. £4.
32. E 8 pukapuka te utu £32, mo te pukapuka kotahi?
A. £4.
33. E 6 naihi te utu 18s. mo te naihi kotahi?
A. 3s.
page 8E penei tonu ansi te tikanga o te mahi o te Matipikeihana, me he mea, 12 nga mea i homai ai kia hokona, kei te mea kotahi te tikanga o te utu, no te mea, e homai ano nga mea, e whakaaturina mai ano e ia te utu o te mea kotahi, me he [unclear: mea,] ka karangatia mai te utu o te mea kotahi, kimihia te utu o [unclear: katoa]. Koia hoki te tikanga o tenei ingoa o te Matipikeihana (whakatini) ko te ritenga ki to te Matipikeihana mahinga, kei nga tepara te tikanga; me he mea, e rua pene mo te pauua, [unclear: ewhia] mo nga pauna e 4? Ki te mea, e 6 pene mo te taimaha [unclear: kotahi], ewhia mo nga taimaha e 6? Kotahi tonu hoki te [unclear: tikanga] e mohiotia ai te whika, ma te ako anake i nga [unclear: tepara], no te mea, kei nga tepara anake te tikanga o te [unclear: mohio;] ekore hoki e pai te tuhituhi noa iho, te patai noa [unclear: atu] ranei ki etahi atu tangata, no te mea, ko tenei taonga [unclear: ko] te whika, ehara i te taonga iti he taonga nui te [unclear: whika]; ma te whika te tangata ka whiwhi ki tetahi mahi [unclear: nui] mana o te Pakeha; ma te whika hoki te tangata ka [unclear: mohio] ai ki nga ra o tona oranga. Otiia ma te whakaaro [unclear: nui] ki te rapu; kaua tetahi whakaaro e mea, ma te whika [unclear: nake], engari, ma te mahunga hoki e rapu.
page 9 page 101. E 7 iaari, te utu mo te iaari kotahi 2d, ehia mo katoa?
A. 14d.
2. E 6 iaari, te utu mo te iaari kotahi 4d. ehia?
A. 24d.
3. E 8 iaari, te utu mo te iaari kotahi 6d. ehia?
A. 48d.
4. E 9 iaari, te utu mo te iaari kotahi 2s. ehia?
A. 18s.
5. E 5 kau te utu mo kau kotahi £8 ehia?
A. £40.
6. E 6 hoiho te utu mo hoiht kotahi £20. ehia?
A. £120.
7. E 6 hipi te utu mo hipi kotahi £1 5s. ehia?
A. £7 10s.
8. E 4 hanarete te utu mo te hanarete kotahi £2 ehia?
A. £8.
Me penei tonu te mani o te Matipikeihana, me kimi tonu ki nga mea mo katoa.
Wehewehe, Ara, He Riwihana.
1. He aha te hawhe o te 24?
A. 12.
2. He aha te hawhe o te 56?
A. 28.
3. He aha te hawhe o te 60?
A. 30.
4. He aha te hawhe o te 6?
A. 3.
5. Ewhia 2 i roto i te 8?
A. 4.
6. Ewhia 2 i roto i te 9?
A. 3.
7. Ewhia 2 i roto i te 16?
A. 4.
8. Ewhia 2 i roto i te 35?
A. 7.
9. Ewhia 6 i roto i te £24?
A. £5
10. Ewhia 6 i roto i te £24? £35?
A. £5.
11. Ewhia 6 i roto i te £24? £64?
A, £8.
page 1112. Ewhia 4 i roto i te £48?
A. £12.
13. Ewhia 5 i roto i te £48? £25?
A. £5.
14. Ewhia 6 i roto i te £48? £72?
A. £12.
15. Ewhia 9 i roto i te £48? £81?
A. £9.
16. Ewhia 3 i roto i te £48? £36?
A. £12.
17. Ewhia 2 i roto i te £48? £24?
A. £12.
18. Ewhia 24 i roto i te £48? £48?
A. £2.
I. Kia penei tonu te main mo te Kiwihana, ara, mo te Wehewehe; me kimi tonu i nga rau, i nga mano, i roto i nga whika i neke ake nga rarangi te maha. Me he mea, he 2 te whika, kimihia nga tahi i roto; me he mea, he 48 te whika, kimihia nga 2 i roto. E mohio ana hoki tatou ki te tikanga wehewehe:—me he mea e 24 tangata mahi, te utu mo te tangata kotahi mo te ra, e 2 herengi—ewhia ma katoa mo te ra, mo te wiki?
(He Tauira.)
tangata 24 kai mahi
2 herengi mo te ra
____
48 herengi ma katoa mo te ra.
Na te Matipikeihana tenei malunga, kia kitea nga moni ma katoa, ma nga tangata mo te ra;
(He tauira ano.)
