Whakaaturanga.

Mo te Hoko.

1.	Ma te Komiti o te takiwa e whakarite.
2.	Ma te Komihana e rapurapu, e kimi nga tikanga me nga ritenga, a, ka oti era, ka tuhi tuhia ka whakaaturia ona whakaaro.
3.	Ma nga Poari Whenua Maori e whakaputa nga Karaati, tiwhikete ranei mo nga whenua. Me mahara hoki tatou, ko te take i whakaturia ai tenei Komihana e te Kawana, hei whiriwhiri i enei putake, hei tohutohu atu hoki i etahi tikanga marama mo runga mo enei mea:— 1. Mo nga mahinga o nga tore e pa ana ki te hoko me te tuku a nga Maori i o ratou paanga whaitaketanga, ki nga whenua Maori i roto i te Koroni. 2. Mo runga hoki i te ahua o te Kooti Whakawa Whenua Maori, me ona mahi, me ona tikanga whakahaere whakawa, i raro i nga ture e whaimana ana i tenei wa. Ka kimi hoki nga Komihana, me kore ranei etahi ritenga ke atu mo nga mahi me nga whakahaere whakawa a taua Kooti; kia whakatutia houtia ranei taua Kooti i rungai etahi tikanga hou, ritenga pai, marama, kia mama haere ai tana mahi. 3. Mo runga hoki i ona ahua raruraru kua tupu ake i waenganui i nga Pakeha me nga Maori i runga i te hoko me te tuku i nga whenua Maori; nga raruraru ranei i tupu ake ai, na te mea, kihai i tino rite nga mahi tuku i runga i nga tikanga o te tare. Tetahi ka uiui ki nga raruraru mo nga whenua pera, e takoto raruraru ana, na te mea, kaore e tino rite nga tuku ki to te ture tikanga, ko aua whenua, he mea tuku marama i runga i te nagkau tika te nagkau pono a tetahi ki tetahi, i muri mai i te whakawakanga me te whakataunga o aua whenua e te Kooti Whakawa Whenua Maori. Ka tirohia e nga Komihana kei te mau tonu ranei te he, te raruraru ranei, o aua tu tuku Me he page 16mea pera, he aha ranei te mea tika, kia meatia hei whakaora i aua mate, ara, me he mea, e pai ana, ki te whakatika i aua he, te whakaoti ranei i aua raruraru. Otira, e kore e ahei nga Komihana, i raro i te mana o tenei rarangi, ki te uiui ki te keehi a tetahi tangata, kia whakaae rano nga tangata e whaitikanga ana ki taua keehi, te kawe mai ki te aroaro o nga Komihana. Kaua ano hoki nga Komihana e uiui ki te take ki tetahi whenua, mehemea kei te takoto raruraru ia, i te aroaro o tetahi Kooti whakawa, ahakoa pehea ranei te ahua o taua Kooti; kei te aroaro ranei o tetahi hunga, tangata ranei, e whai mana ana ki te whakawa, ki te whiriwhiri ranei i taua raruraru. 4. Kia, whiriwhiria e ratou nga ritenga tino pai, tino marama, kia whakatakotoria, a muri atu, mo nga whenua a nga Maori e tukua ana e ratou, hei whenua hoko, hei whenua tuku. Ka uiui ano hoki nga Komihana, ko ewhea nga tikanga pai me nga ritenga marama hei whakatakoto, kia puta tika ai tenei mahi. 5. A, ka uiui ano hoki nga Komihana ki era mea ke atu, e pa ana ki nga mahi o tenei Komi-hana, kia tino whakaaturia mai kia ratou nga whakaaro mo runga i nga putake uiui katoa, hei uiuinga ma ratou.

Nga Kupu Whakahoki enei ki nga Patai i Roto i te Komihana.

