No te hawhe-paahi i te rua karaka ka noho te Tumuaki ki runga ki tona nohoanga.

Ka karakia te Whare.

Ka mutu te panui tuatahi tuatoru o etahi Pire, ka whakahaerea ko nga patai, ka roa e haere ana nga patai, ka tae ki te patai mo nga—

Scholarships Ako I Nga Kotiro Maori I Nga Kotiro Hawhe-Kaihe Hoki Ki Nga Mahi Hohipera.

Te Maka (Mr. Monk, mema mo Waitemata).—Ka patai ahau ki te Kawanatanga, Mehemea ranei ka whakaritea e ratou etahi scholarships hei ako i nga kotiro Maori i nga kotiro hawhe-kaihe hoki ki nga mahi tiaki turoro i nga hohipera, kia ai ai aua kotiro, ina akona ki aua mahi, hei ako i nga Maori o o ratou nei iwi ki aua tu mahi a ona ra e hoki atu ai aua kotiro ki o ratou nei kainga Maori.

Te Hetana (Right Hon. Mr. Seddon, Minita Maori).—He mea nui rawa tenei mo te iwi Maori. I taku taenga ki Akarana i mua ake nei, i puta he kupu maku kia akona ki aua mahi etahi kotiro Maori. Ko aua kotiro me tuha ki nga hohipera nunui o te koroni ki reira ako ai i nga mahi tiaki turoro, a e whakaae ana te Kawanatanga ki te tuku atu i etahi moni hei oranga mo aua kotiro i te wa e akona ana ratou i nga hohipera.

Ka haere tonu ko nga patai a etahi atu mema Pakeka a ka tae ki te patai a te mema Maori mo te Tai Hauauru mo nga—

Whenua Maori O Te Rohepotae.

Henare Kaihau (mema Maori o te Tai Hauauru).—Ka patai ahau ki te Minita mo nga Mea Maori. Mehemea, i te mea tera e hanga ano he ture mo nga Whenua Maori o tenei koroni, ka tahuri ranei ia i naianiei tonu ki te whakahau atu ki te Apiha Hoko Whenua a te Kawanatanga i Otorohanga kia whakamutua te hoko a te Karanna i nga whenua Maori o roto i te takiwa e karangatia ana ko te Rohepotae te ingoa? Ko tenei mate he tino mate kino e pa ana ki nga iwi Maori o taua takiwa. Kei te mohio te Pirimia i patai ano ahau i tetaki patai penei te ahua ki te Kawanatanga i te tuunga o te Paremete i tera tau, a ko te whakahoki mai a te Pirimia ki taua patai aku, i page 29penei, kei te whakaotioti te Kawanatanga i nga hoko i timataria ki taua takiwa me etahi atu takiwa o te Motu nei i mua atu o taua patai aku. Kaati, mai o te wa i whakahokia mai ai taua patai aku tae noa mai ki naianei, e haere tonu ana te mahi hoko a te Kawanatanga i nga whenua Maori o te Rohepotae, me nga takiwa katoa o Aotearoa, kaore rawa i mutu. Ki taku mohio kaore pea e neke atu ana i te wha miriona nga eka whenua e toe ana i naianei ki nga iwi Maori o te Motu o Aotearoa nei, a mehemea ka tohe tonu te Kawanatanga kia haere tonu tana mahi hoko whenua, taro ake nei ka kitea kore rawa he eka whenua kotahi nei e toe ki nga iwi Maori. Kua rongo ahau tera e whakatakotoria mai e te Kawanatanga tetahi Pire hei whakamutu i te hoko i nga whenua Maori; otira kua maha enei tau oku e noho ana i roto i teuei Whare, kaore ano au i kite noa i tena Pire, koia ahau i mohio ai, pehea ake ra te roa, e kore rawa e toe tetahi eka whenua kotahi ki nga iwi Maori. Kua kite ano hoki ahau kua whakanohoia ano he moni ki ruuga ki nga Rarangi Moni a te Kawanatanga o tenei tau hei hoko ano i nga Whenua Maori, no reira ka hiahia au kia whakaaturia mai ki ahau e te Minita mo te Taha Maori, mehemea e pehea ana te whakaaro o te Kawanatanga mo tenei tikanga hoko i nga whenua o nga Maori. Tera etahi poraki whenua e toe ana ki nga Maori, e rima tekau pea mano nga eka o tetahi, e rua tekau mano nga eka o etahi, a ko etahi o aua poraka e tae ana pea ki te ono ki te whitu ranei mano nga eka, a i roto i te tiwhikete o te whenua, me ki, e rua tekau anake pea nga tangata, a mehemea ki te hoko tetahi tangata kotahi o nga tangata no ratou te whenua i tona hea i runga i nga kupu whakakiki a te Apiha Hoko Whenua a te Kawanatanga, heoi kua whai take tena e hangaia ai e te Kawanatanga kia puare tonu tena hoko, kia ahei ai te whakakiki atu ki etahi o aua tangata kia tahuri ano ratou ki te hokohoko i o ratou nei paanga ki taua whenua. No reira ahau ka tino tono atu ki te Minita Maori kia kaha rawa tana whiriwhiri mo runga i tenei take, notemea he tino mate nui tenei, a e kaha rawa ana te tangi a nga iwi Maori. Ki taku whakaaro e kore pea te Minita Maori e pai kia mate nga Maori i te kore whenua.