48 herengi ma Ik atoa mo te ra
6 ra mahi o te wiki
____
288 herengi ma katoa mo te wiki.
Kimihia te utu mo te tangata kotahi mo te Wiki, kia kitea ai, Iwhia ranci moni ma te tangata kotahi mo te wiki?
(He tauira ano.)
288 Herengi ma nga tangata e 24 mo te wiki.
288 ma katoa mo te wiki; ko te tikanga tenei, ma nga tangata e 24; ma ratou e wehewehe nga moni e 288. Ko enei moni, ki te taha katau o te tangata—ko nga tangata e 24, ki te
page 12taha maui o te tangata ano, katahi ka tino rite ki to te Riwihana mahinga:—
Tango.
page 13E penei tonu ana te tikanga mo te whika tango: ko tona tikanga tenei; ki te mea, kotahi tekau nga tamariki o tetahi tangata, tokorima pea i mate, tokorima hoki i ora. He malia nga ritenga o te Tango.
He Tepara Whakatini.
1 | tahi ka | 1 |
2 | 2 | |
3 | 3 | |
4 | 4 | |
5 | 5 | |
6 | 6 | |
7 | 7 | |
8 | 8 | |
9 | 9 | |
10 | 10 | |
11 | 11 | |
12 | 12 |
1 | rua ka | 2 |
2 | 4 | |
3 | 6 | |
4 | 8 | |
5 | 10 | |
6 | 12 | |
7 | 14 | |
8 | 16 | |
9 | 18 | |
10 | 20 | |
11 | 22 | |
12 | 24 |
1 | toru ka | 3 |
2 | 6 | |
3 | 9 | |
4 | 12 | |
5 | 15 | |
6 | 18 | |
7 | 21 | |
8 | 24 | |
9 | 27 | |
10 | 30 | |
11 | 33 | |
12 | 36 |
1 | wha ka | 4 |
2 | 8 | |
3 | 12 | |
4 | 16 | |
5 | 20 | |
6 | 24 | |
7 | 28 | |
8 | 32 | |
9 | 36 | |
10 | 40 | |
11 | 44 | |
12 | 48 |
1 | rim k | 5 |
2 | 10 | |
3 | 15 | |
4 | 20 | |
5 | 25 | |
6 | 30 | |
7 | 35 | |
8 | 40 | |
9 | 45 | |
10 | 50 | |
11 | 55 | |
12 | 60 |
1 | ono ka | 6 |
2 | 12 | |
3 | 18 | |
4 | 24 | |
5 | 30 | |
6 | 36 | |
7 | 42 | |
8 | 48 | |
9 | 54 | |
10 | 60 | |
11 | 66 | |
12 | 72 |
1 | whitu ka | 7 |
2 | 14 | |
3 | 21 | |
4 | 28 | |
5 | 35 | |
6 | 42 | |
7 | 49 | |
8 | 56 | |
9 | 63 | |
10 | 70 | |
11 | 77 | |
12 | 84 |
1 | waru ka | 8 |
2 | 16 | |
3 | 24 | |
4 | 32 | |
5 | 40 | |
6 | 48 | |
7 | 56 | |
8 | 64 | |
9 | 72 | |
10 | 80 | |
11 | 88 | |
12 | 96 |
1 | iwa ka | 9 |
2 | 18 | |
3 | 27 | |
4 | 36 | |
5 | 45 | |
6 | 54 | |
7 | 63 | |
8 | 72 | |
9 | 81 | |
0 | 90 | |
1 | 99 | |
12 | 108 |
1 | tekauka | 10 |
2 | 20 | |
3 | 30 | |
4 | 40 | |
5 | 50 | |
6 | 60 | |
7 | 70 | |
8 | 80 | |
9 | 90 | |
10 | 100 | |
11 | 110 | |
12 | 120 |
l | kau ma tahi ka | 11 |
2 | 22 | |
3 | 33 | |
4 | 44 | |
5 | 55 | |
6 | 66 | |
7 | 77 | |
8 | 88 | |
9 | 99 | |
10 | 110 | |
11 | 121 | |
12 | 132 |
1 | kau roa ka rua | 12 |
2 | 24 | |
3 | 36 | |
4 | 48 | |
5 | 60 | |
6 | 72 | |
7 | 84 | |
8 | 96 | |
9 | 108 | |
10 | 120 | |
11 | 132 | |
12 | 144 |
Mo Te Hoko.
Ki te mea ka kitea te utu mo te mea kotahi, kimihia te utu mo nga mea maha; me whakaaro hoki ki nga ritenga o nga tepara kei nga tepara anake hoki te tikanga o te mahi.
He Tauira.
1. Ki te mea e 4 poaka, te utu mo te poaka kotahi, £4 15s. 6d., ewhia te utu mo nga poaka katoa?
A. £19 2s. 0d.
2. 95 te utu 5 10 10
A. 526 9 2.
3. 109 te utu 7 2 3 ½
A.?
