Final Report.
I have the honour to report that the Native Affairs Committee held its final meeting yesterday morning.
Including the 47 petitions held over from last session, the Committee had before it 154 petitions. Of these, 64 were fully considered and reported on; the remaining 90 are unavoidably held over. A list of the unconsidered petitions is appended hereto.
The following Bills were referred to the Committee and duly reported on, viz.: The Native Reserves Act Amendment Bill, and the Maori Lands Administration Bill.
In connection with a number of petitions relating to the last-named important measure a large amount of evidence was taken, which has been printed, and will appear in the Appendices to the Journals. (See I.–3A.)
The under-noted papers were also referred to the Committee for consideration, and I am directed to report that there is no reason to recommend any interference with the decisions of the Validation and Native Land Courts contained therein:—
List of Papers referred.
G. 26: Decrees of Validation Court re Manawatu-Kukutauaki 7D, Section 3. G. 27: Decrees of Validation Court re Taoroa No. 2A and Piritarau 1B. G. 28: Decrees of Validation Court re land at Doubtless Bay, 373 L.C. G. 85: Return of Decrees made at Wellington. G. 90: Return of Decrees made at Auckland. G. 144: Decrees of Validation Court re Manawatu 4D, or Tiratu Block. G. 201: Decrees of Validation Court re Tawapata South Nos. 3–7 Blocks. G. 231: Order of Native Land Court re Waipapa Block. G. 235: Decree of Validation Court re Maraetaha No. 2, Section 5.
List of Petitions undealt with.
No. | Petitioners. | By whom presented. |
1897. | ||
269 | Thomas Thoms | Mr. Heke. |
276 | Parahiku Waiporo and 70 Others | Hon. Sir G. M. O'Rorke. |
350 | M. K. Kapukai and Another | Mr. Heke. |
358 | Ngawaina Hanikamu | Mr. Parata. |
1898. | ||
33 | W. and S. Gower and 16 Others | Mr. G. Hutchison. |
69 | Renata Tamehana and 6 Others | Mr. Wi Pare. |
73 | Wiremu Hoete | Mr. Kaihau. |
114 | Iriwhata and 3 Others | Mr. Kaihau. |
130 | Pera Kati and 151 Others | Mr. Kaihau. |
131 | Te Area and 129 Others | Mr. Kaihau. |
132 | Iriwhata and 7 Others | Mr. Kaihau. |
143 | James McLellan | Mr. Lawry. |
239 | Irimina Tutua Hapuku and 36 Others | Mr. Kaihau. |
243 | Te Hau Waitere and 3 Others | Mr. Kaihau.page 13 |
1898. | ||
244 | Parepumai te Whetuiti | Mr. Kaihau. |
245 | Hori Rowi Rangitikei and 9 Others | Mr. Kaihau. |
276 | Tapapa Rautahi and 4 Others | Mr. Kaihau. |
277 | Tapapa Rautahi and 4 Others | Mr. Kaihau. |
280 | Tapapa Rautahi and 3 Others | Mr. Wi Pere. |
283 | E. Gallagher and 47 Others Hon. | Mr. Cadman. |
297 | Te Whairiri Renata | Mr. Wi Pere. |
300 | Ngatete Karaka te Aho and Another | Mr. Kaihau. |
314 | Waingarunui and 17 Others | Mr. Kaihau. |
315 | Pare Turanga and 61 Others | Mr. Kaihau. |
336 | Renata Paora | Mr. O'Meara. |
340 | Urupeni Puhara and 10 Others | Mr. Wi Pere. |
378 | Hataraka W. Poihipi | Hon. Sir G. M. O'Rorke. |
1899. | ||
8 | Kauiarei | Hon. Sir G. M. O'Rorke. |
35 | Huta Pamariki Paaka and Others | Mr. Parata. |
66 | Rangirumaki Haora | Mr. Kaihau. |
74 | T. H. Smith | Mr. Herries. |
113 | Hauiti te Whaaro | Mr. Kaihau. |
117 | Te Papanui Tamahiki and 63 Others | Mr. Kaihau. |
118 | Enoka Hohepa and Others | Mr. Kaihau. |
96 | Hirini Nui and 7 Others | Mr. Kaihau. |
97 | Tamehana Tieke and 14 Others | Mr. Kaihau. |
99 | Petera te Rangihiroa and 2 Others | Mr. Kaihau. |
