Pire Whakatikatika I Nga Ture Whenua Maori.

No nanahi i paahitia ai te panuitanga tuarua o tenei Pire.

No tenei ra i komititia ai te Pire e te Whare. Koia tenei:—

page 49

Tekiona 1.—Ingoa Poto.

Te Hatihana (Mr. G. Hutchison, mema mo Patea) ka motini, Me haere atu te Tiamana i tona nohoanga.

Ka hinga te motini, whakaaetia ana a tekiona nama 1.

Tekiona 2.—"Notemea kua tupu ake te awangawanga mo te tino tikanga me te hiahia i mahia ai te tekiona toru o 'Te Ture Whakatikatika, 1897, i nga Ture Whenua Maori,' e kiia ana i konei e meingatia ana hoki ko te tiuti e whakaritea ana kia utua i runga i nga tikanga o te wahanga tuawha o te tekiona tekau ma whitu o 'Te Ture Whakatikatika, 1885, i te Ture Pane Kuini,' me kaua e utua, kaua hoki e kiia e tika ana kia utua, kaua hoki e kiia i tika kia utua mo runga mo tetahi whakawhitinga tetahi tukunga whenua Maori ranei i runga i te tikanga tiaki i raro i nga tikanga o taua tekiona toru o 'Te Ture Whakatikatika, 1897, i nga Ture Whenua Maori,' engari ko nga tiuti e tika ana kia utua i runga i te mana o taua tekiona tekau ma whitu, me nga whakatikatikanga me nga whakarereketanga o taua tekiona, i runga ano i te tu ahua o te tuku, ka tika kia utua mo runga mo nga whakawhitinga mo nga tuku mo nga riihi mo era atu tu tuku ranei a nga Kaitiaki i aua whenua Maori, i tetahi paanga ranei o roto, i raro i taua tekiona toru, ki tetahi atu tangata e hara i te Maori. A ko nga kupu 'ahakoa pewhea nga take ki te whenua' o roto o taua tekiona toru ka meingatia e pa atu ana ki nga whenua kua whakataua ki tetahi huihuinga kaporeihana o nga Maori i kaporeihanatia i runga i te mana o tetahi Ture mo te hunga kotahi, mo te katoa ranei, o tetahi Ture motuhake ranei."

Te Hatihana (Mr. G. Hutchison) ka motini, kia patua katoatia atu enei kupu timata atu i "Notemea" tae noa ki "meingatia ana hoki."

Hinga ana te menemana.

Te Hatihana (Mr. G. Hutchison), ka motini, kia patua enei kupu, "kaua hoki e kiia tika kia utua."

Hinga ana te menemana.

Pirani (Mr. Pirani, mema mo Pamutana) ka motini, Kia patua katoatia atu enei kupu timata atu i "i runga i te tikanga tiaki i raro i nga tikanga o taua tekiona," tae noa ki "tetahi atu tangata ehara i te Maori."

Pooti ana te Komiti mo runga i taua motini, ara, "Me waiho nga kupu i motinitia ra kia patua kia noho ana i roto i taua tekiona."

I te Ae, 34.

• Allen, E. G.
• Cadman
• Carncross
• Carroll
• Duncan
• Fisher
• Flatman
• Gilfedder
• Graham
• Hall-Jones
• Hogg
• Holland
• Houston
• Kaihau
• Lawry
• McKenzie, J.
• McKenzie, R.
• McNab
• Meredith
• Millar
• Montgomery
• O'Meara
• O'Regan
• Seddon
• Smith
• Stevens
• Steward
• Symes
• Tanner
• Taylor
• Thompson, T.
• Wilson.
• Kai-tatau.
• McGowan
• Mills.

I te No, 20.

• Bollard
• Brown
• Buchanan
• Carson
• Duthie
• Field
• Herries
• Hunter
• Hutchison, G.
• Kelly
• Lang
• McGuire
• McLean
• Massey
• Monk
• Moore
• Parata
• Rolleston.
• Kai-tatau.
• Lethbridge
• Pirani.

Nga Pea.

• Tautoko.
• Hutcheson, J.
• Joyce
• Morrison
• Symes
• Ward.
• Turaki.
• Fraser
• Wason
• Russell
• Lewis
• Allen, J.

Te putanga, 14.

Hinga ana te menemana.

Ripoatatia ana te Pire ki te Whare.