4. 145 te utu 13 3 6
A.?
5. 240 te utu 6 27 4 ¼
A.?
6. 214 te utu 6 5 9
A.?
7. 345 te utu 7 12 6
A.?
8. 396 te utu 6 77 6 ¼
A.?
9. 563 te utu 25 16 4
A.?
10. 37 2/5 te utu 4 5 8
A.?
11. 324 2/5 te utu 7 9 8
A.?
12. 6404 ¼ te utu 24 8 6
A.?
13. 784 ½ te utu 5 6 4
A.?
Tauira.—He aha te utu o nga taonga 348, te utu 7s. 4 ½d., mo te mea kotahi?
Tenei e 348, te utu 7s. mo te mea kotahi—2436s. mo katoa: pera hoki me te 348, te utu mo te mea kotahi, 1s. mo katoa 348s.: mo te 4 pene, ko te 4 pene te wahi tuatoru (1/3) o te 348s., a 116s.: mo te ½, ko te hepene te wahi tua waru o te 4 pene, he pena tonu te mahi, otira, me titiro iho ki te tauira.
page 16He penei tonu te tikanga ki nga mabinga o te hoko. Ko etahi mahinga o te hoko, e rere ke ana, ko te ritenga ki te otinga o nga mahinga, rite tonu te mutunga. Engari, he roa tetehi mahinga, he tutata tetehi mahinga: [unclear: no] kona i kiia ai, he maha nga mahinga o te hoko, ara, [unclear: nga] mahi a te whika.
He Tauira.
1. 69 lbs. 3oz. te utu 9s. 4d. mo te pauna?
A. £32 5s. 9d.
2. 157 ha. 1 ko. 14 pa. te utu £6 10s. 8d. mo te hanarete [unclear: Kotahi]?
A. £1028 3s. 8d.
3. 63 lbs. 12 oz. o nga ti, te utu 5s. 8 ½d. mo te pauna [unclear: Kotahi]?
A. £18 3s. 107/8d.
4. 114 ha. 2 ko. 6 pa. te utu £5 8s. 6d. mote hanarete [unclear: Kotahi]?
A. £621 9s. 0 ¾d.
5. 218 ha. 3 ko. 8 pa. te utu £7 5s. 4d. mo te hanarete [unclear: Kotahi]?
A. £1590 2s. 0 4/7d.
6. 213 iaari, 1 koata, 3 nera, te utu 8s. 2 ¼d. mo te iaari [unclear: Kotahi]?
A. £87 7s. 0 3/3 2
7. 314 iaari, 2 koata, 3 nera, te utu 6s. 5d. mo te iaari [unclear: Kotahi] 1
A £100 19s. 2 15/16 d.
8. 114 iaari, 2 putu, 3 inihi, te utu 4s. 8d. mo te iaari [unclear: Kotahi] 1
A. £26 15s. 6d.
9. 671 Koea iaari, 5 koea putu, te utu 9s. 6d. mo te koea iaari [unclear: Kotahi]?
A. £226 12s. 3d.
10. 18 eka, ruri, 10 pouru, te utu £2 15s. 0d. mo te eka [unclear: Kotahi]?
A. £51 14s. 8 ¼d
He Korero Whakaatu.
Tenei ano tetehi ritenga o te whika. Ki to te tangata Maori tikanga, e tora anake ingoa a te tangata Maori mo te whika, ko te tekau, ko te rau, ko te mano—ko te nuinga atu, kaore kau he ingoa; heoi ano nga ingoa i riro mai mo te maha, he pio, he ngea, Ko enei ingoa kihai i tuturu ki ranga ki te tekau mano, ki te rau mano, ki te miriona; i horapa katoa ki runga i nga mano katoa.
He Tauira.
Mano Miriona | 7,000,000,000 |
Rau Miriona | 400,000,000 |
Tekau Miriona | 30,000,000 |
Miriona | 6,000,000 |
Rau mano | 500,000 |
Tekau mano | 80,000 |
Mano | 7,000 |
Tenei ano hoki tetehi ritenga mahi mo te whika. Ki te mea ka tuhituhi koe i te whika, ata whakaarohia te tikanga o te whika tuatahi; ahakoa he tekau te whika, kimihia tona hoa, kia mohiotia ai he tekau. E mohiotia ana hoki, ko te whika tuatahi e mahia ana i te tuatahi, ko nga tahi. Muri iho ko nga tekau; muri iho, ko nga rau; me pena tonu a tae noa ki te nuinga haeretanga. Engari, me whakaatu atu ano te tikauga. I te timatanga e haere ake ana i nga tahi te timatanga o te mahi o nga whika katoa. I peratia ai te mahi, kia kitea ai nga tekau i roto i nga tahi, ahakoa he 9 te whika, ekore tena e kiia he 9 tekau; engari he iwa tahi, ahakoa he waru, he whitu, he ono, he rima, he wha, he toni, he rua, he tahi ranei, ekore ena whika e kiia ne tekau, engari, he tahi anake. Tenei hoki tetahi: ki te mea he maha nga rarangi o nga tahi kimihia nga tekau. Ki te mea ka toe etahi o nga tahi he tahi ano ena, ehara i te tekau.
