Nga Tiaki o Te Tai Hauauru.

He mea whakaaro nui rawa ma te tangata te whakarongo ki nga korero me nga tikanga i whaka-haerea ai nga Rahui o te Tai Hauauru. Ko nga ture i whakahaerea ai aua whenua nunui me nga tikanga e mana ai te tuku i nga take ki aua whenua ahakoa e ahua taumaha ana a kahore ano i tino pai, kei te pai ke atu i nga Ture Whenua Maori ara mehemea e whiriwhiria ngatahitia ana aua ture. Akuanei i runga i te mea i hanga a e whakahaerea ana e nga tini ture. Ko tetahi wahi o aua rahui i tae nei tona rahi ki te £235,000 eka kei te whakahaerea e tetahi kaitiaki i whakaturia e te Kawanatanga, ko te katoa o taua whenua kua tukuna ki te Kaitiaki o te Katoa. A e whakaaro ana matou ekore e whakapaua e te Kaitiaki o te Katoa ona whakaaro kia rite ki nga whakaaro e tika ana kia whakapaua mo tenei take nui, kahore hoki ia i te whiwhi i te matauranga ki nga tikanga me nga ritenga Maori me nga mea e hiahiatia ana i taua takiwa a e tika ana kia mahia kia ahei ai te whakahaere tika i taua whenua nui. Kei tawhiti rawa ia e noho ana i te Tai Hauauru. Kei te pau katoa tona taima ki nga mahi o tana tari. Kahore nga Maori e whaka-whirinaki ki te rangatira kahore e kitea e ratou me te mana ekore e taea e ratou te whiriwhiri, na enei take tonu i tipu mai ai nga raruraru i waenga i nga Maori kaituku riihi me nga Pakeha kai-tango riihi. A i runga i te whakaaro o te Kaitiaki o te Katoa i roto i nga marama tekau ma rua kua taha ake nei tera e hangaia houtia te ture, heoi kahore ia i whakaae ki te whakamana i tetahi riihi me te takoto huhua kore o te nuinga o aua rahui, me te amuamu o te iwi.

I puta ake ano hoki tetahi raruraru i runga i te mea kahore nga Maori e whakaae ki te riihi i nga whenua kahore e mahia ana e ratou, a e takoto papatipu mai nei ano. Kei te tere tonu te tipu o te tataramoa me etahi atu tarutaru i runga i aua whenua, me te hoki haere o te pai o aua whenua i ia tau i ia tau. E tika ana ano hoki nga ki a nga Pakeha mo aua whenua ara kahore nga Maori nana aua whenua e utu takoha mo nga rori me etahi atu whakapainga a te katoa, a kore ano hoki e taea te ki atu ki nga Maori kia taiepatia kia utua ranei te utu mo tetahi wahi o te taiepa.

I whakaaturia mai ano hoki tetahi mate: Ko etahi wahi nui o aua rahui i tau ki raro i "Te Ture Whakanohonoho Rahui o te Tai Hauauru, 1881," i riihitia i mua mo etahi tau e nga Maori e ki ana e whai take ana ki aua rahui i riihitia ki nga Pakeha. I runga i enei riihi kahore he mana i tau ki nga kaitango riihi kia whakahoutia ano nga riihi i te mutunga o nga tau i whakaritea i te tuatahi kahore ano hoki e taea te tono kia utua nga whakapainga. I ki nga tangata e whai mana ana ki nga kaitango riihi tera ano aua take e whakaungia kia ratou i runga i te hanga ture, a ka pai noa atu ta ratou te whakapau i o ratou uaua me a ratou moni i te whakapainga i aua whenua. Kahore aua ture i hanga. Mea ake nei te pau ai nga tau o aua riihi.

I runga i enei keehi katoa me etahi atu e ahua rite ana ki enei, ko te mea tika me tuku he mana ki te Poari Whenua Maori kia whakahaerengia e ratou aua whenua ano no ratou ano te whenua, me whakahaere ano ia i runga i te whakaaro ki te ora me nga hiahia tika o nga Maori.

Ahakoa enei nga mea kihai i ea me nga rereketanga kei te ahua rite tonu te ahua o nga take ki nga whenua i Taranaki me te taha whakararo whakatehauauru o Poneke ki era takiwa katoa e nui ana te whenua Maori. Tena kei nga take a nga Maori i era atu wahi katoa o Aotearoa heoi te mahi he whakawa me te nui o te awangawanga, erangi era kei runga i nga rahui i raupatutia kei te ora. Otira e marama ana te tikanga i pera ai. E tukua ana nga take ki aua whenua e tetahi apiha e mahi ana i runga i te whakamananga a te ture, ehara i nga Maori no ratou ake aua whenua. Tera atu ano hoki etahi painga. E araia ana nga utu nunui me nga raruraru e tau nei ki runea i nga tiiti Maori i runga i nga whakaotinga me nga tirotirohanga i aua tiiti. Ko nga whakaroa e whakaroa nei i te whakaotinga i naga take Maori kahore e whakararu i te tangata e hiahia ana ki te noho ki runga is aua whenua.

No te mea he Komihana a Tamati Make no te Tai Hauauru a ko ia ano tetahi o matou e hara te mea tika kia korero whakahe matou mo runga i te whakahaere o aua whenua.