No te motinitanga kia panuitia tuatorutia te Pire,

Te Roretana (Hon. Mr. Rolleaton, mema mo Riccarton).—E te Pika, kaore au e pai kia tae tenei Pire ki te panuitanga tuatoru, kia matua puta ra ano etahi kupu maku, katahi au ka whakaae, e mea ana ahau ko matau ko etahi mema maha o tenei Whare kaore rawa i te marama ki te ahua o ta tatou haere mo runga i nga Pire penei te ahua. Tera tetahi Pire i tera huinga o te Paremete—he Pire rereke rawa—i kokirihia tahitia me tetahi kupu a te Kawanatanga, penei, kei te whakahe rawa atu ratou ki te moketetanga o nga whenua nunui a nga Maori, me nga painga e puta ki nga tangata e whai ana kia whi whi nui ratou i nga whenua Maori. Te otinga o taua Pire rereke ana te takoto o te ahua. Ko taua Pire i te taenga tuatahi mai e tino whakahe ana ki te apohanga, ki te huihuinga, o nga page 50whenua nunui, me nga painga era e hua mai e ka whakaaetia tenei mea te mokete kia tukuaki runga ki nga whenua Maori. Kaati, nui whakaharahara rawa nga mans i tukua e taua Pire ki te Kawanatanga o taua ra, i runga i te huarahi o te Tari o te Kai-tiaki mo te Katoa, ki te tuku moni nama ki runga ki nga whenua. Kaati, ki te mahara iho kaore pea i ata pai rawa taua Pire mo runga mo nga whenua e puritia ana i raro i nga kai-tiaki e tu nei i naianei—ara, i a Timi Kara raua ko Wi Pere, tokorua raua he mema anake no tenei Whare. Ko ahau, e whakaae ana ahau ki te kupu a tetahi mema honore o tenei Whare, i ki ra he mea wehi rawa tenei kia tahuri tatou ki te whakahaere i nga take e pa ana ki runga ki nga mahi rawaho a nga mema o tenei Whare.

Tenei ano te roangaatu o o nga korero a Te Roretana, me titiro i nga pukapuka reo Pakeha o te Paremete.

Ka mutu a Te Roretana (Mr. Rolleston) ka tu ki runga ko Te Waari (Mr. Ward, mema mo Awarua), he tautoko tana i te Pire; ka noho tera ki raro ka whakatika ki runga ko Te Hatihana (Mr. Gr. Hutchison, mema mo Patea), he whakahe tana i te Pire; he roa ana korero, ko te nuinga he ki i mahia tenei Pire hei painga mo nga mema Maori tokorua, ara, mo te mema Maori mo te Tai Rawhiti me te mema Maori mo te Tai Hauauru.