Mo te Hohoro o te Hoiho Rau a ko te, Tangata.
1. Me he mea, e 200 maero o tetahi kainga ki tetahi atu whenua, ka haere te hoiho e 50 maero i te ra kotahi, no te tangata 40 maero i te ra kotahi, no te whia o nga ra ka tao tetani, te hoiho, me te tangata; ewhia hoki maero o tetahi i toe atu i tetahi ?
A. l ra,
Hei Whakakite.
Na, e penei tonu ana te tikanga o te mahi o te whika, e wehe ana i te kaha o tetabi, i te ngoikore o te tahi. I te nui ranei o tetahi, i te iti ranei o tetahi. Ina hohi, me titiro ki te paunatanga kai, he iti te tahi, he nui te tahi, e kimi ana hoki te mea nui i roto i nga mea maha, ara, i te mea iti; e kimi ana hoki te mea iti i roto i te mea nui. Engari, me whakaatu atu to mahinga a te mea iti i roto i te mea nui.
He Tauira.
Me penei tonu te kimi i nga mea iti i roto i te mea nui; ahakoa, e rua pauna huka, e toru ranei tekau pauna ranei, ma te mea iti anake e rapu. Titiro hoki, ahakoa ko tahi te rakau nui, ki te mea ka tapatapahia taua rakau, he nui nga valli o roto; ahakoa purapura, ka ruia atu ki te oncone, he malia ona hua, koia hoki te tikanga o tenei ingoa o te Mati-pikeihana, ara (whakatini) Tapatapahi.
He Tauira.
1 Me he mea, 1 puhera witi, eliia taimaha?
A. 60lbs.
2 Me he mea, 2 puhera witi, eliia taimaha?
A. 120lbs
3 Me he mea, 3 puhera 14 taimaba ehia taimaha?
A. 194lbs
4 Me he mea, 4 puhera 54 taimaha ehia taimaha?
A. 294lbs
5 Me he mea, 5 puhera 30 taimaha ehia taimaha?
A. 330lbs
6 Me he mea, 6 puhera 35 taimaha ehia taimaha?
A. 395 taimaba
7 Me he mea, 7 puhera ehia taimaba?
A. 420 taimaba
8 Me he mea, 8 puhera ehia taimaha?
A. 480 taimaba
9 Me he mea, 9 puhera ehia taimaba?
A. 540 taimaba
10 Me he mea, 10 puhera ehia taimaha?
A. 600 taimaba
11 Me he mea, 11 puhera chia taimaba?
A. 600 taimaba
He Korero.
Ko te tikanga i tuhituhia ai enei patai, Lei mahi, kei whakaaro hoki ma te tangata, i te nui o te mahi o tenei mea o te whika.
Kia mohio koutou, ko nga whika i te tahi taha o tenei pukapuka, e rarangi nei, he whika mo nga hoko katoa, otira, etoru mahinga o tenei huarahi whika; ko tetehi malunga he tomo Pene; ko tetahi he tomo Herengi; ko tetehi, he tomo Pauna; otira, ma koutou e titiro i te tauira, i te tehi taha o enei korero.
He Tepara Mo Nga Mea Katoa.
He Mehua Whenua.
12 inihi | 1 putu |
3 putu | 1 iaari |
6 putu | 1 patamu |
2 iaari | 1 patamu |
5 ½ iaari | 1 ruri |
40 ruri | 1 paronga |
8 paronga | 1 maero |
69 ½ maere | 1 tekirihi. |
He Mehua Whenua.
12 | inihi 1 putu |
36 | inihi 3 putu 1 iaari |
198 | inihi 16 ½ putu 5 ½ iaari 1 ruri |
7920 | inihi 660 putu 220 iaari 40 ruri 1 paronga |
63360 | inihi 5280 putu 1760 iaari 320 ruri 8 parouga 1 (maero) |
He Mehua Vaina.
2 | paina 1 koata |
8 | paina 4 koata 1 kerona |
504 | paina 252 koata 63 kerona 1 hakahere |
1008 | paina 504 koata 126 kerona 2 hakahere |
2016 | paina 1008 koata 252 kerona 4 hakahere 2 paipa 1 (tana.) |
He Hehua Mo te Hanga Pia.