154 | Wi te Kahu and 41 Others | Mr. Wi Pere. |
155 | Te Mini Kerekere and 7 Others | Mr. Wi Pere. |
156 | Rewi Porikupenga and 13 Others | Mr. Wi Pere. |
171 | Te Reneti te Whauwhau and 19 Others | Mr. Kaihau. |
204 | Maraea te Awaiti (No. 1) | Mr. Wi Pere. |
205 | Maraea te Awaiti (No. 2) | Mr. Wi Pere. |
206 | Ihaka Kemara and 12 Others | Mr. Wi Pere. |
207 | Winiata te Rito and Another | Mr. Wi Pere. |
208 | Wi te Kahu and Another | Mr. Wi Pere. |
209 | Ani Paki and Another | Mr. Wi Pere. |
218 | Maata te Owai and Another | Mr. Kaihau. |
219 | Matiu H. Ruimakutu and 10 Others | Mr. Kaihau. |
256 | Mereana Matuarei | Mr. Kaihau. |
257 | Hori Herehere and Others | Mr. Kaihau. |
277 | J. A. Boyes and 7 Others | Mr. R. McKenzie. |
283 | Atiraira Paremata | Mr. Kaihau. |
285 | Wirihana Hunia | Mr. Kaihau. |
293 | Tairiri Papaka and 51 Others | Mr. Wi Pere. |
294 | Tuteao Kiwi and 6 Others | Mr. Kaihau. |
315 | Heremaia te Whakatoko | Hon. Mr. Carroll. |
320 | Ihipera Patuwai | Mr. Wi Pere. |
227 | James McLellan | Mr. Lawry. |
334 | Wikitoria Keepa | Mr. Heke. |
337 | Wirihana Hunia | Mr. Kaihau. |
358 | Te Ira Marutu and 14 Others | Mr. Wi Pere. |
360 | Te Mate Tu and 26 Others | Mr. Wi Pere. |
383 | Hori Herewini | Mr. Kaihau. |
384 | Makuini Tewhakarehu and 11 Others | Mr. Herries. |
389 | Pango Peina and 252 Others | Mr. Kaihau. |
371 | Te Uranga Potae and 40 Others | Mr. Wi Pere. |
381 | Hanikamu te Hiko and Another | Mr. Heke. |
409 | Hoani Ruru and 19 Others | Mr. Wi Pere. |
410 | Mihi Karaha | Mr. Wi Pere. |
415 | Manahi Paewai and 10 Others | Mr. Wi Pere. |
428 | Rihipeti Tamaki and Others | Mr. Kaihau. |
429 | Kia Henare and 3 Others | Mr. Kaihau. |
430 | Areta Apatu and 33 Others | Mr. Wi Pere. |
434 | Renata Ropiha and 3 Others | Mr. Wi Pere. |
435 | Wiremu Potae and 23 Others | Mr. Wi Pere. |
436 | Epiniha Ratapu | Mr. Wi Pere. |
441 | Renata Ropiha and 7 Others | Mr. Wi Pere. |
457 | Ihakara te Raro and 13 Others | Mr. Wi Pere. |
458 | Ihakara te Raro and 16 Others | Mr. Wi Pere. |
466 | Taniwha | Mr. Monk. |
468 | Hirani Nopera and 3 Others | Mr. Wi Pere. |
475 | Hemi Kuti and Another | Mr. Kaihau. |
480 | Harata Aratapu | Mr. Wi Pere. |
484 | Hori Herehere and 2 Others | Mr. Kaihau. |
492 | Wiremu Pokiha and 136 Others | Mr. Wi Pere. |
493 | Te Raana te Ao and 302 Others | Mr. Wi Pere. |
494 | Penetito Hawea and Others | Mr. Wi Pere. |
359 | Wiremu Ngapaki and 14 Others | Mr. Wi Pere. |
481 | Petera te Ninihi and 9 Others | Mr. Wi Pere. |
[Translation.]
Ripoata Whakamutunga.
E whai honore ana ahau ki te ripoata no nanahi i tu ai te huihuinga whakamutunga o te Komiti mo nga Mea Maori.
E wha tekau ma white nga pitihana i nukuhia i tera tuunga o te Paremete, a, ina huia era ki nga pitihana hou o tenei tau, kotahi rau e rima tekau ma wha katoa nga pitihana i takoto ki te aroaro o te Komiti i tenei tuunga o te Paremete; e ono tekau ma wha o enei kua oti te whiriwhiri me te ripoata, toe ana e iwa tekau kaore i taea te mahi, a kua ata waiho enei. Kua apitiria ki tenei te rarangi o nga pitihaua kaore i whiriwhiria.
Koia enei nga Pire i tukua mai ki te Komiti kia whiriwhiria, ara: te Pire Whakatikatika i te Ture mo nga Rahui Maori, me te Pire Whakahaere i nga Whenua Maori.
He nui nga korero i korerotia ki te aroaro o te Komiti mo runga i nga pitihana i tukuna mai mo te Pire Whakahaere i nga Whenua Maori, a kua perehitia aua korero, a tera e kitea i roto i nga Pukapuka Paremete (Tirohia i I.–3A.)