E hara i te mea no naianei i tipu ake ai enei tu whakaaro. Kaore. No mua no atu enei whakaaro. Hui ki nga Komihana maha kua tu nei i raro i te mana o Te Kuini, a te mana o te Paremete ranei, na Ta Hori Kerei i whakaputa te whakaaro i te tau 1877 kia whakaturia tetahi Komihana hei uiui ki nga raruraru katoa, ahakoa pehea ana te ahua, e tau ana i runga i nga whenua Maori, e takoto ana ranei i waenga nui i nga Maori me nga Pakeha. Ki tana whakaaro, i korerotia taua wa, me tino whaimana rawa taua Komihana hei tino whakaoti i enei tu raruraru me era whakawa katoa i whakahuatia i runga ake nei. I tono ia, a Ta Hori Kerei, kia Hori Hikinipatama (Sir George Higinbotham) o Merepana, koia hoki te Tiati Timuaki o te Kooti Hupirimi o Wikitona i naianei. I mea a Ta Hori Kerei ko taua Hori Hikinipatama hei timuaki mo page 17taua Komihana, a, whakaae ana ia. Na, no te hinganga o te Kawanatanga o Kerei i te tau 1879, kaore taua tikanga Komihana i hapaitia e o ratou Kairiwhi. Otira, ko nga Paremete o muri nei i hiahia kia tukuna kia ratou nga kupu whakamarama mo te ahua o nga raruraru me nga tautohe kia riro ma te Paremete mana e whakaoti, mana e whakatau. Ki to matou whakaaro, me tino whakaoti enei mea whakataimaha, enei mea nunui e takoto raruraru ana. A, ki to matou tino mohio, mehemea ka whakaturia etahi Tiati e tino mohio ana e tino whai whakaaro ana ki aua mahi nunui e tukuna atu ana ki a ratou hei mahi hei whakaoti, tera ka kitea ka pai atu ka tika atu a ratou whakataunga i whakatau ai, i to te Paremete whakataunga, i runga i nga Pooti o nga mema o nga Whare Paremete, haunga nga whakataunga mo nga tu whakawa tautohe, kua kiia, kua kitea ranei he mahi tahae i roto, i kitea ranei kua takahia nga ritenga o te ture.

Me tau ano ki runga ki ia whenua te utu mo taua Kooti me nga whakahaerenga o taua whenua.

Mo te Patai Tuarua.

Kupu Tuawha.—Whakaaturanga.

Na, ma enei whakaritenga e whakakore atu te mana o nga ture o nai a nei. ara ki nga wahi e rere ke ana.

Poati Whenua Maori.

Me whakatu tetahi Poati Whenua Maori, hei whakariterite tikanga mo te tuku i nga whenua ki te reti, me nga mahi huhua, ka ara i raro i enei whakaritenga.

Ko taua Poati Whenua Maori me whaimana i raro i te ture, me whai hiiri ano. Kia toko ono nga mema mo taua Poati. Kia tokotoru o ratou ma te Kawana e whakatu; kia tokotoru, ma nga Komiti katoa o nga iwi o tenei Motu o Aotearoa e whakatu.

E tika ana kia whaimana taua Poati ki te tiaki i nga whenua rahui katoa o tenei Motu me nag whenua rahui hoki kei te ringa o te Kaitiaki o te Katoa, e pupuri ana i tenei wa. Kia riro ma taua Poati anake te mana tuku whenua a te iwi Maori kit te reti i reti i raro ano ra i nga kupu tohutohu a nga Komiti o ia poraka, o ia poraka. Kia whaimana ano taua Poati ki te whakatu kairiwhi, kaiwhakahaere, mo nga hunga no ratou te whenua mehemea ka turi ratou, ka kore ranei ratou e mohio ki te whakahaere tikanga mo ratou. Ki te pooti Komiti, i te mea kua tae atu he whakaatu kia ratou, a, i te mea hoki, ka mangere, ka ngoikore nga Komiti ki te mahi i o ratou mahi, hei reira ma nga Poati Whenua Maori e mahi.

Ka whaimana ano kite whakahau atu ki te Komiti o te Takiwa, kit e Kooti Whenua Maori ranie, kia rapua nga take ki nga poraka whenua, e hiahiatia, e kitea ana ranei, e tika ana hei page 18nohoanga tangata i te mea i turi te hunga nona te whenua, ki te kawe mai, kia whakawakia i te aroaro o te Komiti, o te Kooti ranei.