1 | paina |
2 | paina 1 koata |
8 | paina 4 koata 1 kerona |
72 | paina 36 koata 9 kerona 1 pirikina |
144 | paina 72 koata 18 kerona 2 pirikina 1 kirikina. |
288 | paina 144 koata 36 kerona 4 "2" 1 kaaho |
432 | paina 216 koata 36 kerona 6—3—1 ½—1 hakahere |
864 | paina 432 koata 108 kerona 18—6—3—2—1 kaaho |
Mo te Tana Kaipuke—rakau Kani—wahie.
1728 | horiki inihi 1 kupiki putu |
27 | horiki putu 1 kupiki iaari |
40 | putu |
1 | tana value |
50 | putu o nga paraki 1 tana |
42 | kupiki putu 1 tana kaipuke |
He Mehu a Mo te Kaanga Maroke
2 | paina 1 koata |
8 | paina 4 koata 1 kerona |
16 | paina 8 koata 2 kerona l peke |
64 | paina 32 koata 8 kerona 4 peke 1 puhera |
512 | paina 236 koata 64 kerona 32—8—1 koata |
2560 | paina 1280 koata 320 kerona 160-40—6—1 we |
5120 | paina 2560 koata 640 kerona 320—80—10—2—1 rahi. |
E rere ke ana te taimaha o te mea hou, o te mea tawhito, o te mea maroke, o te mea mata. Me titiro ki nga Tepara.
He Tepara Mo te Wati.
60 | hekana 1 moneti |
3600 | hekana 60 meneti 1 liaora |
86400 | hekana 1440 meneti 24 liaora 1 ra |
604800 | hekana 10080 meneti 168 haora 7 ra 1 wiki |
2419200 | hekana 40320 meneti 672 haora 28 ra 4 wiki 1 marama |
31557600 | hekana 525960 meneti 8766 haora 365 ¼—52—12-1 Tau. |
He Mehua mo te Kakahu.
2 ¼ Inihi, 1 nera | |
9 | inihi 4 nera 1 koata (o te iaari) |
36 | inihi 16 nera 4 koata 1 iaaai |
45 | inihi 20 nera 5 koata 1 Ingrihi era |
27 | inihi 12 nera 3 koata 1 Peremihi era. |
He Taimaha Taonga.
64 | taimaha hopi | 1 whirikina |
30 | amatoehi | 1 kaaho |
112 | paura | 1 kaaho |
112 | paramu | 1 kaaho |
1120 | 10 hanarete purunihi | 1 panaheo |
9 | hinu tatari | 1 kerona |
8 | winika | 1 kerona |
36 | kakau witi | 1 tarahi |
60 | tarutaru hou | 1 tarahi |
56 | tarutaru tawhito | 1 tarahi |
36 | taralii kakau witi tarutaru ranei | 1 kaata |
7 | taimaha tote | 1 kerona |
56 | 8 kerona ranei | 1 puhera |
Ki te mea ekore e tino mohiotia te tikanga o enei taimaha, me titiro ki nga Tepara i te timatanga mai, kei reira nga tepara hei whakaatu mai.
He Tauira mo te Hoko.
1. (E rua tikanga mo te patai) Ki te mea, me he mea.
2. Me he mea, 3271 hanarete, te utu 5s.
A. £817 15s.0d.
3. Me he mea, 1 hanarete, te utu 3s. ewhia mo nga hanarete 3270?
A. £490.
page 223. Me he mea, I hanarete, te utu 2 ½d. ewhia mo nga hanarete 2710?
A. £28 4s, 7d.
4. Me he mea 1 hanarete, te utu 1s. 8d. ewhia te mo nga hanarete 7150?
A. £595 16s. 8d.
6. Me he mea, 1 hanarete, te utu 1s. 4d. ehia mo nga hanarete 3215?
A. £214 6s. 8d.
7. Me he mea, 1 hanarete, te utu 1s. 3d. ewhia mo nga hanarete 7211?
A. £450 13s. 94
8. Me he mea, 1 hopi, te utu 2s. 6d. ewhia mo nga hopi 2715?
A. £339 7s. 6d.
9. Me he mea, 1 hopi, te utu 3s. 2d. ewhia mo nga hopi 2710?
A. £429 1s. 8d.
10. Me he mea, 1 hopi, te utu 13s. 7 ½d. ewhia mo nga hopi 2572?
A. £1752 3s. 6d.
11. Me he mea, 1 puhera, te utu 19s. 2 ½d. ewhia mo nga puhera 2710?
A. £2602 14s 7d.
He Korero mo te Tau.
