Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1896-1899

Wenerei, te 18 o Oketopa, 1899. — Wira A Nga Maori

Wenerei, te 18 o Oketopa, 1899.
Wira A Nga Maori.

H. K. Taiaroa, e motini atu ana au, "Ki te mahara o tenei Kaunihera he mea tika kia whakatarewatia nga mahi a te Kooti Whenua Maori me te Kooti Maori Whakawa Tuarua taea noatia tera huihuinga o te Paremete, ara kia kaua aua Kooti e whakararuraru i nga wira i mahia e nga Maori, kua whakamanaia, kia ata rapua mariretia ano he tikanga mo aua putake i tera huihuinga o te Paremete." Me whakamarama atu e au, e mea ana au kia pa atu nga tikanga o tenei motini ki nga wira kua whakamanaia e te Hupirimi Kooti me te Kooti Whenua Maori, i roto i nga tau e toru tekau kua hori ake nei. Na no muri i te putanga o te whakatau a Tiati Retimana kua whakaae te Kooti Whenua Maori kia tuku tono kaiwhakakapi nga Maori mo nga tangata kua mate, i tuku a wira ra i o ratou whenua ki etahi atu Maori. Ko etahi o aua whenua kei nga tangata ano page 11i wirangia ra ki a ratou, ko etahi kua hokona, ko etahi kua moketetia, ko etahi kei te puritia ano i raro i te mana o aua tu wira. Ko etahi o aua whenua e puritia ana e nga tangata i wirangia ki a ratou i runga ano i nga tikanga o aua wira, i whakamana ta i roto i te Kooti Whenua Maori, me te Hupirimi Kooti, a kei te whakahaerea inaianei e te Kooti Whenua Maori nga tono kairiiwhi tupapaku a etahi atu Maori. I tae mai te pitihana a Taituha Hape ki te Komiti mo nga mea Maori i tenei tau, he mea tono kia mahia tetahi tikanga mo aua take, a i whakaaro te Komiti me tono atu ki te Kawanatanga kia mahia he ture mo aua raruraru, mehemea e kitea ana e whaitake ana kia pera ina whiriwhiria aua take. No reira au ka tono atu at ki te Kaunihera kia whakaaetia taku motini, kia whakatarewatia ai aua keehi mo tetahi wa, kia watea ai te Kawanatanga ki te whiriwhiri i aua mea. No te rongonga o nga Maori ki taua whakataunga a te Hupirimi Kooti mo nga wira kua whakamana nei, hohoro tonu ta ratou tuku tono riiwhi tupapaku, me te whakararuraru i nga tangata kua riro nei i a ratou aua whenua. Heoi ana taku e tono atu nei i roto i te motini nei he mea kia whakatarewatia aua mahi kia watea te Kawanatanga ki te whiriwhiri.

Te Waaka (Minita mo nga Kura).—Ki taku whakarongo atu ki nga korero a te honore rangatira na he putake uui tena, he mea taimaha, a e whaitikanga ana ia kia rapu i tetahi huarahi hei mahinga mana; engari hoki i te mea he putake nui tenei, a e pa atu ana ki etahi tikanga o te ture, he maha ano hoki ana huarahi e pa atu ai ki nga tikanga o te ture, no reira e kore au e kaha ki te whakaatu atu ka pewhea ra te whakahaere tikanga a te Kawanatanga, engari ano kia ata whiriwhiria aua putake, a kaore nei i watea noa te Kawanatanga ki te rapu tikanga i te wa e noho huihui nei te Paremete. Engari me ki atu au ki te honore rangatira na e mahara ana au tera ano te Kawanatanga e mahi tikanga e taea ai te arai atu nga whakawa whakararuraru mo aua take i te wa kaore e noho huihui ana te Paremete —i te mea hoki e whakaaro ana au—e kaha noatu ana te Kawanatanga ki te pupuri i nga whakawa. He putake nui ano tenei e pa ana ki nga Maori, a ka ata rapua mariretia ano e te Kawanatanga.

H. Tomoana.—E tautoko ana au i te motini. He mea tika ano kia ata whiriwhiria aua take e te Kawanatanga i mua o te mahinga o tetahi ture. Kei te mohio ano au ki tetahi wira, otira e rua nga wira i mahia, a i whakataua tetahi o aua wira ki etahi tangata, a whakawakia ana, a whakamana ana ko tetahi wira ke, a e mahara ana au he mea tika kia whakatarewatia aua mea kia mahia mai ra ano he ture, a ko nga whakawa katoa mo aua tu mea me whakatarewa kia paahitia ra ano he ture mo aua putake katoa.

H. K. Taiaroa.—E te Tumuaki, E whakapai atu ana au ki te honore Minita na mo te ngawari mai ona ki taku motini. Me whakaatu atu e au ki te Kaunihera ko aua whenua e pangia ana e aua wira e hara i te whenua e pangia ana e nga tikanga tiaki. Tetahi hoki ko nga whenua e tiakina ana e kore ano e taea te wira. E kore ano hoki te Hupirimi Kooti me te Kooti Whenua Maori e whakamana i nga wira a nga kaitiaki. Ko te nuinga o nga whenua e pangia ana e nga wira e korerotia nei e au he whenua kua motuhaka ki te tangata kotahi, engari he whenua here. Kaore hoki te Hupirimi Kooti te Kooti Whenua Maori ranei i whakahe i aua wira, engari i whakamanaia e aua Kooti. No te putanga o taua whakataunga a Tiati Retimana katahi ano te Kooti ka mohio kaore aua tangata i mana ki te mahi wira, a na taua whakataunga i whakaae ai te Kooti Whenua Maori kia tuku tono kairiiwhi nga whanaunga tata hei pana atu i nga Maori i whakataua ra ki a ratou aua whenua e nga wira.

Whakaaetia ana te motini.