Ma taua Poati e whakahaere nga take o nga Maori e hiahia ana i te aroaro o te Kooti Take Whenua Maori, ki te riihi o nga hea o nga tamariki, i te korerotanga o nga Kaitiaki. Ki a ia katoa hoki te mana ki runga ki nga whenua kaore ano i whakawakia e te Kooti Whenua Maori. A i runga i te whakaaetanga o nga hunga e kiia ana no ratou te whenua ki te tuku raihana i ia tau i ia tau, ki te tapahi harakeke, ki te tope rakau, ki te kokoti patiti ranei. Me whai mana ano taua Poati, i runga i te hiahia me te whakaae o te Komiti o te Takiwa ki te whakaara kura mo nga tamariki; ki te hokohoko whenua, a ma te pai o te Maori, me te whakaae ano o te hunga nona ki te whakariterite kereme i runga i te whenua ki te hoko hea, otira, ki nga mahi katoa e ara ai te pai ki te iwi Maori, ki te whakahaere ritenga ki te Kawantanga, tangata ke ranei. Mana hoki e whakahaere nga ruri, rori, whakapainga, me era tu mea, ratou tahi me nga Komiti o te takiwa, o ia poraka, o ia poraka. Mana hoki e tirotiro, e tuku atu tana kupu whakaatu ki te Paremete, mo runga i nga whenua kua tapaetia e nga iwi Maori mo te mahi kura. Me whakamana ano taua Poati ki te whakariterite i nga kereme a te Kawanatanga, a te tangata ranei ki te whenua e keremetia ana, e tu ana ranei i te ingoa o te Maori. Engari, ko tenei whakamananga e kore e ahei kia whakamahia kia whakaaetia rano e te tino nuinga o nga Maori e whaitake ana, me te Kooti Take Whenua Maori, i runga ano i te ata rapurapunga. Me whaimana ki te hanga tikanga, ture hoki, i runga i te whakaae a te Kawana, i roto i te Kaunihera mo te whakahaere, me te riihi o nga whenua Maori mo te whakahaere hoki i nga mahi o te Poati. Ma tenei Poati e whakarite te nuinga o nga mea e kawea nei ki te Paremata i runga i te pitihana.

Ma tenei Poati e whakarongo nga tono whakawa tuarua. Ma konei e whakamana te mahi o te Paremata; ma konei hoki e ara ai te tino pai mo nga tangata Maori me nga Pakeha hoki. Ina hoki, ka riro ma te Poati Whenua Maori, te nuinga o te mahi Maori e whakawahatia ki te Paremata, kaore nei e mohio ana ki nga tikanga, ma konei ka whakamama nga mahi o nga Kooti. Ko te mahinga ka noho ki runga ki te Poati Whenua Maori. Ka whakamamatia hoki nga mahi o te Kooti, o te Kaitiaki mo te Katoa, Te Hupirimi Kooti, te Kooti Whakawa Tuarua, nga Apiha o nga Tari Pane Kuini, Tari Rehita hoki; Tari ruri, te Tari mo te taha Maori, me te Kooti Whakawa Whenua Maori. Ka whakaorangia te tari o te Kaitiaki mo te katoa i te taumahatanga o te whakahaerenga i nga rahui nui e whakararuraru ana i taua tari. Ka ahei te tokomaha ki te whiwhi whenua i nga takiwa kaore nei e tata i naianei mo te utu iti, he take tika, kaore he whakaroanga.

Taha ki te Moni.

Ma te Kawanatanga e nama atu he moni ki te Poati, nga moni e tika ana mo te whakahaere-tanga, mo nga ruri, me nga whakapainga. Ko aua moni me whakautua e te Poati i roto o nga moni ka puritia e te Poati i runga i nga whenua Maori katoa.

I nga whakahaerenga whenua a muri nei i te mea kahore e mau takitahitia ana me hoki ano ki nga tikanga o mua i waenga i nga hapu. Ma te whakatunga o nga Komiti i runga i te ahua o te Pooti, e hoki mai te wahi pai o te mana o nga rangatira.