Ko te tikanga tenei mo nga korero o te Tau. Kotahi tekaumarua marama i roto i te tau kotahi, engari ko nga marama i rite tonu; ko nga ra, i rere ke, ina hoki, ko Hepetema, ko Aperira, ko Hune, ko Nowema, e toru tekau nga ra o ratou katoa. No Pepuere, e rua tekau ma waru anake; ko etahi atu marama e toru tekau ma tahi nga ra. Engari, ko te ritenga ki nga ra o Pepuere, kia wha nga tau, ka tahi ano ka tae ki te rua tekau ma iwa nga ra. No te mea he koata te ra o Pepuere i te tau kotahi, te rua o nga tau, kua hawhe te ra, te toru o nga tau, ka titaha te ra, te wha o nga tau, ka to te ra, katahi ka rite ki te ra tuturu. Katahi hoki ka tae ki te rua tekau ma iwa nga ra o Pepuere. Ko te ingoa huihui tenei mo aua tau e wha, mo nga ra hoki o Pepuere, he Ripia. Ko te tikanga tenei o te Ripia, me he mea 1848 tau, me, wehewehe ki te 4, kia kitea ai nga toenga. Ki te mea, ka kore he toenga o aua tau, he Ripia tena tau; ki te mea ka whai toenga, ehara tena i te Ripia; me pena tonu he tikanga mo nga tau katoa, me wahi tonu ki te 4, ahakoa puta atu ki etahi atu tau ka pena tonu, ka wehewehe tonu i nga tau katoa.
Ko te tikanga mo te mahi o te Whika. Ki te hiahia koe ki te rapu i nga mea malia i roto i te mea kotahi, ma nga mea malia e kimi atu ki roto ki te mea kotahi. Ahakoa, e rua nga mea maha, me mahi ano ki nga mea nui e rua, ahakoa moni, taonga ranei, me titiro ano ia ki te tauira, ma ena e whakaatu mai te tikanga o te mahi.
He Tauira.
1. Me he mea, e 3 wiki ehia nera ra?
A. 21.
2. Me he mea, e 4 wiki ehia nera ra?
A. 28.
3. Me he mea, e 6 wiki ehia nera ra?
A. 42.
4. Me he mea, e 2 wiki ehia nera ra?
A. 14.
5. Me he mea, e 7 wiki ehia nera ra?
A. 49.
6. Me he mea, e 8 wiki ehia nera ra?
A. 56.
7. Me he mea, e 12 wiki ehia nera ra?
A. 84.
8. Me he mea, e 1 wiki ehia nera ra?
A. 7.
9. Me he mea, e 5 wiki ehia nera ra?
A. 35.
10. Me he mea, e 2 wiki 4 ra ehia nga ra?
A. 18.
11. Me he mea, e 4 wiki 6 ra ehia nga ra?
A. 34.
12. Me he mea, e 7 wiki 3 ra ehia nga ra?
A. 52.
13. Me he mea, e 6 wiki 4 ra ehia nga ra?
A. 46.
14. Me he mea, e 12 wiki 2 ra ehia nga ra?
A. 86.
He Tepara Moni.
2 Patene | 1 Hawliepene |
4 Patene | 1 Pene, maka p. d. |
12 Pene | 1 Herengi maka h. s. |
20 Herengi | 1 Pauna maka p. £. |
2 Patena | 1 Hawhepene. | |||
4 Patene, | 2 Hawhepene, | 1 Pene. | ||
48 Patene, | 24 Hawhepene, | 12 Pene, | 1 Herengi. | |
960 Patene, | 480 Hawliepene, | 240 Pene, | 20 Herengi, | 1 Pauna |
Rihana Huihui Tana.
He Whika Tatau.
1. | Tahi |
2. | Tekau |
3. | Rau |
4. | Mano |
5. | Tekau Mano |
6. | Hau Mano |
7. | Miriona |
8. | Tekau Miriona |
9. | Rau Miriona |
10. | Mano Miriona |
11. | Tekau Mano Miriona |
12. | Rau Mano Miriona |
13. | Piriona |
14. | Tekau Piriona |
15. | Rau Piriona |
16. | Alano Piriona |
17. | Tekau Mano Piriona |
18. | Rau Alano Piriona |
19. | Tiriona |
20. | Koatiriona |
21. | Kuinitiriona |
22. | Hekitiriona |
23. | Henitiriona |
24. | Okotiriona |
25. | Noniriona |
Pene | Tepara | |
---|---|---|
p. | h. | p. |
20 | 1 | 8 |
25 | 2 | 1 |
30 | 2 | 6 |
35 | 2 | 11 |
40 | 3 | 4 |
45 | 3 | 9 |
50 | 4 | 2 |
55 | 4 | 7 |
60 | 5 | 0 |
65 | 5 | 5 |
70 | 5 | 10 |
75 | 6 | 3 |