Te Hetana (Right Hon. Mr. Seddon, Minita Maori).—Ki taku mahara kaore kau he take i nui atu i tenei o nga take katoa e homai ana hei whiriwhiri ma te Paremete, ara, i tenei, i nga iwi Maori me o ratou whenua. He tino tika i korero ano ahau ki te mema honore i tera tuunga o te Paremete e mea ana te Kawanatanga me mutu te hoko i nga whenua o nga Maori. Ko te hiahia tera o te Kawanatanga. I ki ano ahau i reira me paahi tetahi ture hei whakatakoto tikanga whakahaere mo nga whenua Maori. I peheatia ia nei e koutou taua whakaaro oku? Ko taku i mea ai hei tikanga e riihitia ai nga whenua Maori 1 whakahengia e nga iwi Maori o te Tai Hauauru, o Waikato, me era atu takiwa o te koroni; a te tukunga iho, i runga i ena mahi whakahe, kore ana he mea i oti. Ko tetahi ahua, he tohe tonu te mahi a etahi Maori ki te Kawanatanga kia hokona o ratou whenua. Ko tetahi, tena e kitea ko etahi o aua Maori e korero nei he mea kino te hoko, tino tae ai ki te Kawanatanga korero ai ka nui to ratou hiahia ki te hoko i o ratou whenua. Na kei te tino pouri ahau mo tenei ahua. Takoto ke nga korero, takoto ke nga mahi, kaore rawa e taea te whakariterite. Ki taku mahara me horoi atu nga ritenga e mana ana i naianei, a me riiwhi ki etahi tikanga hou e taea ai te whakamahi nga whenua Maori, me te haere tahi ano te mahi whakanohonoho ki te tangata, mehemea ka mahia tetahi tikanga penei hei riiwhi mo enei ritenga e mana nei i naianei, katahi ka taea te whakamutu atu i te hoko whenua Maori. Engari, ko te whakawhitinga i te tikanga hou hei riiwhi mo te tikanga tawhito te wahi uaua. I whai kupu ano ahau ki te inema honore i nga ra timatanga o tenei tuunga o te Paremete mo runga i tenei take, i tona taenga ake ki ahau ui mai ai mehemea he aha nga ture hou e whakaarohia ana kia paahitia mo te taha Maori. I ki atu ahau ki te mema honore i taua wa me huihui matou, ka rapu ai i tetahi ritenga hei riiwhi mo enei ture e mana nei i naianei, a ka whawhao i ta matou i kite ai ki roto ki tetahi Pire ka kawe mai ki te Paremete kia paahitia hei ture. A, ahakoa, ki te kore e tino pai rawa i te page 30tuatahi te takoto o aua tikanga hou, otira, kei ia tau e takoto ake nei me whakatikatika haere ona wahi kino kia tino tutuki atu ai ki te pai. I te honore mema mo te Tai Hauauru e korero ake nei, i whai kupu ia mo te whakaritenga i etahi moni i tenei tau hei hoko whenua Maori. Ko te take o en a moni i whakaritea ai kia taea ai te whakamutumutu haere me te whakaotioti haere e te Kawanatanga i ana hoko whenua Maori. Kei te mohio ahau ki te tokomaha o te Maori, me nga eka whenua e toe ana kia ratou. Tetahi wahi rahi o aua whenua he tihi maunga, he tai awa, he whenua kino. Kaore ahau nei e hiahia ana kia haere tonu te hoko o nga whenua Maori. I pa mai ano ki au te mema honore mo Nepia, a Te Makarini, mo runga i tenei take, korerorero ana maua, a ki taku titiro e tino pai ana te kupu a taua mema honore, i penei tana kupu. I waho atu o te Komiti mo nga Mea Maori e tu nei, me whakatu ano tatou i tetahi Komiti Whiriwhiri kia tokoono pea ona mema, hei nga tangata mohio nui ki tenei take, a ma ratou e kimi atu tetahi ture hei mahi ma tatou. Me matua paahi tetahi ture whakamutu i te hoko whenua Maori, ka hanga ai i etahi tikanga hou hei whakahaere i tenei take. Mehemea ka pera, katahi pea ka ora nga iwi Maori me o ratou whenua. Engari kaore oku hopohopo ki te ki atu me haere tonu te mahi whakanohonoho i nga whenua ki te tangata. Ki taku mahar a ka taea pea e tatou i mua o te mutunga o tenei Paremete te hanga tetahi tikanga e oti pai ai tenei take. Ki te tupono, kaore nga iwi Maori katoa e whakaae, kaati, me hanga kia pa taua ture ki runga anake i nga whenua o nga tangata e hiahia ana ki taua ture, ara, mehemea ki te hiahia nga Maori whai whenua o tetahi takiwa kia mana taua ture mo roto i to ratou takiwa me mana ki reira taua ture; a ki te kore nga Maori o tetahi atu takiwa e pai kia mana taua ture ki roto ki to ratou takiwa, kaati, kaua e whakahaerengia kia pa ki reira. Ki taku whakaaro e kore pea e taea e tatou te mahi o tetahi Pire e aronga nui ki runga ki te koroni katoa. Ko nga iwi Maori o te Tai Rawhiti, o Wairarapa, me etahi o nga iwi o te Tai Hauauru, e tino hiahia ana ki tetahi ture pera. No reira, ki taku whakaaro, ki te whakaputaina he panuitanga mo nga takiwa whenua, me te waiho kia haere te whakapaanga o taua ture ki nga whenua i runga anake i te hiahia me te te whakaae a nga iwi nona nga whenua, heoi kua taea tena taha o tenei raruraru. E tino whakapai ana ahau mo te whakamaharatanga mai a te mema honore i tenei take ki au. E tino mohio ana ahau mehemea ka tuturu i o tatou whakaaro ka oti noa atu i a tatou tenei raruraru, otira e kore ano e taea te hoatu nga mea katoa e hiahiatia ana e nga tangata nana nei i mea kia tu mai te mema honore ki te whakaara mai i tenei take. Engari, maru kai atu ka maru kai mai.