Ko nga tikanga o mua whakawhaititia iho ki te ahua me nga ritenga hai pupuri e tautokona ana hoki e nga ture, ki to matou whakaaro tera e pai rawa atu i te tare e whakahaerea ana i naianei. He iti te moni mo te whakahaeretanga, he marama, ma konei e nohoia ai te whenua e te tangata.

Ki te mea, ka kiia e kore te Maori e kaha ki te whakahaere i enei mea mo to ratou nei ano mahi, ka korero matou ki nga whaikorero tino whakaaro nui i korerotia mai ai kia matou e te iwi Maori. Me titiro hoki ki nga motini maha, hangai, whaitikanga, i puta i tetahi hui nui ki te Wairoa; e waru nga ra e whiriwhiri ana taua hui, ko ratou anake, tino whai matauranga, whakaaro nui o ratou whiriwhiringa. Kahore e ngaro ana te whakaaro nui o te iwi Maori. Heoi, e tika ana kia whiwhi ai ratou ki te mana whakahaere i o ratou nei tikanga.

Me whai mana nga Komiti o ia takiwa ki te whakatakoto rahui i nga wahi ano i tohungia e te hunga no ratou te whenua i roto i te runanga. Ko te toenga o te whenua me tuku ki te reti i raro i nga tikanga i hangaia e te Poati Whenua Maori, me te whakaae o te Kawana i roto o tona Kaunihera. Ko te Kawanatanga anake e whai mana ki te tuku moni i runga i te nama ki te Poati, ki te tangata ranei.

Ko te Komihana o ia takiwa hei tiamana mo ia Komiti, ko ia hei tiaki i nga mahi katoa, me te wehewehe i nga moni katoa.

Koia Nei Nga Painga E Puta Mai Me Ka Mahia Houtia He Ture E Te Paremete.

Me tu tonu tetahi Kooti Whakawa Whenua Maori, me te ture ano mo te whenua Maori, no te mea, e tika ana kia tu tonu tetahi Kooti mo nga mea nana, kahore e taea te whakarite, me tetahi ture e kaha ana mo te katoa. Otira, me mutu te Kooti Whakawa Whenua Maori, me nga ture mo nga whenua Maori i raro ra i nga ture e whakahaerea ana i naianei. Ko nga ruuri utu nui nei e kore e whakaaetia i raro i nga whakahaerenga hou nei. Ko nga ruuri wehewehe ka whakarereketia, kia mama haere ai te mahi mo aua ruuri. Ko nga tino ruuri ko aua ruri i nga whenua hai whakanohoanga tangata, pena me nga whenua o te Karauna e ruritia ana. Ko nga rohe i waenga i nga iwi me waiho i te maunga, i te awa ka maakatia e te kai ruri ki te mapi, e hara i te mea hai rohe mo te whenua, engari mo te wehewehenga o nga mea i puta mai o runga i te whenua. Me pena ano nga rohe te whakatakoto i waenga i nga hapu. Ko te mahanga hoki o nga whakawakanga keehi i nga Kooti, me nga mea kino e tupu ana i aua Kooti ka iti haere. Tena, e oti i nga Komiti i nga runanga te whakarite i nga rohe me te hunga nona. A, ko nga keehi tino uaua ka kawea, ma te Kooti e whakaoti i runga ano i nga korero i puta ki te aroaro o te runanga. A, no te mea ka taea te riihi, te aha ranei i te whenua i te mea kua uiuia noa ihotia te hunga no ratou te whenua, a, ka waiho, a muri ata whakawa ai. Na, no te mea ko nga page 19take e whakaputaina ana e te Poati i raro i nga tikanga kua whiwhi i te kahanga o te ture; e kore e tirotirohia e nga Tiati nga tikanga, ka kore hoki nga Kooti whiriwhiri mo te hoko tahae. Kaore he tiiti Maori i uru nei te tahae, te pohehe, te utu nui, nga tuku tahae ranei, me te raruraru noa iho. Ma konei e ora ai te iwi Maori, na te mea, ka marama nga tikanga whakahaere o te Poati Whenua Maori. Ko nga whenua hoki a te iwi Maori ka whakamahia mo te pai o te Katoa.

Kaua E Waiho Ma Te Hiahia o Te Tangata E Mana Ai Te Ture.