80 | 6 | 8 |
85 | 7 | 1 |
90 | 7 | 6 |
95 | 7 | 11 |
100 | 8 | 4 |
105 | 8 | 9 |
110 | 9 | 2 |
115 | 9 | 7 |
120 | 10 | 0 |
Pene | Tepara | |
---|---|---|
p. | h. | p. |
12 | 1 | 0 |
18 | 1 | 6 |
24 | 2 | 0 |
30 | 2 | 6 |
36 | 3 | 0 |
42 | 8 | 6 |
48 | 4 | 0 |
54 | 4 | 6 |
60 | 5 | 0 |
66 | 5 | 6 |
72 | 6 | 0 |
78 | 6 | 6 |
84 | 7 | 0 |
90 | 7 | 6 |
96 | 8 | 0 |
102 | 8 | 6 |
108 | 9 | 0 |
114 | 9 | 6 |
120 | 10 | 0 |
132 | 11 | 0 |
144 | 12 | 0 |
Herengi | Tepara | ||
---|---|---|---|
h. | £ | h. | p. |
20 | 1 | 0 | 0 |
25 | 1 | 5 | 0 |
30 | 1 | 10 | 0 |
35 | 1 | 15 | 0 |
40 | 2 | 0 | 0 |
50 | 2 | 10 | 0 |
60 | 3 | 0 | 0 |
70 | 3 | 10 | 0 |
80 | 4 | 0 | 0 |
90 | 4 | 10 | 0 |
100 | 5 | 0 | 0 |
110 | 5 | 10 | 0 |
120 | 6 | 0 | 0 |
130 | 6 | 10 | 0 |
140 | 7 | 0 | 0 |
150 | 7 | 10 | 0 |
160 | 8 | 0 | 0 |
170 | 8 | 10 | 0 |
180 | 9 | 0 | 0 |
190 | 9 | 10 | 0 |
200 | 10 | 0 | 0 |
Matipikehiana.
He korero whakaatu tenei mo nga ingoa o te Matipikeihana. E toru ingoa o tenei mahi, ara, o te Matipikeihana. Ko te ingoa tuatahi (Multiplicand,) ara Matiparaikena. Ko te ingoa tuarua, (Multiplier,) ara, Matiparaea. Ko te ingoa tuatoru (Product,) ara, Pororaka. Otiia me whakaatu atu ano te Tauira.
Matiparaikena.
Ko te ingoa huihui o enei mahi e toru, he Matipikeihana anake. Ahakoa, he nui nga mahi i mahia e te Matipikeihana, ekore e mahue ona ingoa. Engari kia whakahokia rano page 27 te Matiparaea ki te taha maui tu mai ai, katahi ano ka rere ke te ingoa. Engari, kaua e kawea ki te taha maui o te Matiparaikena. Engari hei te taha maui o te Pororaka. I peratia ai hoki kia kitea ai te mahi a te Matiparaea, c rite ana ranei ki te Matiparaikena, e he ana ranei. Otira, ka rere ke te ingoa o te Matiparaea i te taha maui o te Pororaka.
Matipikeihana.
1. | Whakatinia te | 74635 | ki te | 746 |
2. | Whakatinia te | 67347 | ki te | 39 |
3. | Whakatinia te | 49856 | ki te | 647 |
4. | Whakatinia te | 90563 | ki te | 426 |
5. | Whakatinia te | 22405 | ki te | 567 |
6. | Whakatinia te | 97256 | ki te | 724 |
7. | Whakatinia te | 12462 | ki te | 42 |
8. | Whakatinia te | 46720 | ki te | 734 |
9. | Whakatinia te | 52665 | ki te | 7 |
10. | Whakatinia te | 24296 | ki te | 9 |
11. | Whakatinia te | 70854 | ki te | 4 |
12. | Whakatinia te | 57265 | ki te | 3 |
13. | Whakatinia te | 91564 | ki te | 5 |
14. | Whakatinia te | 87247 | ki te | 6 |
15. | Whakatinia te | 48724 | ki te | 8 |
16. | Whakatinia te | 68472 | ki te | 12 |
17. | Whakatinia te | 42357 | ki te | 13 |
18. | Whakatinia te | 92653 | ki te | 14 |
19. | Whakatinia te | 32460 | ki te | 15 |
20. | Whakatinia te | 467467 | ki te | 2 |
21. | Whakatinia te | 743642 | ki te | 3 |
22. | Whakatinia te | 376149 | ki te | 4 |
23. | Whakatinia te | 647928 | ki te | 5 |
24. | Whakatinia te | 478564 | ki te | 6 |
25. | Whakatinia te | 374891 | ki te | 7 |
26. | Whakatinia te | 161473 | ki te | 8 |
27. | Whakatinia te | 576182 | ki te | 9 |
28. | Whakatinia te | 742657 | ki te | 16 |
29. | Whakatinia te | 584726 | ki te | 17 |
30. | Whakatinia te | 249654 | ki te | 18 |
31. | Whakatinia te | 356381 | ki te | 19 |
32. | Whakatinia te | 402896 | ki te | 20 |
He Tauira.