Henare Kaihau (mema Maori o te Tai Hauauru.—E hiahia ana ahau ki te whakapuaki i etahi kupu hei whakahoki atu i nga kupu a te Pirimia i mua tata ake nei mo te Pire Poari. Kei te mohio te Pirimia ki tetahi pitihana nui i takoto ki te aroaro o tenei Whare, he mea haina e etahi tangata o roto i nga rohe o toku takiwa pootitanga, i hipa ake i te tekau mano tangata to ratou tokomahatanga, e whakahe katoa ana ki tena Pire Poari. Ki taku nei mahara kei te takoto ke noa atu nga tikanga o tena Pire, a, kei te takoto ke noa atu te mahi hoko whenua Maori a te Kawanatanga. Kaore rawa ahau e kite ana i tetahi take tika e kore ai e taea te whakamutu rawa i tena tikanga hoko whenua i naianei tonu nei. E rua tekau ma wha rawa miriona eka o tenei Motu kua riro atu i nga Pakeha me te Kawanatanga, a e wha anake miriona e toe ana ki nga iwi Maori. Mehemea kaore ano i ki te puku o te Kawanatanga, engari kei te mea, ahakoa tena whenua nui kua pau nei i a ratou, kia horomia katoatia e ratou nga eka e toe ana, katahi ahau ka marama ki te ritenga o te whakaaro e waiho nei kia haere tonu te mahi hoko i nga whenua o nga Maori. Otira, i runga i taku whakarongo atu ki nga kupu a te Pirimia, e ahua penei ana, ko te whakaaro a te Kawanatanga, e mea ana me paahi tetahi ture hei whakawhaiti i nga hoko o nga whenua Maori.

Te Hetana (Right Hon. Mr. Seddon).—Hei whakamutu rawa.

Henare Kaihau.—Koi na te mea pai.

Ka haere tonu te mahi a te Whare i page 31etahi patai a mutu noa. Katahi ka tahuri te Whare ki te korero mo te Rarangi Moni a te Koroni.

No te tekau ma rua o nga haora i te weherua i te po ka hikitia te Whare me taua korero mo tetahi atu ra.