Wi Pere (mema Maori mo te Tai Rawhiti).—Etu ake ana ahau i runga i taku kite atu kei te mau tonu te mema honore mo Patea ki tana mahi patu i a au. Kaati, e te Pika, maku e ata korero atu te take o tenei Pire i hanga ai. Ko te Pire i kokiritia, a i paahitia hoki, i tera tau, i hanga, i te tuatahi, hei whakaora i nga Maori o Wairarapa; kaore i mahia moku, me oku raruraru. Engari no te paahitanga o taua Pire hei ture, katahi ahau ka tahuri ki te whakahaere i nga tikanga o taua ture hei whakaora i a au. Kaore kau oku hiahia, e te Pika, ki te huna i taua mahi aku. I pera ahau. Engari, no taku tahuritanga ki te whakahaere i nga tikanga o taua Ture hei whakawatea i oku rarururu, katahi ano ka kitea kua kore e taea e taua Ture te whakaora o nga mate i mahia ai taua Ture hei whakaora. Kitea ana kua kore e taea te whakaora o nga mate o nga Maori o Wairarapa. Noku e tahuri ana ki te whakahaere i taua Ture ka kitea kua araitia te huarahi e nga tiute i raro i te ture Pane Kuini, a kua kore tonu e taea te mahi o nga mea i paahitia ai taua Ture. Ko te tikanga o taua ture o tera tau e penei ana, ki te hiahia nga Maori kia whakahaerea o ratou whenua i raro i taua Ture me matua tuku pitihana ki te Kawanatanga me te whakamarama i to ratou hiahia, a mehemea ka kitea e te Kawanatanga, ina whiriwhiria e ratou taua pitihana, he mea tika taua tono kia whakaarohia kia whakaaetia, katahi ka taea te hoatu o te whenua ki raro ki nga tikanga o taua Ture. Kia oti rawa te pera katahi ka taea e nga Maori o ratou whenua te tuku atu ki te ringa o te Komihana i whakaturia e te Kawana i raro i taua Ture a ma taua tangata e whakahaere. No toku haeretanga ki te kawe atu i taku keehi ki te aroaro o taua Komihana katahi ka kiia mai me matua utu ahau i te tiute pane kuini. Kaati, no te mohiotanga kei te pena te ahua, katahi ka hanga tenei Pire hei whakatika i taua Ture i paahitia ra i tera tau, a kaore nei i taea e taua Pire te tutukitanga o nga whakaaro i paahitia ai, ara, hei whakaora i nga Maori o Wairarapa. Heoi te take i tahuri ai ahau ki te kawe i a au ki raro ki nga tikanga o te ture o tera tau he nui rawa no nga initareti e utua ana e au i runga i aku mokete. E utu ana ahau i te tekau pauna i te rau pauna mo etahi o aua mokete. E utu ana ahua ki te peeke i te iwa pauna i te rau pauna. No reira ahau i hiahia ai kia whiwhi ahau i etahi moni mokete iti te initareti, kia taea ai e au te whakaea i taku nama ki te peeke, me era tangata kei au a ratou nama. E hiahia ana ahau kia riro mai i a au nga moni e hiahiatia ana e au mo te wha pauna mo te rima pauna ranei i te rau pauna, me kaua te iwa pauna te tekau pauna i te rau. Ehara i te mea ko ahau anake te tangata e penei ana te ahua. Ki taku mahara e tae ana pea kite mano ki te rua mano ranei nga tangata Maori e peehia ana e enei tu mate penei ano me au e mate nei. E tino he rawa atu ana te kupu i kiia ra heoi kau te take o tenei Pire i hanga ai he whakaora i au anake. Engari, ahakoa pono tera korero, hei whakaora anake i toku mate te take o tenei Pire, he aha hoki te he o tena? Ki taku mahara ko page 51tetahi tena o nga mahi ma tenei Whare, he whakaora i nga tangata mate. Kaore rawa ahau e mohio ana ki te take i tahuri tonu ai te mema honore mo Patea ki te patu i a au. Mehemea ka mahara tetahi Pakeha he mate tona ka tae tonu mai tena Pakeha ki konei, ma tenei Whare tona mate e whakaora. No te paanga o tetahi mate nui ki nga hipi a etahi tangata i Te Waipounamu, tere tonu ratou ki te kawe mai i taua mate o ratou ki konei, ma tenei Whare e whakaora. Kaati, ko tenei mate e takoto nei i naianei, e meatia nei kia whakaorangia e tenei Pire, e pa ana ki runga ki nga iwi Maori katoa o Aotearoa, ara, ki Wairarapa, ki Heretaunga, ki te Tai Hauauru me te pito ki te Hauraro. Kaati, heoi ano taku kupu mo te mema honore mo Patea, e penei ana taku titiro ki a ia, kua kite ia ma tenei Pire ka ora nga mate e peehi nei i nga iwi Maori, no reira ia ka tahuri ki te whakaperori i te tikanga, kia kiia ai ehara i te mea he Pire whakaora i a ratou engari he Pire whakamate. Kaati, ka penei taku kupu ki te mema honore mo Patea, me ki kei tana te tikanga, ehara i te Pire whakaora mo matau engari he Pire whakamate, kaati, me waiho i tena. Ka tono atu ahau ki a ia, tukua kia paahitia te Pire, ki te kore ia e whakaae ki tena, kaati, ka tuturu taku mohio, e tino hiahia ana ia kia mate atu matou. Kaore hoki ia e kore te kite hei ora mo matou tenei Pire. Tenei ano ranei tetahi ahua o te Pire kei te kitea e ia, he roia hoki taua mema, a akuanei pea, e whakaaro ana ia ki a ratou whaka-roia, he wehi no ratou kei paahi tenei Pire, kei kore ratou nga roia e whiwhi mahi i nga whenua o nga Maori; a me ki atu ano hoki ahau nui atu taku tupato ki nga menemana e hoatu ana e te mema mo Patea kia whakaurua ki tenei Pire. He roia hoki taua mema, a ki taku mahara ki tena iwi ki te roia, e ka tuku menemana ana taua iwi ki tetahi Pire, ka tahuri ratou ki te whakawiri rawa i te takoto o te kupu kia kore rawa ai e mohiotia tona tikanga e nga tangata o waho i a ratou, a me haere rawa te iwi ki te roia nana taua menemana patai atu ai i tona tikanga. Ki taku mahara ki tena iwi ki te roia e kore rawa ratou e tahuri ki te whakauru i tetahi menemana marama, kaore nei ona tikanga rereke, ki roto ki tetahi Pire e mahia ana mo te iwi. Otira ka tino kaha atu i tena taku kupu, ka ki atu ahau he roia etahi o nga mema o tenei Whare, a mehemea ka whakaae aua mema ki tetahi menemana, rarangi ranei, o tetahi Pire e whakahaerea ana i roto i tenei Whare, e ahua whakataumaha ana i te iwi roia tetahi wahi o taua mea, kia puta atu ratou ki waho o tenei Whare ka rere tonu mai nga roia o waho ki te whakahe ki a ratou mo to ratou kore kaore i tahuri ki te tiaki i nga tika o te iwi roia. Kaati, ko taku kupu whakamutunga tenei ki te mema honore mo Patea, koia tenei, me kaati atu ta maua whawhai ki a maua mo tenei Pire, a ka tono atu ahau ki a ia kia tahuri ia ki te tautoko i tenei Pire, ma tenei Pire ahau e patu, mehemea ra koia tena tona ahua; a ka ki atu ahau ki te mema honore, kaati tana mahi ki au, ano he poaka puihi ahau e whaia ana e tetahi kuri whaka-ngau poaka.

Ka mutu ta te mema mo te Tai Rawhiti ka ku ake ko Pirani (Mr. Pirani), ko Te Hetana (Right Hon. Mr. Seddon), ko Te Maka (Mr. Monk), a ko Timi Kara (Hon. Mr. Carroll), nana i whakamutu te korero mo te Pire,

Te tukunga ki te Whare, paahitia ana te panuitanga tuatoru.