Pire Mo Nga Mahi Kapia.

Na Te Hetana (Right Hon. Mr. Seddon, Pirimia) i kokiri te Pire ki te Whare.

Kotahi tekau nga mem a i whai-korero mo tenei Pire, ka mutu ratou ka tu atu ko—

Hone Heke (mema Maori mo te Tai Tokerau).—E hiahia ana ahau ki te tohutohu atu ki te Kawanatanga i etahi mea i ahua pohehetia, ki taku titiro, e etahi o nga ropu takiwa kei a ratou nei te whakahaere o te Ture Kapia i te pito ki te hauraro o Akarana. Tuatahi ko nga tangata no ratou nga whenua kapia. E kiia ana e tekiona 17 o te Ture o tera tau, e ahei ana te tangata nona ake tetahi whenua kapia, ki te keri kapia i runga i tona whenua, kaua he raihana mona. Kua pa mai ki au etahi Maori o nga takiwa o Peiwhairangi me Hokianga, kua ki mai ki ahau, puta ai ano he tono ma te ropu takiwa, ma te tangata ranei i whakaturia e te ropu takiwa hei kohikohi i nga raihana kapia, ki nga Maori nona nga whenua kapia, kia utu raihana ratou kia ahei ai ratou ki te hokohoko i a ratou kapia. E whakaae ana taua tangata apiha a te ropu takiwa e tika ana te tangata nona te whenua ki te keri kapia i runga i tona whenua ahakoa kaore ona raihana, engari kia tango ra ano ia i tetahi raihana mana, katahi ano ia ka ahei ki te hoko i ana kapia. Ki taku mohio he tika, kei te whakariroia ketia te aronga o te Ture o tera tau, pera me ta taku korero i whakamarama ake ra, a kahore i te tika, a e hiahia ana ahau kia at a whakaarohia e te Kawanatanga tena ahua e ka tae ki te Komititanga o te Pire. Ko nga uauatanga o te whakahaeretanga o te Ture o tera tau, i puta ake, ki toku mohio, i runga i te titiro pohehe ki te aronga o nga tikanga whakahaere i hanga i raro i nga tikanga o taua Ture. Kaore au i te mohio he pono ranei, engari tera etahi takiwa i whakaaetia e ona ropu takiwa kia whakaputaina atu he raihana ki nga iwi Pakeha o te Kuini hui atu ki nga Maori e noho ana i roto i nga rohe o te takiwa whenua e whakahaerea ana e ratou. Ki taku mahara ko te Kaute o Hopihona pea tetahi o nga kaute nana i mea kia £1 te raihana hei utu ma nga Pakeha keri kapia me nga Maori i roto i nga rohe o taua kaute. E tika ana koia tera te whakaaro o te Paremete i paahitia ai te Ture o tera tau, ara, me tono taua raihana motuhake kia utua e nga Pakeha me nga Maori katoa e noho ana i roto i nga kaute katoa e keria ana te kapia ki reira; engari na te mea pea kaore i ata marama nga kupu o etahi o nga tekiona o te Ture o tera tau, na reira ka whakahaerea e etahi o nga ropu takiwa hei huarahi e whiwhi nui ai ratou i te moni, i runga i te whakaekenga i taua tikanga kia pa ki runga ki nga tangata katoa e mahi ana i tena mahi i te keri kapia.

He Mema Honore.—Na nga roia ke.