33. | Whakatinia te | 7466 | ki te | 476 |
34. | Whakatinia te | 4672 | ki te | 724 |
35. | Whakatinia te | 5726 | ki te | 575 |
36. | Whakatinia te | 7652 | ki te | 486 |
37. | Whakatinia te | 8463 | ki te | 545 |
38. | Whakatinia te | 9672 | ki te | 749 |
39. | Whakatinia te | 5847 | ki te | 572 |
40. | Whakatinia te | 4876 | ki te | 724 |
41. | Whakatinia te | 6672 | ki te | 634 |
42. | Whakatinia te | 7260 | ki te | 360 |
1. Ki te mea ka whakatinia te whika o te rarangi o runga e te Matiparaea, me he mea ka nui atu i te 12, me whakanoho te rua a ki raro i nga tahi. Muri iho, ka whakatinia ano e te Matiparaea, ki te rarangi ano o runga, ara, ki nga tekau; ki te mea ka kitea nga tekau, me hoatu ano nga tekau o nga tahi ki roto ano i nga tekau; ekore hoki e tika kia waiho nga tekau ki te whare o nga tahi, me nga tahi hoki ekore e tika kia kawea ki te whare o nga tekau.
Mo te Putu Rakau Kani.
He rakau kani, 16 putu te roa, 10 inihi te whanui, 1 inihi te matotoru, ehia putu o katoa?
He Tauira.
Ko te tikanga tenei mo te whika rakau. Ko nga putu o te roa, me wahi ki te tekau marna inihi o te putu kotahi. Engari, ko nga inihi o te whanui, o te matotoru, kaua era e wahia ki te tekau marna inini. Me waiho era, hei tepara atu, ki nga inihi, ki nga putu i wahia ra e te tekau marua inihi i roto i nga putu o te roa. Engari, me titiro iho ano ki te Tauira. Otira, ko tetehi mahinga ano tenei, ara, ko te huarahi mahinga a nga herengi i roto i nga pene.
page 29He rakau kani, 23 ½ putu te roa, 11 inihi te whanui, 1 inihi te matotoru, ehia putu o katoa?
He rakau kani, 20 ¾ te roa, 8 inihi te whanui, l inihi te matotoru, ehia putu o katoa?
He rakau kani, 30 putu te roa, 9 inihi te whanui, 2 inihi te matotoru, ehia putu o katoa?
He rakau kani, 29 putu o te roa, 7 ½ inihi te whanui, 3 inihi te matotoru, ehia putu o katoa?
Ki te mea, e wha paraki, 15 putu te roa, 9 ½ inihi te whanui, 3 inihi te matotoru, ehia putu o katoa?
page 30Tenei ano tetehi mahinga o te whika rakau. Ko nga putu o te roa, me hawhe ki te rua ki te mea; ka rere nga toenga o roto i nga putu, me waiho ki waho o nga putu i hawhetia nei e te rua. Engari, me tohu ano a waenganui ia raua. Muri iho, ka tepara ai i tana toenga ki nga inihi o te whanui, a, tae noa ki nga putu o te roa i hawhetia nei e te rua. Muri iho, ka teparatia ano e te Matotoru ki te mahinga a te whanui. Hei nga inihi te timatanga, a tae noa ki nga putu. Muri iho, ka teparatia ki te rua, hei nga inihi te timatanga, a tae noa ki nga putu. Koia tena, ko nga putu katoa o te rakau.
Ko te Ritenga mo te Hokohoko.
Ki te mea e 246 nga taimaha o te tahi mea, Peke Witi, Poaka, aha ranei, te utu 4 pene mo te taimaha kotahi Kia mokio koe, ko enei taimaha me whaka herengi. Muri iho ka whaka-pauna. Hei reira ka tepara aiki te 4 pene. Ki te kitea te mahinga a tena 4 pene, koia tena ko te utu.
Ko te Ritenga mo te Hoko.
Ki te mea e 75 puhera, te utu mo te puhera kotahi herengi, ehia mo katoa?
Ko tetehi mahinga ano tenei.
Ko te tetehi mahinga ano tenei.
page 32E 7 pene mo te iaari kotahi, ehia mo nga iaari e 647.?
He Tauira.
Ko tetehi mahinga ano tenei.
Ko tetehi mahinga ano tenei.
Ka penei tonu te ritenga mo te hoko, he maha nga mahinga i roto i te utu kotahi. Engari, ko tetehi mahinga, he tata. Ko tetehi, he roa. Otiia, tirohia te huarahi tata o enei mahinga. Engari, kei nga Tepara anake te tikanga o te mahi. Waihoki, ko te Tepara anake e ako i te tuatahi, kia tino mohio i te ngakau, muri iho, ma te ringaringa e mahi ki runga i te Tereti, otira, ma raua tahi.
Heoiano ka Mutu i Konei.
Printed By G. Watson, Wellington, N. Z.