Ko etahi kaikorero kua mea ma te tangata tonu e hiahia, ka whakahaerea ona whenua i raro i te ture hou. Ki to matou titiro, e hara taua huarabi i te huarahi tika, matau ranei. Ki te mea ka pahitia he ture hou me whakamahia tonutia; kaua rawa e waiho ma te hiahia o ia tangata, o ia tangata. Kaore. E hara te iwi Maori, i te iwi huna i ona whakaaro. Na, ko nga iwi nunui tonu i whakaputa i o ratou whakaaro. A, me he mea ka hangaia he ture, a, ka waiho ma ratou te whakaaro ki te haere mai ki raro o taua ture, ki te noho atu ranei ki waho, tera ratou e mohio kei te awangawanga ano te Kawanatanga ki te tika, ki te aha ranei o ana mahi. He maha, he kaha hoki nga whakamahinga o waho kia waiho ano ki nga ture o naianei. Kia marama te ture, engari, kia u.

Whakatunga mema mo Te Whare o Runga.

I a matou e hoatu ana i tenei hei ture hou, e horoi ana, e whakatahuri ana i nga ture o nga tau e torn te kau ka mahue ake nei, e mohio tonu ana matou i te whakahe kei mua ia matou. I te Whare o Raro e ahua riterite nga mema Maori mo te iwi Maori, ki o nga mema Pakeha i taua whare ano mo te Iwi Pakeha. Otira, kaore i pena te ahua rite i nga mema Maori i te Whare o Runga. Na, tokorua, anake, nga mema Maori kei te Whare o Runga. Na, ko Hon. Taiaroa, otiia he tangata whaimatauranga, he tangata puku mahi, kaore ia e mohiotia ana e nga iwi Maori o tenei motu, e whakahaere tikanga ana ia mo ratou. Na, e tu kotahi ana a Meiha Ropata Wahawaha hei mangai mo nga whatekau mano Maori, o tenei motu, ia ratou tetahi wahi o to whenua. Na, ko tenei e korerotia ana, hei whakahaerenga mo te iwi Maori katoa, mo te pai ranei, mo te kino ranei, a ko nga ture mo nga whenua Maori kia hurihurihia a tino whakarereketia pea, e whakaaro ana te iwi Maori, kia maha atu, nga mema Maori i roto i te Whare o Runga, kia nui atu te whaimohiotanga mo te taha kia ratou i te Kaunihera. E tohe ana hoki ratou tera nga mema Pakeha o taua whare e hiahia kia tino mohio ratou i nga whakaaro o te iwi Maori ki tenei hurihuritanga i te ture. Na reira ka mea ratou me korero matou kia karangatia etahi rangatira Maori, kia tokorua, me whiriwhiri i nga tangata tino mohio, ki te whakahaeretanga o nga Kooti, i nga ture whenua, ki te Whare o Runanga. E tino mohio ana matou, he mea tino pai rawa, mehemea ka peneitia, he mea tino pai tenei mo te iwi Maori, hei awhina i nga mema o te Whare o Runga i nga whiriwhiringa, i nga mahi a nga Komiti hoki. Kua korero wehi kore matou i runga i nga mea katoa i whakamana ai tenei Komihana ki te rapu. Tera pea, e kiia kua whiti atu matou ki waho, i te kaha ra o to matou whakahe ki nga mahi o taua Paremata, i tu nei tokorua o matou hei mema. Engari, kihai i pena to matou titiro iho ki to kupu whakahau ia matou. I whakaaro nui matou ki te honore o te Karauna, kua maha noa atu nei te whakaatu ki nga iwi Maori o Niu Tireni, kua whakauaua matou kia kaua e whakanuia, e whakaitia ranei nga kupu, me te ahua o nga korero kua whakaputaina kia matou, me te korero hoki o te tuatahi mai o tenei korero mo te taha ki te tangata Maori.