Hone Heke.—E kao. Kaore au e kaha ki te ki na nga roia, ta te mea, ki te pena te mahara, kua rongo ahau M tetahi keehi i tae ki te aroaro o te Kooti, i te takiwa o Whangarei pea, M taku mohio; tu ana tetahi o nga roia o Takiwira mo te taha ki tetahi tangata keri kapia, i whakahe ki te raihana £1 i tonoa atu kia utua e ia; a tika ana te keehi a taua tangata keri kapia me taua page 75roia, i whakataua e te Hatihana (Mr. Hutchison), kai-whakawa, e tika ana ta taua tangata keri kapia, ko tana tangata hoki no nga iwi o te Knini. Ka marama koutou i kona i tika te whakatau a taua kai whakawa i runga i te tuturu aronga o te Ture. Kaore an i te mohio na taua roia ranei (na Mr. McLeod) i tohutohu atu ki te ropu takiwa o te Kaute o Hopihana kia tonon e ratou taua raihana £1 nei kia utua e nga tangata keri kapia o nga iwi o te Knini, engari kaore pea, ki taku mahara. Otira, nana tonu, na Mr. McLeod i korero mai ki ahau, i tohutohu atu ia ki taua ropu takiwa, kaore kau o ratou mana ki te tono atu i taua raihana £1 kia utua e nga iwi tuturu o te Knini. Kaati ra, ahakoa pewhea te korero, kaore he tino take nui e aronga ana i runga i te paahitanga o tenei Pire. Hei tino mate tenei Pire ki taku mahara mo nga iwi o te Kuini me nga tangata katoa e pa ana ki te mahi kapia, ara penei: heoi kau te take hanga ai te Ture Kapia o tera tau na runga anake na te tangi a nga iwi o te Kuini e keri ana i te kapia i te pito hauraro o Akarana. Ko te tikanga o ta ratou aue, he mea kia araitia rawatia atu te iwi Tarara (Austrians), kia kaua rawa e tukua kia keri kapia. Kaati, i runga i te paahitanga o te Ture o tera tau, kaore i rite tera mahara. Notemea kaore taua Ture Kapia i whai painga mo nga tangata nana te putake i hanga ai taua Ture, engari i tau ke te painga o taua Ture mo nga tangata iwi ke e heke mai nei ki konei. Kua whakamanaia hoki a naianei te tu o nga tangata iwi ke e taua Ture, e ahei ai ratou ki te keri i runga i nga whenua katoa e whakaatu ake ana i roto i te Ture o tera tau, heoi kau tewhenua kaore e taea e ratou te keri ko te wahi anake kua rahuitia mo nga iwi o te Kuini. Engari, e hara i te mea e araitia rawatia ana ratou kia kaua rawa e keri i runga i ana rahui. Notemea ki te tatari ratou kia taka nga tau e rua ka taea e ratou te tono kia whakaturia ratou hei tangata tuturu mo te Kuini, hei reira kua whai mana ratou ki te tono atu kia whakaputaina te raihana ki a ratou hei whakamana i a ratou ki te keri kapia i runga i nga whenua rahui katoa. Koia ahau i ki ai patu ana tena tikanga i nga tika o nga iwi o te Kuini tae atu ki nga iwi Maori e mahi ana i tena mahi i te keri kapia. Hei kupu whakamutunga maku, i te mea kua tonoa nga iwi o te Kuini me nga tangata iwi ke i raro i te Ture Kapia o tera tau kia utu ratou i te raihana mo nga mahi kapia, ki taku mahara e tika ana me whakawhiwhi ki te pooti nga tangata katoa e mahi ana i tena mahi, kia mana ai ratou ki te pooti mema mo nga Kaute Kaunihera. Kaore au e kite ana i tetahi take tika e whakatikia ai aua tangata ki te pooti, i te mea kua tonoa ratou e te Ture i hanga e te Paremete kia utu ratou i nga taake e kohikokia e nga Kaute Kaunihera. Na reira me whai mana ano ratou ki te whakahaere i a ratou pooti i nga pootitanga katoa i nga mema mo nga Kaunihera. Ki taku mahara, he kupu tika tena hei whakaaroarohanga ma te Kawanatanga, a ka whakatikatika ai i te Pire ina tae ki te Komititanga i roto i te Whare. Tenei ano tetahi kupu aku, e mohio ana ahau ko nga whenua kapia, ara, nga takiwa katoa i te taha hauraro o Akarana, e ngakaukoretia ana e nga Kawanatanga katoa, ara, te tikanga o taku kupu, he iti noa iho nga moni e whakapaua ana ki reira.

He Mema Honore.—Na wai i ki!

Hone Heke.—He tika tonu taku korero. Ka penei taku tohutohu atu ki te Kawanatanga: i nga takiwa mahi koura katoa, e tonoa mai ana ki tenei Whare kia wehea etahi moni nui noa atu, hei awhina i nga mahi koura. Kaati, ko nga moni e hua ana i ia tau ki te koroni i nga mahi koura o te takiwa ki Hauraki, ki taku mohio, kaore rawa e neke atu ana i te utu o nga kapia e keria ana i ia tau ki te pito Hauraro o Akarana. E tata ana ki te hawhe miriona pauna moni te wariu o nga kapia e keria ana ki te pito Hauraro o Akarana i ia tau, a e tino tika ana kia whakaarohia matou, ka homai ai kia nui atu he moni hei hanga hei whakapai hoki i nga rori o to matou takiwa atu i Kaipara, Ngataierua, ki Muriwhenua. Ki taku mohio he tino mea tika kia whakaarohia nga kaute o te pito ki te hauraro o te Motu nei, kia ahei ai ratou ki te whakahaere tika i nga rori o taua takiwa. Nui atu te mate o te pito ki te Hauraro o Akarana i nga marama o te takurua i te haringa i a ratou kapia ki te taha moana uta atu ai ki nga wahi o te page 76ao; ka tohitu tonu atu taku kupu, he tino take tenei e tika ana kia whakaarohia nuitia ina tae ki te wa e wehewehea ai he moni hei hanga hei whakapai hoki i nga rori o te koroni.

Ka mutu ta Hone Heke whai-korero ka tu atu ko Pirimia ki te whakahoki i nga whai-korero a nga mema mo te Pire, no te mutunga o tana—

Paahitia ana te panuitanga tuarua o te Pire.

No te rima meneti ki tahi karaka i te po ka hiki te Whare.