I tukua mai ano hoki nga pukapuka e mau ake nei kia whiriwhiria e te Komiti, a kua whakahaua ahau kia ki penei, kaore kau he take e whai kupu ai te Komiti mo nga Kupu-whakatau a te Kooti Whakamana Take raua ko te Kooti Whenua Maori e mau nei i roto i aua pukapuka:—
Rarangi o Pukapuka.
G. 26: Kupu-whakatau a te Kooti Whakamana Take mo Manawatu-Kukutauaki 7D, Tekihana 3. G. 27: Kupu-whakatau a te Kooti Whakamana Take mo Taoroa No. 2A me Piritarau 1B. G. 28: Kupu-whakatau a te Kooti Whakamana Take mo tetahi whenua i Doubtless Bay, 373, L.C. G. 85: Ritaana mo nga Kupu-whakatau i whakawakia ki Poneke. G. 90: Ritaana mo nga Kupu-whakatau i whakawakia ki Akarana. G. 144: Kupu-whakatau a te Kooti Whakamana Take mo Manawatu 4D, ara, mo Tiratu Poraka. G. 201: Kupu-whakatau a te Kooti Whakamana Take mo Tawapata-ki-te-Tonga Nos. 3, 4, 5, 6, me 7 Poraka. G. 231: Ota a te Kooti Whenua Maori mo Waipapa Poraka. G. 235: Kupu-whakatau a te Kooti Whakamana Take mo Maraetaha No. 2, Tekihana 5.
Nga Pitihana Kaore i Whiriwhiria.
Nama. | Te Kai-pitihana. | Te mema nana i kokiri. |
1897. | ||
269 | Thomas Thoms | Mr. Hone Heke. |
276 | Parahiku Waikopiro me etahi atu e whitu tekau | Hon. SirG. M. O'Rorke. |
350 | M. K. Kapukai me tetahi atu | Mr. Hone Heke. |
358 | Ngawaina Hanikamu | Mr. Tame Parata. |
1898. | ||
33 | W. andS. Gower me etahi atu tekau ma ono | Mr. G. Hutehison. |
69 | Renata Tamehana me etahi atu toko-ono | Mr. Wi Pere. |
73 | Wiremu Hoete | Mr. Henare Kaihau. |
114 | Iriwhata me etahi atu tokotoru | Mr. Henare Kaihau. |
130 | Pera Kati me etahi atu kotahi rau e rima tekau ma tahi | Mr. Henare Kaihau. |
131 | Te Area me etahi atu kotahi rau e rua tekau ma iwa | Mr. Henare Kaihau. |
132 | Iriwhata me etahi atu tokowhitu | Mr. Henare Kaihau. |
143 | James McLellan | Mr. Lawry. |
239 | Irimina Tutua Hapuku me etahi atu e toru tekau ma ono | Mr. Henare Kaihau. |
243 | Te Hau Waitere me etahi atu tokotoru | Mr. Henare Kaihau. |
244 | Parepumai te Whatuiti | Mr. Henare Kaihau. |
245 | Hori Rewa Rangitikei me etahi atu tokoiwa | Mr. Henare Kaihau. |
276 | Tapapa Rautahi me etahi atu tokowha | Mr. Henare Kaihau. |
277 | Tapapa Rautahi me etahi atu tokowha | Mr. Henare Kaihau. |
280 | Tapapa Rautahi me etahi atu tokotoru | Mr. Wi Pere. |
283 | E. Gallagher me etahi atu e whau tekau wha whitu | Hon. Mr. Cadman. |
297 | Te Whairiri Renata | Mr. Wi Pere. |
300 | Ngatete Karaka te Aho me tetahi atu | Mr Henare Kaihau. |
314 | Waingarunui me etahi atu tekau ma whitu | Mr. Henare Kaihau. |
315 | Pare Turanga me etahi atu e ono tekau ma tahi | Mr. Henare Kaihau. |
336 | Renata Paora | Mr. O'Meara. |
340 | Urupeni Puhara me etahi atu kotahi tekau | Mr. Wi Pere. |
378 | Hataraka W. Poihipi | Hon. SirG. M. O'Rorke. |
1899. | ||
8 | Kauiarei | Hon. SirG. M. O'Rorke. |
35 | Huta Pamariki Paaka me etahi atu | Mr. Tame Parata. |
66 | Rangirumaki Haora | Mr. Henare Kaihau. |
74 | T. H. Smith | Mr. Herries. |
113 | Hauiti te Whaaro | Mr. Henare Kaihau. |
117 | Te Papanui Tamahiki me etahi atu e ono tekau ma toru | Mr. Henare Kaihau. |
118 | Enoka Hohepa me etahi atu | Mr. Henare Kaihau. |
96 | Hirini Nui me etahi atu tokowhitu | Mr. Henare Kaihau. |