Kua whiriwhiria e matou etahi o nga kupu whakaaro o etahi o nga tangata ingoa nui i uru ki taua mahi, ara, a Kawana Kerei, Pihopa Herewini, Tiati Retimana, Penetana Timuaki, me nga tini noa atu, kua tu mai. I whakaae katoa nga rangatira Maori ki o ratou korero. Kua whakaae nga rangatira katoa, kaore kia kotahi i whakahe, ara, ki nga kupu nunui i korero tahi ai ratou ko nga Pakeha. Kaore ano i penei te kotahitanga o nga whakaaro o katoa i mua. Ia Te Whiti te tangata noho marire tae noa kia Te Kooti, tangata o te whawhai, kotahi ano te whakaaro. Te tangi o katoa timata mai i te Rerenga Wairua, tae noa ki Poneke, he kino te mea kua mahue ake nei, hanga tetahi huarahi hou kia pai ai te noho a muri ake nei.

E kore matou e huna i a koe, e titiro titaha mai ana te Pakeha me te Maori, ki to matou mahi, e mahara ana tera ano e pera tenei whakamahinga me era i whakamahia i nga wa kua hori ake nei. He maha hoki no enei tu mea kua kore noa iho, ka ahua ngakaukore, kei pera ano tenei. Kaore matou i whakamama i to matou mahi, a taiawhiotia te motu, tutaki ana matou ki nga iwi e rua. Kua kite te tino whairawatanga o tenei motu o Niu Tireni. Kotahi ano te mea e toe ana hei tino whakakake haere, whakanoho pai, ara, ko te whakatikatika i nga take ki nga whenua Maori, ko te whakanohoanga i te whenua. To matou tino hiahia nui kia kaha o Kai-tohutohu, E te Kawana! te whiriwhiri i tenei mahi nui, i runga i te ngakau kaha me te tika. Na, ka mahi i runga i enei o matou maharaharatanga ka hanga he ture hai whakakake i te honore o te Karauna me te noho pai o nga iwi e rua i raro o te maru o te Kuini, i Niu Tireni nei.

Kupu Whakamutunga. Etahi Atu Komihana.

I a matou e hanga ana i tenei ripoata kahore i ngaro i a matou tenei, ara kua maha nga Komihana kua noho i nga tau kua hori nei ki te tuku ripoata mo runga i nga take whenua Maori, me nga tautohe i runga i nga whenua Maori. Timata mai ano i te ra i timata ai nga mahi a Komihana Peina i te tau 1843—me te tau 1844 a taea noatia tenei wa puputu tonu te ara mai o nga take e tika ana kia uiuia nga takinga.

Ka rua nga whakatunga Komihana i roto i tenei wa poto kua hori ake nei. A i te tau 1872 ka whakaturia ano e te Paremete tetahi Komihana i runga i te Ture, no te mea he maha nga aue me nga tautohe a nga tangata ki nga tangata o te iwi Maori ki te huarahi i riro ai nga whenua Maori i puta i te Kooti Whenua Maori i Haaki Pei. Ko te Komihana tuku whenua o Haki Pei taua Komihana. Ko Tiati Retimana me Tiati Maningi me nga rangatira Maori tokorua e tino mohiotia nei ara ko Hikairo me Te Wheoro nga tangata i noho i runga i taua Komihana. I katia mai nga take uiui kia pa anake ki te rereke o nga whakahaere ki nga Maori i Haaki Pei. He maha nga marama i noho ai taua Komihana, a he maha nga korero tikanga nui i whakapuakina page 20kia ratou; erangi kihai i whakahaerea nga tikanga o ta ratou mahi i runga i te huarahi e puta ai he hua: Tau ana mai te pouri i runga i te mea kihai nga mahi me nga tikanga nunui i whakapuakina e Tiati Retimana i kawea kia hanga hei ture whakahaere tikanga. Tau ana mai hoki te pouri i runga i nga tikanga i whakapuakina. Erangi ki te titiro atu kihai i whakahaerea tetahi tino tikanga kia kitea he ora. Akuanei i te ohonga o nga whakaaro i te tau 1880 i runga i te alma taritari me te mataku mai o te ahua o nga Maori o te Tai Hauauru ka whakaturia ano tetahi Komihana hei whiriwhiri i nga tikanga, me te tuku korero mai. A tau ano te pai ki te Komihana o te Tai Hauauru i runga i nga mahi a Ta Tirana Pere me Ta Wiremu Pokiha. Ko ta raua mahi he kimi i nga tika o nga tono a nga Maori kupapa e noho ana i runga i te takiwa i raupatutia, me te titiro hoki i nga mea e hiahiatia e nga Maori ahakoa i mau patu ratou i mua ki te Karauna kua hoki ki o ratou kainga tawhito me te noho i reira i runga i te rangi marie. Heoi tahuri ana te Paremete me te Kawanatanga ki te mahi i runga i nga ripoata i hanga e te Komihana o te Tai Hauauru. Ahakoa e whakaaro ana matou he tika kia whakarereketia nga tikanga, kua tino u te whakaaro i roto i a matou he nui te pai o nga ture i hanga i te tuatahi i runga i nga ripoata a taua Komihana, a e mahi manaki ki nga Komihana me te Koroni. Kotahi nei te he ko te kore ahua tau o te pai i runga i nga whakatikatikanga i aua ture e te Paremete.

I tukuna ki aua Komihana, ko te nuinga nei o ratou he hunga matauranga nui he hunga ngakau tika, nga take e pa ana ki te hunga tokoiti o nga iwi e rua o te Maori me te Pakeha, a kotahi tonu nga tu keehi i whakahaerea i roto i ia Komihana, a, i katia mai nga whakahaere ki nga wahi anake i tohutohu atu ra kia mahia.

Kei te takoto tarewa tonu a tatou tikanga ki era kua mahi i mua i a tatou, kahore hoki matou i hopohopo ki te tango mai i to ratou matauranga, i ata kimihia haeretia i kohikohia mai hoki i runga i te uaua tonu o ta ratou mahi. Otira, mehemea e maharatia ana kei te neke te nui o te marae o ta matou mahi a i uru katoa a Aotearoa ki roto i taua marae i tukuna nei nga patai me nga take hoki a nga iwi e rua e noho nei i runga, a e pera hoki te noho a muri ake nei; a kua tau ko matou hei whakaari atu i nga tikanga e puta mai ai te ora i runga i nga he o mua, me nga tikanga mo te whakahaere o nga Kooti, o te ture, me nga whakahaere a muri nei o nga whenua ko tona rahi e rite nei ki tetahi kingitanga; heoi, e niahara ana matau he tika kia riro i a matou te tikanga kia tono atu ki tou tino painga e te Kawana kia tau ou whakaaro i runga i te rahi o ta matou mahi. Ehara hoki te mahi i whakaekea mai ki runga i a matau i te mahi hangahanga-noa iho. Tera ano pea kua raruraru nga tino matauranga o nga tangata e neke ake ana nga matauranga i au pononga e te Kawana; kua whakamatau matou ki te whakatuturu i ta matou mahi. Ma ta matou ripoata ano e whakapuaki i tona painga. I tukuna mai e matou i runga i te tumanako tera e tipu ake be rangimarie he ora ake tonu atu i Aotearoa, ki te wahi i tino piri ai ta matou ripoata. Ma tona mana tonu e whaki i tona tukunga iho. Ma te wa me nga whakama-tauranga e whakatau i te rahi o tona painga. Mehemea e taea ana tetahi wahi o te ora me te pai i hiahia ai matou kia tau ki nga iwi e rua i Niu Tireni ka tino ea au whakainanawatanga i whakaekea e koe e te Kawana ki runga i a matou.

Ekore ia e taea e matou te whakamutu i ta matou mahi kia oti marire te whakapuaki i a matou mihi mo nga awhinatanga i te mahi a te Komihana e nga tangata o i ia ahua o nga iwi e rua. Tena noa ake ia te tika kia tukuna a matou mihi kia J. M. Kirihi kaituhituhi poto hekeretari hoki ki te Komihana, me M. J. Kenana, kaiwhakamaori mo te nui o to raua mohio me te ruha kore o rau i runga i te hono tonu o te mahi i taua mahi taumaha.

I tukuna i raro i o matou ringa a i hiiritia ki a matou hiri i Poneke, i tenei i te ruatekau ma toru o nga ra o Mei 1891.