97 | Tamehana Tieke me etahi atu tekau ma wha | Mr. Henare Kaihau. |
99 | Petera te Rangihiroa me etahi atu tokorua | Mr. Henare Kaihau. |
154 | Wi te Kahu me etahi atu e wha tekau ma tahi | Mr. Wi Pere. |
155 | Te Mini Kerekere me etahi atu tokowhitu | Mr. Wi Pere. |
156 | Rewi Porikupenga me etahi atu tekau ma toru | Mr. Wi Pere. |
171 | Te Reneti te Whauwhau me etahi atu tekau ma iwa | Mr. Henare Kaihau. |
204 | Maraea te Awaiti (No. 1) | Mr. Wi Pere. |
205 | Maraea te Awaiti (No. 2) | Mr. Wi Pere. |
206 | Ihaka Kemara me etahi atu tekau ma rua | Mr. Wi Pere. |
207 | Winiata te Rito me tetahi atu | Mr. Wi Pere. |
208 | Wi te Kahu me tetahi atu | Mr. Wi Pere.page 15 |
1899. | ||
209 | Ani Paki me tetahi atu | Mr. Wi Pere. |
218 | Maata te Owai me tetahi atu | Mr. Henare Kaihau. |
219 | Matiu H. Ruimakutu me etahi atu kotahi tekau | Mr. Henare Kaihau. |
256 | Mereana Matuarei | Mr. Henare Kaihau. |
257 | Hori Herehere me etahi atu | Mr. Henare Kaihau. |
277 | J. A. Boyes me etahi atu tokowhitu | Mr. R. McKenzie. |
283 | Atiraira Paremata | Mr. Henare Kaihau. |
285 | Wirihana Hunia | Mr. Henare Kaihau. |
293 | Tairiri Papaka me etahi atu e rima tekau ma tahi | Mr. Wi Pere. |
294 | Tuteao Kiwi me etahi atu toko-ono | Mr. Henare Kaihau. |
315 | Heremaia te Whakatoko | Hon. Mr. Carroll. |
320 | Ihipera Patuwai | Mr. Wi Pere. |
227 | James McLellan | Mr. Lawry. |
334 | Wikitoria Keepa | Mr. Hone Heke. |
337 | Wirihana Hunia | Mr. Henare Kaihau. |
358 | Te Ira Marutu me etahi atu tekau ma wha | Mr. Wi Pere. |
360 | Te Mate Tu me etahi atu e rua tekau ma ono | Mr. Wi Pere. |
383 | Hore Herewini | Mr. Henare Kaihau. |
384 | Makuini te Whakarehu me etahi atu tekau ma tahi | Mr. Herries. |
389 | Pango Peina me etahi atu e rua rau e rima tekau ma rua | Mr. Henare Kaihau. |
371 | Te Uranga Potae me etahi atu e wha tekau | Mr. Wi Pere. |
381 | Hanikamu te Hiko me tetahi atu | Mr. Hone Heke. |
409 | Hoani Ruru me etahi atu tekau ma iwa | Mr. Wi Pere. |
410 | Mihi Karaha | Mr. Wi Pere. |
415 | Manahi Paewai me etahi atu kotahi tekau | Mr. Wi Pere. |
428 | Rihipeti Tamaki me etahi atu | Mr. Henare Kaihau. |
429 | Kia Henare me etahi atu tokotoru | Mr. Henare Kaihau. |
430 | Areta Apatu me etahi atu e toru tekau ma toru | Mr. Wi Pere. |
434 | Renata Ropiha me etahi atu tokotoru | Mr. Wi Pere. |
435 | Wiremu Potae me etahi atu e rua tekau ma toru | Mr. Wi Pere. |
436 | Epiniha Ratapu | Mr. Wi Pere. |
441 | Renata Ropiha me etahi atu tokowhitu | Mr. Wi Pere. |
457 | Ihakara te Raro me etahi atu tekau ma toru | Mr. Wi Pere. |
458 | Ikakara te Raro me etahi atu tekau ma ono | Mr. Wi Pere. |
466 | Taniwha | Mr. Monk. |
468 | Hirani Nopera me etahi atu tokotoru | Mr. Wi Pere. |
475 | Hemi Kuti me tetahi atu | Mr. Henare Kaihau. |
480 | Harata Aratapu | Mr. Wi Pere. |
484 | Hori Herehere me etahi atu tokorua | Mr. Henare Kaihau. |
492 | Wiremu Pokiha me etahi atu kotahi rau e toru tekau ma ono | Mr. Wi Pere. |
493 | Te Raana te Ao me etahi atu e toru rau e rua | Mr. Wi Pere. |
494 | Penetito Hawea me etahi atu | Mr. Wi Pere. |
359 | Wiremu Ngapaki me etahi atu tekau ma wha | Mr. Wi Pere. |
481 | Petera te Ninihi me etahi atu tokoiwa | Mr. Wi Pere. |